Giáo sư Trần Phương: Tấm gương sáng về trí tuệ, đạo đức, nhân cách và tinh thần phụng sự

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, đại diện gia đình Giáo sư Trần Phương xác nhận thầy đã qua đời vào ngày 18/10/2025 (tức ngày 27 tháng 8 năm Ất Tỵ), hưởng thọ 98 tuổi.

Giáo sư Trần Phương sinh ngày 1/11/1927 tại làng Xuân Đào, xã Xuân Dục, huyện Mỹ Văn, tỉnh Hưng Yên (nay là xã Đường Hào, tỉnh Hưng Yên). Thầy là Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá IV, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa V; nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Phó thủ tướng Chính phủ); nguyên Bộ trưởng Bộ Nội thương (nay là Bộ Công Thương); nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch Nhà nước (nay là Bộ Tài chính).

Thầy là một trong số những Giáo sư kinh tế được Nhà nước phong học hàm đợt I (năm 1980). Sau khi về hưu, Giáo sư Trần Phương là người sáng lập và đồng hành cùng Trường Đại học Dân lập Quản lý và Kinh doanh Hà Nội (nay là Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội) trên cương vị chủ tịch hội đồng quản trị và hiệu trưởng của trường từ năm 1996 đến năm 2023.

Cả cuộc đời phụng sự cho Tổ quốc, là 1 trong 7 giáo sư kinh tế đầu tiên của đất nước

Theo thông tin từ Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội cung cấp, quá trình công tác và nghiên cứu của Giáo sư Trần Phương như sau:

Năm 16 tuổi, khi đang là học sinh trường Bưởi, thầy đã đi theo con đường cách mạng, tham gia vận động phong trào học sinh yêu nước chống thực dân Pháp ở trường Bưởi và trên địa bàn Hà Nội.

Năm 18 tuổi thầy được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam. Bị mật thám truy bắt, thầy bí mật trở về Hưng Yên hoạt động. Trong Cách mạng tháng 8 năm 1945, thầy là Ủy viên Ủy ban Việt Minh, tổ chức khởi nghĩa ở huyện Mỹ Hào, sau đó làm Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến huyện, 19 tuổi thầy làm Bí thư huyện ủy; 20 tuổi được tín nhiệm bầu vào tỉnh ủy viên. Một năm sau, khi mới 21 tuổi, thầy đã giữ trọng trách Phó bí thư Tỉnh ủy Hưng Yên.

Từ năm 1949 đến 1951, thầy được giao nhiệm vụ làm Trưởng ban tuyên truyền Khu ủy 3, Giám đốc Sở Thông tin Liên khu 3. Từ năm 1952-1953, thầy là Phó ban tuyên huấn Khu Tả ngạn kiêm Giám đốc tuyên truyền khu Tả ngạn.

Sau khi Kháng chiến chống Pháp thắng lợi, thầy được cử đi học Lý luận chính trị tại Học viện Mác - Lênin Bắc Kinh, Trung Quốc.

Từ 1957 đến 1959, thầy là Ủy viên Hiệu Ủy Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc Trung ương, Trưởng khoa Kinh tế chính trị của trường. Năm 1959, khi Đảng và Chính phủ thành lập Ủy ban Khoa học Nhà nước, thầy được cử làm Phó Viện trưởng Viện Kinh tế, sau đó làm Viện trưởng viện này và Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam đến năm 1976.

Trong thời gian làm công tác nghiên cứu và quản lý khoa học, thầy đã được các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng, đặc biệt đồng chí Bí thư thứ nhất Trung ương Đảng Lê Duẩn, tín nhiệm giao cho nghiên cứu và viết một số công trình về lý luận, đường lối và quản lý kinh tế, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta và phân tích tình hình thế giới.

Các công trình nghiên cứu khoa học của thầy được ứng dụng trong thực tiễn chỉ đạo đường lối kinh tế và được sử dụng rộng rãi trong đào tạo lý luận cao cấp và trung cấp. Thầy cũng đóng góp lớn trong việc xây dựng và đào tạo hàng nghìn cán bộ khoa học và quản lý, trong đó có một số người trở thành cán bộ lãnh đạo các cơ quan nhà nước, các trường đại học, viện nghiên cứu.

Năm 1980, thầy được Nhà nước phong học hàm giáo sư - 1 trong 7 vị giáo sư kinh tế đầu tiên của đất nước. Năm 1977 thầy được phân công làm Phó chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch Nhà nước. Ở vị trí công tác này, thầy đã thực hiện những công việc có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của đất nước, đó là điều chỉnh lớn kế hoạch phát triển 5 năm lần thứ 2, đồng thời cải tiến công tác kế hoạch hóa theo hướng tập trung, không dàn trải, sử dụng quan hệ thị trường để nền kinh tế đạt hiệu quả tốt hơn. Có thể nói đây là bước đi đầu tiên chuyển hệ thống kế hoạch hóa tập trung bao cấp sang cơ chế linh hoạt của nền kinh tế hàng hóa.

Năm 1981, thầy được phân công làm Bộ trưởng Bộ Nội thương. Thầy đã đề xuất và thực hiện “Kiến nghị về cải tiến thương nghiệp”, ngành thương nghiệp đã áp dụng các cơ chế “mua hàng theo giá thỏa thuận, bán sát giá thị trường”, dẹp bỏ các cửa hàng cung cấp đặc biệt, xóa bỏ dần tem phiếu, mở rộng cửa cho thương mại tư nhân,...

Từ năm 1982-1985, thầy được cử làm Phó chủ tịch Hội đồng bộ trưởng, phụ trách lĩnh vực phân phối lưu thông trong bối cảnh quốc tế có những chuyển biến phức tạp và trong nước còn nhiều rào cản của tư duy và cơ chế cũ.

Năm 1986, thầy trở lại công việc nghiên cứu khoa học, nhưng ở một bình diện mang tính chiến lược ứng dụng mạnh mẽ hơn. Tại Viện Kế hoạch dài hạn và Phân bố lực lượng sản xuất (Ủy ban Kế hoạch Nhà nước), thầy đã cùng các cộng sự xây dựng Bản kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội dài hạn đầu tiên của đất nước từ 1986 đến năm 2005, đồng thời tư vấn cho Chính phủ Lào và Chính phủ Campuchia xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2005. Những định hướng thầy đề ra đã được thực tế phát triển của cả ba nước xác nhận là đúng đắn.

Năm 1975, khi đang là Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam và Viện trưởng Viện Kinh tế, thầy đảm nhiệm thêm cương vị Chủ tịch đầu tiên của Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam. Từ đó đến năm 2021, thầy đã lãnh đạo Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam với định hướng hoạt động theo tinh thần kết nối giới khoa học – quản lý – doanh nghiệp, thúc đẩy phản biện và tư vấn chính sách kinh tế và đường lối phát triển quốc gia.

Cuối năm 1987, thầy nghỉ hưu ở tuổi 60 với niềm trăn trở đã có từ lâu: “Làm sao xây dựng nhiều lớp cán bộ trẻ đáp ứng yêu cầu bức thiết của công cuộc công nghiệp hóa nhanh chóng, để đất nước ta đuổi kịp và vượt các quốc gia láng giềng?”. Niềm trăn trở này đã được thầy thực hiện từ năm 1974, khi thành lập Khoa Kinh tế chính trị thuộc Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Thầy trực tiếp làm trưởng khoa trong 4 năm và giảng dạy nhiều tiết học. Khoa Kinh tế chính trị đã liên tục phát triển và nay trở thành Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội).

Năm 1993, thầy bắt đầu thực hiện hoài bão của mình là mở trường dạy học. Sau khi cùng các sáng lập viên vượt qua rất nhiều khó khăn, đến năm 1996 ngôi trường mà thầy dành nhiều tâm huyết - Trường Đại học Dân lập Quản lý và Kinh doanh Hà Nội (nay là Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội), được thành lập và tuyển sinh khóa đầu tiên.

Đến nay, trải qua gần 30 năm, dưới sự dẫn dắt của thầy, với tư cách là nhà sáng lập và trực tiếp làm hiệu trưởng, các thế hệ cán bộ, giảng viên, người lao động, sinh viên, học viên nhà trường mãi mãi ghi nhớ công ơn của Giáo sư Trần Phương, người sáng lập, chỉ đạo xây dựng và phát triển Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội.

Với những công lao to lớn, Giáo sư Trần Phương đã được Đảng và Nhà nước trao tặng nhiều huân chương cao quý: Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Độc lập hạng nhất, Huân chương Kháng chiến hạng nhất, Huân chương Chống Mỹ cứu nước hạng nhất; Huy hiệu 80 năm tuổi Đảng và nhiều phần thưởng cao quý khác.

Là tấm gương của biết bao thế hệ

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Công Nghiệp - Phó Hiệu trưởng thường trực Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội chia sẻ: "Giáo sư Trần Phương là người thầy mẫu mực, nhà lãnh đạo tâm huyết, nhà cách mạng kiên trung. Thầy không chỉ là người sáng lập, đặt nền móng cho sự ra đời và phát triển của trường mà còn là tấm gương sáng ngời về trí tuệ, đạo đức, nhân cách và tinh thần phụng sự.

Suốt hơn ba thập kỷ qua, thầy đã dành trọn tâm huyết và trí lực để dẫn dắt, xây dựng trường phát triển bền vững, trở thành một cơ sở giáo dục uy tín, giàu bản sắc. Trong ký ức của bao thế hệ học trò và đồng nghiệp, thầy là niềm tự hào, là biểu tượng của tinh thần cống hiến, sự tận tụy, tầm nhìn sáng suốt, ý chí kiên định và bản lĩnh vượt qua mọi thử thách.

Sự ra đi của thầy là tổn thất lớn đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng, với nền giáo dục nước nhà và đặc biệt để lại khoảng trống không thể lấp đầy đối với các thế hệ cán bộ, giảng viên, người lao động, học viên, sinh viên Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội".

Trước thông tin Giáo sư Trần Phương qua đời, nhiều cán bộ, giảng viên của trường không giấu nổi niềm xúc động và tiếc thương. Cô Trần Thị Minh Châu - giảng viên khoa Tiếng Anh B, Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội xúc động chia sẻ: "Khi nghe tin Giáo sư Trần Phương qua đời, tôi và toàn thể thầy cô, cán bộ trong trường đều rất bàng hoàng và thương tiếc. Thầy đã dành trọn cuộc đời mình để cống hiến cho sự nghiệp giáo dục và sự phát triển của nhà trường.

Mặc dù trước đó mọi người đã biết tin thầy lâm bệnh và thường xuyên thăm hỏi, nhưng khi thầy thực sự ra đi, ai cũng không tránh khỏi cảm giác đột ngột, một nỗi mất mát khó diễn tả.

Trong quá trình công tác tại trường, dù không phải lúc nào cũng có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với thầy, nhưng qua những lần gặp gỡ, những bài phát biểu của Giáo sư Trần Phương trong các dịp quan trọng của nhà trường, tôi luôn cảm nhận được đó là một người lãnh đạo mạnh mẽ, cương quyết, sâu sắc và đầy tâm huyết. Thầy luôn trăn trở, suy nghĩ làm sao để nhà trường ngày càng phát triển, để sinh viên có được môi trường học tập tốt nhất.

Đặc biệt, thầy rất quan tâm đến việc nâng cao chất lượng đào tạo ngoại ngữ, luôn mong muốn sinh viên được trang bị đầy đủ kiến thức về tiếng Anh và công nghệ thông tin, những hành trang quan trọng trong bối cảnh hiện nay".