Bộ Giáo dục và Đào tạo đăng tải dự thảo Thông tư Ban hành Khung năng lực ngoại ngữ dùng cho Việt Nam để lấy ý kiến góp ý rộng rãi từ dư luận xã hội.
Khung năng lực ngoại ngữ dùng cho Việt Nam có 6 bậc, tương đương từ A1 - C2 theo Khung tham chiếu ngôn ngữ chung châu Âu (CEFR). Theo dự thảo, sắp tới sẽ có thêm Tiền Bậc 1 (Pre - A1), giúp bao quát toàn bộ phổ trình độ ngoại ngữ, từ giai đoạn làm quen đến mức độ sử dụng thành thạo, đáp ứng kịp thời nhu cầu và xu thế dạy học ngoại ngữ cho lứa tuổi nhỏ (mầm non, tiểu học) tại Việt Nam hiện nay.
Tiền Bậc 1 là cần thiết và phù hợp với những đặc điểm của giáo dục mầm non
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Nguyễn Thị Thanh Xuân - Hiệu trưởng Trường Mầm non Gia Thuỵ (phường Bồ Đề, Hà Nội) cho rằng việc bổ sung Tiền Bậc 1 trong dự thảo Khung năng lực ngoại ngữ dùng cho Việt Nam là hoàn toàn cần thiết và phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ mầm non.
Theo cô, trẻ ở lứa tuổi này “học mà chơi, chơi mà học”, việc tiếp cận tiếng Anh chủ yếu thông qua các trò chơi, hình ảnh, bài hát và các hoạt động tương tác. Nhờ đó, trẻ có thể ghi nhớ và nhận biết nhanh những từ vựng đơn giản như tên con vật, đồ vật quen thuộc; mỗi ngày lặp lại là một lần trẻ tiếp nhận thêm từ mới, tạo nền tảng ngôn ngữ tự nhiên và hứng thú.
Cô Xuân nhận định: “Trẻ mầm non tiếp thu tiếng Anh rất nhanh, hào hứng và tích cực, nhưng khả năng tiếp nhận vẫn phụ thuộc nhiều vào độ tuổi. Do đó, nhà trường thường thiết kế chương trình học riêng cho từng nhóm tuổi để đảm bảo phù hợp với mức độ phát triển nhận thức. Song bao quát toàn bộ kỹ năng cho trẻ làm quen với ngôn ngữ mới thì Tiền Bậc 1 là bước đệm cần thiết, phản ánh đúng nhất năng lực của trẻ ở giai đoạn tiền tiểu học’”.
Cô Đào Thị Phương - Hiệu trưởng Trường Mầm non Bảo Lý (xã Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên) hoàn toàn đồng tình với việc bổ sung Tiền Bậc 1 trong Khung năng lực ngoại ngữ dùng cho Việt Nam. Theo cô, đây là bậc năng lực phù hợp nhất để mô tả đúng giai đoạn trẻ mầm non “làm quen” với tiếng Anh, thay vì đặt ra kỳ vọng học tập như các cấp học phổ thông.
Cô Phương cho biết trẻ mầm non có khả năng tiếp thu tự nhiên rất tốt. Chỉ cần được nghe, nhìn và tiếp xúc với tiếng Anh thường xuyên, trẻ có thể ghi nhớ từ vựng đơn giản hoặc nhận biết các biểu tượng ngôn ngữ mà không cần áp lực học tập.
“Tuy nhiên, gia đình và nhà trường phải xác định rõ: ở mầm non, hoạt động tiếng Anh (hay bất kỳ ngôn ngữ khác) không phải là học, mà chỉ là tiếp cận - làm quen, thông qua trò chơi, hình ảnh, bài hát, hoạt động trải nghiệm. Đây là quá trình gieo mầm tình yêu với ngôn ngữ mới, chứ không phải đặt mục tiêu học thuộc từ vựng hay sử dụng câu phức tạp”, cô Phương nhấn mạnh.
Trong các buổi họp phụ huynh, cô Phương thường xuyên giải thích rõ điều này để phụ huynh hiểu đúng bản chất. Phụ huynh không nên kỳ vọng rằng trẻ phải về nhà “biết nói car hay computer”, mà hãy coi việc làm quen tiếng Anh như một hoạt động nhẹ nhàng, giúp trẻ yêu thích và chủ động tiếp nhận ngôn ngữ thứ hai. Khi có nền tảng hứng thú từ mầm non, bước sang tiểu học trẻ sẽ học nghiêm túc, bài bản và tiến bộ nhanh hơn.
Cô cũng cho rằng công tác tuyên truyền của nhà trường đóng vai trò quan trọng. Nhiều người vẫn nghĩ trẻ mầm non “còn quá nhỏ để biết tiếng Anh”, trong khi thực tế trẻ hoàn toàn có khả năng tiếp nhận ngôn ngữ ở mức sơ khai nếu được tiếp cận đúng phương pháp.
Việc Bộ Giáo dục và Đào tạo đưa Tiền Bậc 1 vào Khung năng lực ngoại ngữ chính là sự khẳng định rõ ràng rằng trẻ mầm non có đủ năng lực tiếp nhận tiếng Anh ở mức làm quen, phù hợp với sự phát triển tự nhiên của trẻ và xu hướng giáo dục hiện đại.
Cô Chu Thị Bích Ngọc - Hiệu trưởng Trường Mầm non Phan Đình Phùng (phường Phan Đình Phùng, tỉnh Thái Nguyên) cũng nhận định việc bổ sung Tiền Bậc 1 là cần thiết và phù hợp với thực tiễn trong trường mầm non, tiểu học.
Theo cô Ngọc, trẻ mầm non không “học” ngoại ngữ theo nghĩa truyền thống mà chủ yếu tiếp xúc và làm quen thông qua âm thanh, hình ảnh, lặp lại và hoạt động tương tác. Vì đặc điểm nhận thức, khả năng tập trung và vốn từ của trẻ rất khác với học sinh tiểu học hay người lớn, nên cần có một bậc năng lực riêng mô tả đúng giai đoạn đầu tiên này.
Trong dự thảo, năng lực người học được mô tả theo 6 nhóm kỹ năng: nghe hiểu, đọc hiểu, nói, viết, trung gian và năng lực ngôn ngữ giao tiếp. Ở mỗi kỹ năng, mô tả Tiền Bậc 1 được cụ thể hóa. Cô Ngọc cho rằng những đặc tả này rất rõ ràng, mang tính định hướng tốt cho giáo viên.
“Ví dụ, ở kỹ năng nghe, Tiền Bậc 1 mô tả người học có thể hiểu những chỉ dẫn đơn giản như “Dừng”, “Đóng cửa” khi được hỗ trợ bằng hình ảnh hoặc cử chỉ, điều này hoàn toàn phù hợp với cách các trường mầm non đang tổ chức hoạt động tiếng Anh qua bài hát, hình minh họa, trò chơi nhóm.
Ở kỹ năng đọc - viết, dù trẻ mầm non chưa viết được chữ đầy đủ, nhưng nếu có nét chữ mẫu hoặc hình ảnh, trẻ có thể sao chép hoặc nhận biết biển báo đơn giản như “Parking”, “No Smoking”. Đặc tả này cũng phù hợp với thực tế trẻ nhận diện từ vựng qua thẻ tranh, biển chỉ dẫn hoặc đồ vật quen thuộc”, nữ hiệu trưởng phân tích.
Cô Ngọc cho biết nhà trường thường kết hợp nhiều phương pháp dạy học, trong đó hai hướng chính là tổ chức hoạt động vui chơi và trải nghiệm. Giáo viên lặp lại từ ngữ nhiều lần, sử dụng hình ảnh sinh động, vật thật hoặc hoạt hình để trẻ ghi nhớ tự nhiên. Đây cũng chính là tinh thần của Tiền Bậc 1 - học trong môi trường tiếp xúc giàu ngôn ngữ, không gò ép, không đánh giá áp lực.
Một điểm đáng chú ý là trẻ ở các độ tuổi mầm non (3, 4, 5 tuổi) có mức độ nhận thức khác nhau, do đó số lượng từ có thể tiếp nhận hay khả năng phản hồi bằng câu đơn cũng khác nhau. Vì vậy, theo cô Ngọc, mô tả năng lực Tiền Bậc 1 về cơ bản phù hợp, nhưng khi áp dụng giáo viên cần linh hoạt theo từng độ tuổi và bối cảnh.
Dự thảo Khung năng lực mới cũng được đánh giá là hỗ trợ trực tiếp cho Đề án đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học giai đoạn 2025 - 2035, trong đó nêu rõ trẻ mầm non ở vùng thuận lợi phải được làm quen với tiếng Anh 100%.
Với cơ sở như vậy, Tiền Bậc 1 trở thành “khung sườn” để các cơ sở giáo dục xây dựng kế hoạch, giáo án và chương trình phù hợp, đồng thời phối hợp hiệu quả với trung tâm ngoại ngữ liên kết.
Theo cô Ngọc, khi dự thảo được ban hành, đây sẽ là tài liệu tham chiếu quan trọng cho các trường: giáo viên dựa vào đó để thiết kế hoạt động, trung tâm liên kết xây dựng chương trình đúng định hướng năng lực, nhà trường dễ dàng quản lý chất lượng, phụ huynh hiểu rõ mục tiêu phù hợp lứa tuổi. Đặc biệt, việc mô tả rõ các kỹ năng giúp tránh tình trạng dạy vượt mức, dạy theo khuynh hướng tiểu học hóa ở mầm non.
Điểm tích cực cuối cùng mà cô Ngọc nhấn mạnh là Tiền Bậc 1 được thiết kế hoàn toàn không nhằm mục đích đánh giá, xếp loại học sinh. Đây chỉ là mức năng lực để mô tả khả năng của người học trong giai đoạn làm quen, khuyến khích trẻ tự nhiên tiếp xúc với ngôn ngữ mới. Do đó, cơ sở giáo dục không nên tạo áp lực buộc trẻ phải đạt đủ các mô tả năng lực này mà thực hiện một cách nhẹ nhàng, phù hợp đặc điểm tâm sinh lý.
Nên có thêm tập huấn cho giáo viên về Tiền Bậc 1
Từ góc nhìn thực tiễn triển khai tại cơ sở, cô Chu Thị Bích Ngọc đưa ra nhiều đề xuất ngoài dự thảo nhằm giúp khung năng lực đi vào đời sống giáo dục một cách hiệu quả.
Thứ nhất, cô đề xuất Bộ Giáo dục và Đào tạo cần ban hành thêm tài liệu hướng dẫn hoặc tổ chức tập huấn đặc thù dành cho giáo viên mầm non và tiểu học về phương pháp dạy ngoại ngữ sớm.
Hiện nhiều giáo viên chuyên trách ở các trường còn hạn chế, trong khi giáo viên tiếng Anh từ các trung tâm liên kết cũng cần được tiếp cận đầy đủ nội dung Tiền Bậc 1 để đảm bảo dạy học thống nhất. Vì vậy, nên cho phép cả giáo viên mầm non, giáo viên tiếng Anh tiểu học và giáo viên các trung tâm được đăng ký tham gia tập huấn chính thức từ Bộ.
Thứ hai, cô Ngọc cho rằng dự thảo có thể phân chia chi tiết hơn giữa mức làm quen dành cho trẻ mầm non và mức bắt đầu dành cho trẻ tiểu học vì hai bậc học này khác nhau đáng kể về khả năng tiếp thu, số lượng từ vựng và mức độ sẵn sàng về kỹ năng giao tiếp. Việc phân tầng rõ hơn sẽ giúp giáo viên lựa chọn hoạt động phù hợp hơn cho từng giai đoạn.
Thứ ba, để việc triển khai thống nhất trên toàn quốc, Bộ Giáo dục và Đào tạo có thể công bố danh mục giáo trình hoặc tài liệu tham chiếu phù hợp Tiền Bậc 1. Các cơ sở giáo dục hiện nay phần lớn tự lựa chọn giáo trình nên có sự chênh lệch về mức độ. Nếu có danh mục tài liệu nền tảng tương thích với đặc tả năng lực, nhà trường sẽ dễ dàng xây dựng chương trình, còn trung tâm ngoại ngữ cũng thuận lợi trong việc biên soạn giáo án liên kết.
Cô Ngọc chia sẻ: “Tiền Bậc 1 cần được kết nối chặt chẽ với Đề án đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai, đặc biệt trong việc hướng dẫn cơ sở giáo dục vùng khó khăn.
Bên cạnh đó, điều quan trọng không kém là dự thảo cần được triển khai đúng tinh thần: Tiền Bậc 1 là bậc nền tảng, sử dụng để “làm quen”, không phải mục tiêu đánh giá. Vì vậy, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên nhấn mạnh trong văn bản hướng dẫn rằng các cơ sở giáo dục không đặt ra yêu cầu kiểm tra, thi cử hay đánh giá đối với Tiền Bậc 1”.
Khi khung năng lực được ban hành, các cơ sở giáo dục từ mầm non đến tiểu học cần có đủ điều kiện, phương pháp và tài liệu để triển khai nhất quán, khoa học và phù hợp đặc thù lứa tuổi.
Với Tiền Bậc 1, việc dạy và học tiếng Anh cho trẻ sẽ có cơ sở lý luận chuẩn xác hơn, đồng thời góp phần thực hiện mục tiêu đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học theo đúng lộ trình.
Cô Nguyễn Thị Thanh Xuân cho rằng để Tiền Bậc 1 được triển khai hiệu quả trong thực tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần ban hành thêm các tài liệu mang tính định hướng thống nhất.
Theo cô, hiện nay các trường mầm non và các trung tâm tiếng Anh đều đang tự thiết kế chương trình làm quen tiếng Anh dựa vào kinh nghiệm và điều kiện riêng. Do đó, nếu Bộ cung cấp một danh mục giáo trình, tài liệu tham chiếu phù hợp với trình độ “làm quen” của Tiền Bậc 1, các cơ sở giáo dục sẽ có căn cứ thống nhất để xây dựng chương trình phù hợp với đặc điểm lứa tuổi mầm non.
Bên cạnh tài liệu dành cho trẻ, cô Xuân nhấn mạnh sự cần thiết của các hướng dẫn chuyên môn dành cho giáo viên và cán bộ quản lý. Đây phải là những tài liệu nêu rõ phương pháp, gợi ý hình thức để trẻ đạt được các kỹ năng được mô tả ở Tiền Bậc 1.
Theo cô, giáo viên mầm non hiện nay rất cần các khóa tập huấn hoặc tài liệu sinh động, dễ tiếp cận để nâng cao năng lực tiếng Anh và phương pháp giảng dạy ngoại ngữ sớm, tránh tình trạng “làm quen” nhưng hiệu quả không cao.
Về cách đánh giá, cô Xuân lưu ý rằng trong Khung năng lực ngoại ngữ từ Bậc 1 đến Bậc 6, người học có thể được kiểm tra bằng các bài đánh giá chuẩn hóa. Nhưng với Tiền Bậc 1, trẻ chỉ đang ở giai đoạn tiếp xúc ban đầu nên không thể áp dụng các bài kiểm tra truyền thống.
Tuy vậy, cũng không thể bỏ trống hoàn toàn việc đánh giá. Mô hình mà trường cô đang áp dụng là ghi nhận kết quả theo hai mức: Đạt - Chưa đạt, dựa trên quan sát suốt quá trình tham gia hoạt động. Cách đánh giá này vừa nhẹ nhàng, không gây áp lực, vừa giúp giáo viên biết được trẻ đã tiếp nhận được gì, chương trình có hiệu quả hay không.
Cô cho rằng việc ghi nhận dù là những kết quả nhỏ nhất như trẻ nhận biết được vài từ vựng, phản ứng được với chỉ dẫn đơn giản cũng là điều quan trọng, bởi nó chứng tỏ trẻ đã hình thành sự tò mò và hứng thú với tiếng Anh. Đây sẽ là nền tảng để khi bước vào tiểu học, các em có thể học tập nghiêm túc và đặt mục tiêu rõ ràng theo Khung năng lực từ Bậc 1 đến Bậc 6.