Trong bối cảnh sắp xếp, sáp nhập, tinh gọn bộ máy quản lý giáo dục thời gian gần đây, nhiều địa phương đã chuyển phần lớn công tác tập huấn, bồi dưỡng và họp hành sang hình thức trực tuyến nhằm tiết kiệm thời gian, chi phí và kịp thời số hóa thông tin.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy một lượng lớn các cuộc họp, tập huấn trực tuyến đang dần bộc lộ nhiều bất cập: tốn thời gian, chồng chéo nội dung, ít thực chất với thực tiễn nhà trường và giáo viên, thậm chí làm tăng thêm gánh nặng hành chính cho đội ngũ quản lý và giáo viên cơ sở.
Hơn 3 tháng sau khi bắt đầu năm học mới đã có hàng chục buổi họp, tập huấn, bồi dưỡng trực tuyến
Năm học này, khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, do địa bàn tỉnh rộng nên nhiều Sở Giáo dục và Đào tạo đã lựa chọn triển khai phần lớn các hoạt động tập huấn, hướng dẫn chuyên môn qua nền tảng trực tuyến.
Lý do được nêu ra thường xuyên là tiết kiệm chi phí đi lại, rút ngắn thời gian triển khai trên diện rộng, thuận tiện cho sự tham gia của số đông cán bộ quản lý và giáo viên trên địa bàn rộng lớn. Hình thức này thỏa mãn yêu cầu về mặt thời gian và tính đồng bộ khi cần truyền tải văn bản, quy định và hướng dẫn mới đến các cơ sở.
Tại địa phương người viết, đến thời điểm này chỉ sau hơn 3 tháng khi bắt đầu vào năm học mới đã có hàng chục cuộc tập huấn trực tuyến nào là trực tuyến triển khai nhiệm vụ năm học, phòng chống bạo lực, về Stem, kỹ năng số, năng lực số, tích hợp giáo dục quốc phòng an ninh, viết sáng kiến kinh nghiệm, bồi dưỡng thường xuyên, hồ sơ sổ sách điện tử, kiểm tra, đánh giá các môn học,….
Cán bộ quản lý, giáo viên có ngày phải tập huấn trực tuyến đến 2,3 lần không có thời gian để quản lý, giảng dạy, bỏ lớp để tập huấn, nhiều buổi tập huấn, bồi dưỡng trực tuyến diễn ra vào cuối tuần (thứ Bảy, chủ Nhật) ảnh hưởng đến thời gian nghỉ ngơi, gây áp lực lên giáo viên.
Nhiều lý do các cuộc họp, tập huấn, bồi dưỡng trực tuyến kém hiệu quả
Dù trực tuyến có nhiều lợi thế, nhưng hàng loạt cuộc thực nghiệm cho thấy một loạt nguyên nhân khiến tập huấn, bồi dưỡng và họp trực tuyến đang bị lãng phí nguồn lực, chất lượng chưa cao.
Nhiều cuộc tập huấn trực tuyến trên thực tế chỉ là phiên công bố văn bản, thông báo quy định mới dưới dạng “một chiều”: báo cáo viên trình chiếu, học viên lắng nghe, thời gian hỏi đáp hạn chế hoặc không có.
Khi bồi dưỡng chuyên môn (phương pháp dạy học, thiết kế bài giảng, đánh giá năng lực học sinh), nếu không có hoạt động tương tác, thảo luận nhóm, minh họa qua video giảng dạy, hoặc thực hành có hướng dẫn, người học rất khó chuyển hóa lý thuyết thành hành động cụ thể tại lớp học, mất thời gian của giáo viên.
Sau sắp xếp tổ chức, nhiều đầu mối ra văn bản, yêu cầu tập huấn; mỗi văn bản lại kèm theo một lớp hướng dẫn hoặc hội nghị trực tuyến. Khi đó, giáo viên, cán bộ quản lý phải tham gia nhiều cuộc họp với nội dung tương tự hoặc trùng lặp, gây lãng phí thời gian và phân tán sự tập trung. Việc lập lịch không hài hòa giữa các cấp khiến một cá nhân có thể phải tham dự cùng lúc nhiều yêu cầu trực tuyến, hoặc không có thời gian để thực hiện công việc chuyên môn khác.
Tại nhiều vùng nông thôn, miền núi và những điểm trường vừa sáp nhập, hạ tầng Internet, trang thiết bị cho giáo viên còn thiếu hoặc kém ổn định. Thậm chí ở một số cơ sở, giáo viên phải dùng điện thoại cá nhân, chia ca tập huấn, hoặc sử dụng mạng di động có băng thông thấp; điều này làm giảm chất lượng tiếp thu và tương tác. Ngoài ra, không phải tất cả giáo viên đều có năng lực sử dụng các nền tảng trực tuyến, phần mềm quản lý học tập hay thiết kế tài nguyên điện tử điều khiến hiệu quả tập huấn giảm đáng kể.
Nhiều buổi tập huấn, bồi dưỡng trực tuyến chỉ đưa ra lý thuyết chung chung về quy trình, văn bản, mà không giải quyết những vấn đề cụ thể như phân công tiết dạy, ghép lớp, quản lý học sinh, sử dụng nhân lực dôi dư. Thiếu các tình huống mẫu, hướng dẫn xử lý vấn đề thực tế dẫn tới giáo viên và hiệu trưởng sau khi “tham gia” vẫn bối rối khi triển khai.
Giáo viên là những người có áp lực công việc cao: bộn bề chuẩn bị tiết dạy, chấm bài, sinh hoạt chuyên môn, phụ đạo học sinh yếu… Khi thời gian dành cho tập huấn trùng với thời gian lên lớp hoặc tổng kết, giáo viên phải hy sinh buổi nghiên cứu hoặc nghỉ bù. Kết quả là họ tham dự một cách cầm chừng, vừa theo dõi vừa xử lý công việc tồn động, nên hiệu quả tiếp thu giảm sút.
Các buổi tập huấn trực tuyến thường không đầy đủ giáo viên tham gia do vương công tác giảng dạy, khi tham gia thì không đầy đủ, có giáo viên sử dụng laptop để thực hành, có giáo viên ngồi bấm điện thoại, có giáo viên bỏ ra ngoài, thậm chí có giáo viên ngủ trong phòng tập huấn,…đa số thiếu giám sát, hiệu quả.
Nhiều cuộc tập huấn, bồi dưỡng trực tuyến mời các chuyên gia trình bày những nội dung mang tính định hướng, gợi ý trong khi đó để có cơ sở thực hiện phải dựa trên những văn bản pháp lý từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo nên sau khi tập huấn tốn thời gian xong vẫn phải chờ văn bản để thực hiện. Nhiều nội dung xa rời thực tiễn do đặc thù từng địa phương.
Nên tập trung ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện thay cho tập huấn trực tuyến
Một trong những giải pháp khả thi nên được cân nhắc ở nhiều địa phương là: khi nội dung cần truyền đạt chủ yếu là quy định, quy trình, thủ tục hoặc thay đổi pháp lý, thay vì tổ chức hàng loạt cuộc tập huấn trực tuyến có tính chất một chiều, cơ quan quản lý nên đầu tư soạn thảo và phổ biến văn bản hướng dẫn thực hiện ngắn gọn, rõ ràng kèm theo bộ câu hỏi thường gặp, mẫu thực hiện và video minh họa ngắn hướng dẫn triển khai để các cơ sở giáo dục thực hiện.
Đối với nội dung chuyên môn cần thay đổi phương pháp hoặc nâng cao năng lực, sử dụng mô hình bồi dưỡng kết hợp kết hợp một số phiên trực tiếp quy mô nhỏ, thực hành có hướng dẫn, với các module trực tuyến tự học sẽ hiệu quả hơn.
Văn bản hướng dẫn ngắn gọn, có cấu trúc rõ ràng, nêu trách nhiệm, trình tự thực hiện, mẫu biểu kèm theo sẽ giúp cán bộ cơ sở thực hiện công việc nhanh chóng mà không cần tham gia buổi tập huấn dài dòng.
Các văn bản do các cơ quan có trách nhiệm soạn thảo, ban hành, có đóng dấu, chữ ký của người có trách nhiệm có giá trị pháp lý và bắt buộc cơ sở giáo dục, giáo viên thực hiện thay vì các buổi tập huấn, bồi dưỡng mang tính gợi ý, định hướng.
Trình độ của hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, giáo viên ngày càng nâng cao, chỉ cần ban hành văn bản rõ ràng, đơn giản thì giáo viên có thể thực hiện ngay không cần tốn quá nhiều buổi tập huấn trực tuyến thiếu hiệu quả.
Nếu cần hình thức truyền thông trực quan, nên đầu tư làm các đoạn video ngắn (5–10 phút) tóm tắt nội dung cốt lõi kèm minh họa, các bài mẫu, hoặc các hướng dẫn thao tác trên phần mềm. Những video này có thể lưu trong thư viện tài liệu để giáo viên xem bất cứ khi nào. So với một buổi trực tiếp dài 2–3 giờ, video ngắn cho phép người xem tạm dừng, tua lại, áp dụng ngay vào hoàn cảnh cụ thể.
Những nội dung mang tính nâng cao năng lực sư phạm, đổi mới phương pháp dạy học, đánh giá học sinh nên triển khai theo nhóm nhỏ, thậm chí theo cụm trường để thực hành, quan sát tiết dạy mẫu, phản hồi có hướng. Mỗi cụm có thể tổ chức các buổi chuyên đề ngắn, có mục tiêu rõ ràng và sản phẩm đầu ra bắt buộc (ví dụ: kế hoạch bài dạy, video minh họa, bộ câu hỏi đánh giá học sinh). Hình thức này tốn công tổ chức hơn một buổi trực tuyến đại trà, nhưng bù lại tạo ra sản phẩm thực chất, khả năng chuyển giao tốt hơn.
Việc chuyển nhiều hoạt động tập huấn, bồi dưỡng và họp hành sang hình thức trực tuyến sau sáp nhập là một xu hướng tất yếu và có nhiều lợi thế: tiết kiệm chi phí, truyền tải nhanh trên diện rộng và phù hợp với hoàn cảnh dịch bệnh, thiên tai,…
Tuy nhiên, khi triển khai ồ ạt mà thiếu chiến lược, thiếu đảm bảo hạ tầng và phương pháp sư phạm phù hợp, hình thức trực tuyến có thể trở thành nguồn lãng phí lớn tốn thời gian của giáo viên, không tạo ra năng lực thực tế và làm gia tăng gánh nặng hành chính.
Việc tập huấn, bồi dưỡng trực tuyến vẫn là phương tiện hữu ích nhưng chỉ nên tổ chức khi thật sự cần thiết và có phải có công cụ chấm điểm, kiểm tra, giám sát, đánh giá cụ thể, không nên lạm dụng.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.