Thực tế hiện nay, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp vẫn phải chờ phê duyệt chương trình, danh mục nghề, chỉ tiêu tuyển sinh qua nhiều tầng nấc hành chính. Điều này khiến việc mở chương trình đào tạo bị chậm so với nhu cầu của thị trường lao động do vướng quy trình, thủ tục.
Chính vì vậy, trong phiên thảo luận về 3 dự án luật trong lĩnh vực giáo dục ngày 22/10/2025, đại biểu Quốc hội Đặng Thị Bảo Trinh (Đoàn đại biểu quốc hội thành phố Đà Nẵng) đã đề nghị chuyển cơ chế phê duyệt sang hậu kiểm có trách nhiệm, giao quyền cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp chủ động xây dựng, cập nhật, ban hành chương trình đào tạo, module, ngành nghề mới, phù hợp với khung trình độ quốc gia. Bộ quản lý nhà nước chỉ cần ban hành nguyên tắc, tiêu chuẩn đầu ra và thực hiện kiểm định chất lượng định kỳ, không can thiệp vào danh mục nghề nghiệp cụ thể. Đồng thời, cần bổ sung tại Điều 35 trong dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) quy định rõ quyền tự chủ đầu tư, tái đầu tư nguồn thu hợp pháp, giúp nhà trường nâng cấp thiết bị, chuyển đổi công nghệ, phát triển kỹ năng xanh, kỹ năng số.
Nâng cao tính tự chịu trách nhiệm và khả năng giải trình của cơ sở giáo dục nghề nghiệp
Trước đề nghị này, chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sỹ Nguyễn Phan Anh Quốc – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ - Năng lượng Khánh Hòa nhận định, so với trước đây, mức độ tự chủ trong giáo dục nghề nghiệp đã được mở rộng, song vẫn còn nhiều ràng buộc khiến các trường chưa thực sự linh hoạt.
Thầy Quốc thông tin, năm 2018, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã ban hành các Thông tư quy định khối lượng kiến thức tối thiểu, yêu cầu về năng lực mà người học đạt được sau khi tốt trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng ở các nhóm ngành nghề. Đây là cơ sở để các trường xây dựng, chỉnh sửa, bổ sung chương trình đào tạo phù hợp với quy định về khối lượng kiến thức tối thiểu, yêu cầu về năng lực mà người học phải đạt được sau khi tốt nghiệp trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng theo từng ngành, nghề đào tạo.
Bên cạnh đó, đối với công tác tuyển sinh, để kiểm soát chất lượng đào tạo và tránh tình trạng một số trường đăng ký tuyển sinh ồ ạt khi chưa đủ điều kiện giảng dạy, pháp luật hiện hành đã quy định rõ cơ chế tiền kiểm. Theo đó, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp phải đăng ký điều kiện hoạt động như đội ngũ, giáo trình, chương trình, cơ sở vật chất… thì mới được cấp giấy chứng nhận hoạt động giáo dục nghề nghiệp – căn cứ pháp lý để được phép tuyển sinh.
Cụ thể, căn cứ tại Điều 19 Luật Giáo dục nghề nghiệp 2014 quy định, cơ sở giáo dục nghề nghiệp được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động giáo dục nghề nghiệp khi có đủ các điều kiện: Có quyết định thành lập hoặc cho phép thành lập; Có đất đai, cơ sở vật chất, thiết bị đáp ứng yêu cầu hoạt động đào tạo theo cam kết; Có đủ chương trình đào tạo và giáo trình, tài liệu giảng dạy, học tập theo quy định; Có đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp đạt tiêu chuẩn về chuyên môn, nghiệp vụ, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu; Có đủ nguồn lực tài chính theo quy định để bảo đảm duy trì và phát triển hoạt động giáo dục nghề nghiệp; Có điều lệ, quy chế tổ chức, hoạt động. Cơ sở hoạt động giáo dục nghề nghiệp chỉ được tuyển sinh, tổ chức đào tạo khi đã được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động giáo dục nghề nghiệp.
Tuy nhiên, qua thực tiễn cho thấy, có độ vênh giữa quy định và thực tế, đặc biệt là trong quy mô và cơ cấu tuyển sinh. Bởi, có những nghề tại một thời điểm tuyển sinh rất tốt, nhưng vài năm sau lại giảm mạnh hoặc ngược lại – do biến động nhu cầu xã hội và thị trường lao động. Đáng nói, các trường nghề khi muốn điều chỉnh chỉ tiêu tuyển sinh lại khó thể thay đổi linh hoạt, bởi phải làm lại thủ tục đăng ký hoạt động qua nhiều cấp hành chính, gây mất thời gian và cơ hội cho cả nhà trường lẫn người học.
Chính vì vậy, đề xuất chuyển từ cơ chế chờ phê duyệt sang hậu kiểm có trách nhiệm là hướng đi phù hợp và cần thiết. Từ đó, cơ sở giáo dục nghề nghiệp được chủ động xây dựng, cập nhật, ban hành chương trình đào tạo, module, ngành nghề mới, miễn là đảm bảo phù hợp khung trình độ quốc gia và các tiêu chuẩn của Bộ quản lý nhà nước. Sau đó, cơ quan có thẩm quyền thực hiện hậu kiểm, nếu phát hiện sai phạm thì sẽ xử lý nghiêm.
Cách làm này không chỉ giúp nâng cao tính tự chịu trách nhiệm và khả năng giải trình của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, mà còn tạo tính linh hoạt cao hơn trong tuyển sinh, giúp các trường bắt kịp biến động của thị trường lao động.
Tuy nhiên, để cơ chế tự chủ này thực sự phát huy hiệu quả, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần bảo đảm điều kiện nền tảng như đội ngũ giáo viên đủ năng lực, giáo trình và chương trình được cập nhật, cơ sở vật chất – thiết bị đáp ứng chuẩn đào tạo. Khi đó, công tác hậu kiểm sẽ thuận lợi, minh bạch và công bằng hơn, vừa đảm bảo quyền tự chủ, vừa duy trì được chất lượng đào tạo.
Cơ sở GDNN công lập gặp hạn chế do chưa thực sự được tự chủ về bộ máy và tuyển sinh, đào tạo
Cùng bàn về vấn đề trên, Thạc sỹ Nguyễn Mạnh Trường – Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Xây dựng Nam Định cho hay, việc chuyển cơ chế phê duyệt sang hậu kiểm có trách nhiệm, giao quyền cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp chủ động xây dựng, cập nhật, ban hành chương trình đào tạo, module, ngành nghề mới, trên cơ sở phù hợp với khung trình độ quốc gia là việc làm phù hợp với xu thế hiện nay.
Thực tế cho thấy, việc xin cấp phép hoạt động giáo dục nghề nghiệp, trong đó có chỉ tiêu phân bổ và đăng ký địa điểm đào tạo, đang là vấn đề khó khăn đối với nhiều đơn vị. Do đó, nếu đề xuất này được thực hiện, các thủ tục hành chính rườm rà sẽ được cắt giảm, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.
“Tôi đồng tình với việc bỏ công tác tiền kiểm, chuyển sang cơ chế hậu kiểm có trách nhiệm để tăng tính linh hoạt cho các trường. Tuy nhiên, vấn đề này nếu thực hiện vẫn đặt ra một số thách thức”, thầy Trường bày tỏ.
Theo thầy Trường, cơ chế này chỉ thực sự phát huy hiệu quả đối với các đơn vị sự nghiệp tự chủ tài chính mức độ 1 (tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư). Đáng nói, số trường nghề tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư hiện nay là rất ít, các trường nghề công lập vẫn đang được Nhà nước đầu tư sẽ gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tư thục.
Đối với các trường nghề công lập còn đang được Nhà nước đầu tư, khi thị trường lao động có nhu cầu nhân lực ở một số ngành nghề mới mà muốn mở đào tạo ngành nào thì tất yếu phải đáp ứng các điều kiện về đội ngũ với số lượng giảng viên cơ hữu, giảng viên hợp đồng đủ theo quy định. Thế nhưng, việc tuyển dụng thêm số lượng nhân sự lại cần báo cáo và chờ phê duyệt từ cấp trên, khiến tiến độ thực hiện bị chậm, làm giảm tính chủ động trong tuyển sinh và đào tạo. Như vậy, cơ chế trên có thể dẫn tới nguy cơ các trường công lập dần bị thu hẹp quy mô, khó duy trì được vai trò đào tạo các ngành nghề mũi nhọn.
Do đó, việc bổ sung quy định tại Điều 35 của dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) về quyền tự chủ đầu tư và tái đầu tư nguồn thu hợp pháp cũng được thầy Trường đánh giá là rất cần thiết và hợp lý. Theo nguyên lý, nguồn thu được tạo ra từ lĩnh vực nào thì được đầu tư trở lại cho lĩnh vực đó. Khi cơ sở giáo dục nghề nghiệp có nguồn thu từ hoạt động dịch vụ phục vụ đào tạo, phần lợi nhuận này có thể được sử dụng để tái đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị, qua đó nâng cao chất lượng đào tạo và gia tăng nguồn thu bền vững cho nhà trường.
Còn theo Nhà giáo Ưu tú, Tiến sĩ Phạm Xuân Khánh – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, ở nhiều quốc gia trên thế giới, hầu hết cơ sở giáo dục nghề nghiệp tuy không tự chủ về tài chính nhưng lại được trao quyền rất lớn về tổ chức và học thuật. Hoạt động đào tạo của họ gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, trong đó mức thu (chủ yếu thu từ học phí) thường thấp nhưng mức chi (cho máy móc, trang thiết bị và cơ sở vật chất) lại rất lớn, nên chủ yếu do nhà nước đầu tư chủ yếu. Tuy nhiên, các trường nghề lại được tự chủ về tổ chức bộ máy, xây dựng giáo trình, chương trình và kế hoạch hoạt động, giúp việc đào tạo linh hoạt và sát với thực tiễn.
Tại Việt Nam, theo thầy Khánh, hiện có nhiều trường nghề mong muốn được tự chủ hoàn toàn về tài chính để tránh tình trạng “xin - cho”. Tuy nhiên, một số trường, như Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội dù đã đạt mức tự chủ tài chính cấp độ 1 (tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư) vẫn phải chờ Thành phố phê duyệt khi muốn thực hiện hoạt động tổ chức bộ máy hay mở khoa, ngành, …, tức là tự chủ trong khuôn phép. Do đó, tự chủ trong giáo dục nghề nghiệp hiện nay ở nước ta vẫn chưa thực sự được tự chủ.
Theo thầy Khánh, nếu được trao quyền tự chủ trong mở ngành nghề mới, tăng quy mô tuyển sinh theo nhu cầu xã hội, sau đó cơ quan quản lý cấp trên thực hiện hậu kiểm sẽ giúp trường nghề chủ động và linh hoạt hơn. Khi đó, các trường sẽ phải tự chịu trách nhiệm về chất lượng đào tạo, cân đối thu chi, và đảm bảo đầu ra việc làm cho người học, tạo nên cơ chế tự chịu trách nhiệm rõ ràng và minh bạch.
Do đó, thầy Khánh cũng đồng tình rằng, nên cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp được chủ động xây dựng, cập nhật, ban hành chương trình đào tạo, module, ngành nghề mới, cơ quan quản lý nhà nước quản lý theo chuẩn đầu ra, hậu kiểm, qua đó giúp các trường linh hoạt, thuận lợi hơn trong thực hiện các nhiệm vụ của nhà trường.
Thầy Khánh dẫn chứng, với những ngành nghề nằm trong diện được miễn, giảm học phí theo quy định hiện hành nếu nhu cầu học tăng cao nhưng chỉ tiêu tuyển sinh bị giới hạn thì ngay cả các trường có đủ năng lực đào tạo cũng không được phép tuyển thêm. Khi đó, những sinh viên vượt chỉ tiêu nếu được nhận vào học sẽ không được hưởng chính sách miễn, giảm học phí; khi nhà trường có định hướng các em chuyển sang ngành nghề khác học cũng khó. Không những vậy, có trường hợp doanh nghiệp đặt hàng đào tạo, nhưng do vướng quy định tiền kiểm nên cơ sở giáo dục nghề nghiệp không thể mở rộng quy mô tuyển sinh đáp ứng số lượng đặt hàng, dẫn đến mất cơ hội đáp ứng nhu cầu thị trường.
“Việc hạn chế tự chủ trong tuyển sinh và đào tạo như vậy vô hình trung làm chậm quá trình phát triển của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp,” thầy Khánh nhấn mạnh.