Có lẽ, không một phát minh vĩ đại nào trong lịch sử nhân loại mà không khởi đầu từ một thí nghiệm giản dị. Một tia lửa lóe lên từ ống nghiệm, một viên bi lăn xuống mặt phẳng nghiêng, hay một phản ứng hóa học bất ngờ đổi màu,… tất cả đều là những khoảnh khắc mà tri thức bừng sáng. Ở đó, vật lí và hóa học không chỉ là môn học, mà là cách con người học cách hiểu thế giới và chính mình.
Nền tảng của những cuộc cách mạng tri thức
Vật lí và hóa học là trụ cột của khoa học tự nhiên – nơi con người bắt đầu hành trình truy tìm quy luật của vũ trụ. Từ khi Galileo quan sát quả lắc dao động, Newton suy ngẫm về quả táo rơi, đến khi Lavoisier định hình khái niệm “bảo toàn khối lượng” hay Mendeleev vẽ nên bảng tuần hoàn – mỗi bước tiến của họ đều mở rộng biên giới nhận thức của nhân loại.
Nhờ vật lí, con người hiểu rằng mọi vật đều vận động theo quy luật. Nhờ hóa học, con người biết rằng thế giới vật chất không hỗn độn mà được cấu trúc có trật tự, hài hòa. Chính từ các ngành học này, những cuộc cách mạng công nghiệp đã nảy sinh – từ hơi nước, điện năng, đến công nghệ bán dẫn và trí tuệ nhân tạo hôm nay.
Không có hiểu biết vật lí, sẽ không có mạng điện, máy tính, hay internet. Không có hóa học, sẽ không có vật liệu mới, năng lượng sạch, vaccine hay dược phẩm. Mỗi phát minh hiện đại đều mang trong nó một mạch nguồn tri thức bắt đầu từ những phòng thí nghiệm giản dị, nơi thầy và trò cùng đun sôi những ước mơ khoa học.
Từ thí nghiệm đến triết học của khoa học
Vật lí và hóa học không chỉ giúp con người làm chủ công nghệ, mà còn dạy chúng ta cách tư duy – chính xác, phản biện và kiên trì. Một thí nghiệm thất bại không phải là điểm kết thúc mà là khởi đầu của nhận thức. Người làm khoa học phải biết nghi ngờ đúng chỗ, kiểm chứng đến cùng, và dám sai để tiến gần hơn tới chân lí.
Chính trong quá trình tìm kiếm ấy, nhân cách khoa học được hình thành: trung thực, cẩn trọng, sáng tạo và bền bỉ. Đó cũng là những phẩm chất cốt lõi mà giáo dục hiện đại cần nuôi dưỡng. Bởi dạy Lí – Hóa không chỉ là truyền đạt công thức hay phản ứng, mà là giúp học sinh học cách học, học cách tư duy, và học cách biến tri thức thành năng lượng sống.
Khi học sinh tự tay đo được gia tốc rơi tự do, hay thấy dung dịch đổi màu trong ống nghiệm, các em không chỉ “học” mà đang “hiểu” – hiểu rằng thế giới có quy luật, hiểu rằng tri thức là sức mạnh, và hiểu rằng khám phá là một niềm vui vô tận.
Khoa học trong thời đại AI và công nghệ số
Ngày nay, khi trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), công nghệ robot hay công nghệ sinh học đang định hình lại thế giới, vai trò của khoa học cơ bản càng trở nên thiết yếu. AI không thể thông minh nếu thiếu những mô hình toán – vật lí để xử lí dữ liệu. Robot không thể hoạt động nếu thiếu nguyên lí cơ học và vật liệu học. Công nghệ sinh học không thể phát triển nếu thiếu nền tảng hóa học và sinh học phân tử.
Những tiến bộ của thế kỉ 21 – từ năng lượng tái tạo, công nghệ nano đến y học chính xác – đều xuất phát từ sự hiểu biết sâu sắc về vật chất và năng lượng. Vật lí và hóa học không nằm ở quá khứ; chúng là ngôn ngữ của tương lai.
Trong các trường đại học, việc đào tạo giáo viên Lí – Hóa vì thế không chỉ nhằm chuẩn bị cho lớp học hôm nay, mà còn gieo hạt giống cho các thế hệ công dân khoa học của ngày mai – những người biết đặt câu hỏi, dám nghi ngờ, và dám đi tìm lời giải.
Tôn vinh tinh thần khoa học – khát vọng khám phá
Năm mươi năm hình thành và phát triển của Khoa Lí – Hóa, Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, là hành trình của những người tin rằng mỗi thí nghiệm là một hạt mầm của tri thức. Từ những ngày đầu gian khó đến khi sở hữu các phòng thí nghiệm hiện đại, mỗi thế hệ thầy cô, sinh viên đều đã nối tiếp nhau giữ ngọn lửa ấy – ngọn lửa của khát vọng tìm hiểu thế giới bằng trí tuệ và trái tim.
Tinh thần ấy là tài sản vô hình quý giá nhất: không chỉ giúp đào tạo giáo viên cho đất nước, mà còn góp phần xây dựng một cộng đồng học thuật có tư duy khai phóng, trung thực và sáng tạo.
Trong kỉ nguyên đầy biến động, khi tri thức nhân loại tăng gấp đôi chỉ sau vài năm, thì giá trị vững bền nhất vẫn là tinh thần khoa học – tinh thần kiên trì đi tìm sự thật, không ngại thử nghiệm, không ngại thay đổi.
Từ phòng thí nghiệm đến cuộc đời
Tri thức khoa học không dừng lại ở phòng thí nghiệm. Nó đi vào đời sống – trong chiếc điện thoại, trong nguồn năng lượng, trong mỗi hơi thở công nghệ của xã hội hiện đại. Nhưng sâu xa hơn, năng lượng của tri thức còn nằm ở sức mạnh nội tâm: dạy con người tin vào khả năng lí giải thế giới, và dạy họ sống có trách nhiệm với những gì mình hiểu biết.
Vì thế, kỉ niệm 50 năm Khoa Lí – Hóa không chỉ là dịp tri ân những người thầy, người trò đã góp phần làm nên truyền thống của nhà trường, mà còn là dịp để nhắc lại giá trị của người làm giáo dục: gieo mầm tri thức, nuôi dưỡng khát vọng khám phá, và khơi dậy năng lượng sáng tạo trong mỗi con người.
Từ những thí nghiệm nhỏ bé trong phòng học hôm nay, có thể mai sau sẽ nảy sinh những ý tưởng làm thay đổi thế giới. Bởi “năng lượng của tri thức” – suy cho cùng – chính là năng lượng của sự sống, của nhân cách, và của niềm tin vào khả năng vươn tới những điều tốt đẹp hơn của con người.