Xã Yên Minh là xã vùng cao của tỉnh Tuyên Quang, nằm ở phía Đông Bắc của tỉnh. Xã được thành lập trên cơ sở sắp xếp toàn bộ diện tích tự nhiên, quy mô dân số của 5 xã, thị trấn gồm thị trấn Yên Minh, xã Lao Và Chải, xã Hữu Vinh, xã Đông Minh và xã Vần Chải.
Xã có diện tích đất tự nhiên là 154,69 km², với 83 thôn, trong đó có 63 thôn/83 thôn thuộc diện thôn đặc biệt khó khăn. Toàn xã có 5.403 hộ với 26.530 người.
Tỷ lệ hộ nghèo cuối năm 2024 là 30,5%, hộ cận nghèo là 13,03%; gồm 16 dân tộc cùng sinh sống trên địa bàn.
Một trong những mô hình góp phần thêm thu nhập ổn định cho nhiều hộ dân địa phương là trồng ớt gió. Loại ớt này có vỏ giòn, cùi thơm, cay thoang thoảng như hương núi rừng của nơi đây. 10 hec ta trồng ớt gió với sản lượng hơn 2 tấn/năm, mang lại giá trị trên 300 triệu đồng đã góp phần giúp nhiều hộ dân xóa đói, giảm nghèo.
Đơn vị đứng ra cung cấp cây giống, hướng dẫn người dân chăm sóc và thu mua hàng tấn ớt gió là Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp tổng hợp thanh niên.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, đại diện Ủy ban Nhân dân xã Yên Minh cho biết, vào tháng 11 vừa qua xã đã đề nghị tỉnh tặng bằng khen thành tích xuất sắc trong xây dựng phát triển hợp tác xã kiểu mới tại địa phương cho Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp tổng hợp Thanh niên do anh Hà Văn Ngọc (sinh năm 1989, dân tộc Tày) làm Giám đốc.
"Hợp tác xã đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, đạt các chỉ tiêu về năng suất, chất lượng hiệu quả trong việc xây dựng và phát triển mô hình hợp tác xã kiểu mới, duy trì sản xuất các sản phẩm nông nghiệp gắn liền với địa phương, đưa được các sản phẩm đặc trưng lên các sàn thương mại điện tử, được chứng nhận sản phẩm OCOP. Đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế địa phương, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho xã viên", đại diện Ủy ban Nhân dân xã Yên Minh cho hay.
Thất bại lần đầu trồng thử cây ớt gió nhưng vẫn quyết tâm làm lại
Trao đổi với phóng viên, anh Hà Văn Ngọc cho biết, 8 năm về trước, xuất phát từ phát động chương trình Thanh niên khởi nghiệp của Tỉnh đoàn, anh và 5 người bạn có cùng chí hướng đã quyết định thành lập Hợp tác xã Dịch vụ tổng hợp nông nghiệp thanh niên.
Hướng đi của nhóm ban đầu là trồng thử nghiệm cây ớt gió với diện tích 5.000 mét vuông, bên cạnh đó là nuôi gà đen, lợn rừng. Tuy nhiên, thất bại đã đến với nhóm anh Ngọc trong việc trồng cây ớt gió.
"Sai lầm là chúng tôi trồng ở đất ruộng bằng phẳng, không thoát nước tốt. Chúng tôi đã bị âm vốn đầu tư 80 triệu đồng đầu tư vào công chăm sóc, phân bón. Nhưng không vì thế mà chúng tôi dừng bước", anh Ngọc chia sẻ.
Rút kinh nghiệm từ lần thất bại đầu tiên, nhóm của anh Hải đã nghiên cứu đặc tính của cây ớt gió là ưa bóng râm, đất phải thoát nước tốt. Vì vậy, nhóm đã quyết định trồng ớt xen canh với ngô trong những hốc đá.
Nhóm của anh Ngọc đã đi tìm những cây ớt gió mọc tự nhiên ở rừng. Theo đó, phải chọn cây khỏe, ít rễ, quả cùi dày, ít hạt và thơm để lấy hạt ươm trồng.
"Chúng tôi trồng xen ớt gió vào vụ ngô đợt xuân hè, ngô lớn sẽ tạo bóng cho ớt và cây trồng trong hốc đá thì giữ bớt khô cằn vào mùa thu đông khô hạn.
Từ lúc trồng đến thu hoạch 3,5 - 4 tháng. Đến mùa rét, cây bị rụng lá nên phải cắt tỉa lá, ủ phân chuồng vào gốc, đến mùa xuân cây hồi lại. Tuy nhiên, để cây cho năng suất cao thì nên trồng cây mới", anh Ngọc chia sẻ.
Theo anh Ngọc, có những hốc đá rộng 2 mét vuông sẽ trồng được 4 cây, mỗi cây cách nhau 1 mét tối thiểu vì tán xòe ra rộng. Việc chăm bón được lựa theo cây ngô, khi thì bón lót, bón thúc, đến đợt thu hoạch đầu vẫn phải cho một lượt phân chuồng để cây bền gốc.
Gia đình của anh Ngọc và Hợp tác xã cũng chăn nuôi gà, bò nên nguồn phân bón hữu cơ đã được ủ hoai mục rất tốt cho cây ớt gió.
Từ thành công trong việc nghiên cứu đặc tính của cây ớt và cách chăm bón, Hợp tác xã đã "chuyển giao công nghệ", cung cấp cây giống cho hơn 20 hộ dân chăm sóc trên diện tích 10 hecta. Qua mô hình trồng xen canh ngô và ớt gió, người dân vừa có thể thu hoạch ngô và thu hoạch ớt gió để bán cho Hợp tác xã.
Về phía Hợp tác xã của anh Ngọc, còn nuôi 1.500 đàn ong để lấy mật bạc hà của cao nguyên đá. Hợp tác xã thuê hàng chục nhân công thời vụ để phục vụ hoạt động chăn nuôi, trồng trọt của đơn vị.
Đa dạng sản phẩm từ ớt gió để đáp ứng yêu cầu khác hàng
Để đưa ớt gió đến với thị trường, Hợp tác xã của anh Ngọc đã làm ớt xóc muối đóng trong lọ. Theo đó, ớt sẽ được trộn với muối đã rang khô, thêm tiêu đen, mắc khén. Sản phẩm để sử dụng trực tiếp hoặc xào nấu.
Bên cạnh đó, Hợp tác xã làm ớt ngâm giấm tỏi, điều này khiến độ cay của ớt sẽ giảm còn khoảng 6%.
"Sản phẩm sau chế biến của chúng tôi sẽ kí gửi vào các gian hàng trưng bày OCOP, còn với ớt gió tươi thì thương lái mua để họ tự chế biến làm chẩm chéo, tương", anh Ngọc chia sẻ.
Xã Yên Minh với nhiều địa điểm du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước như Rừng thông Yên Minh, Dốc Thẩm Mã, Chợ phiên Yên Minh... Du khách đến đây thường mua các sản phẩm được chế biến từ ớt gió để làm quà mang về xuôi.
"Trong tương lai tới, Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp thanh niên sẽ tổ chức mô hình du lịch trải nghiệm. Du khách sẽ được đến tham quan, mua ớt gió và có thể nướng gà của người dân bản địa chăn nuôi. Hiện tại, chúng tôi nuôi khoảng 500 con gà Mông và người dân địa phương nuôi khoảng 500 con.
Tôi mong muốn địa phương có chính sách hỗ trợ vốn để người dân trồng ớt gió và Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp thanh niên sẽ bao tiêu sản phẩm cho bà con địa phương", anh Ngọc cho biết.
Vừa qua, xã Yên Minh đã hoàn thành kế hoạch mục tiêu hoàn thành chỉ tiêu xóa nhà tạm, nhà dột nát trước ngày 31/8/2025.
Theo đó, xã đã đạt 100,2% kế hoạch đặt ra với việc xây dựng 485 căn nhà mới.
Cụ thể, số nhà thuộc Chương trình cho người có công với cách mạng đã hoàn thành là 1/1 căn (nhà xây mới); Số nhà thuộc Chương trình Xóa nhà tạm, nhà dột nát do Chính phủ phát động đã hoàn thành 58/58 căn (gồm nhà xây mới 56 căn và sửa chữa 2 căn); Số nhà thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã hoàn thành 24/24 căn (nhà xây mới);
Số nhà thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững đã hoàn thành là 402/402 căn (gồm nhà xây mới 303 căn, sửa chữa 99 căn); Tổng số nhà thực hiện xóa nhà tạm, nhà dột nát đã hoàn thành trên địa bàn xã là 485 căn, đạt 100% theo mục tiêu đề ra và đạt 100,2% so với Kế hoạch Uỷ ban Nhân dân tỉnh giao tại Quyết định số 487/QĐ-UBND ngày 19/8/2025.
Tổng kinh phí được thực hiện các chương trình là 19.934 triệu đồng. Cụ thể, kinh phí hỗ trợ nhà ở cho người có công là 80 triệu đồng, đạt 100%; Kinh phí hỗ trợ nhà ở thuộc Chương trình Xóa nhà tạm, nhà dột nát do Chính phủ phát động là 3.420,0 triệu đồng, đạt 100%; Kinh phí hỗ trợ nhà ở thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi là 924 triệu đồng; Kinh phí hỗ trợ nhà ở thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững là 15.510 triệu đồng.
"Phong trào có sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị và được nhân dân đồng tình ủng hộ, như phát động được tổng số 750 ngày công từ các lực lượng để đẩy nhanh tiến độ.
Qua đó góp phần xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống cả về vật chất và tinh thần cho người nghèo, giúp hộ nghèo có cuộc sống ổn định hơn, từng bước góp phần cho huyện hoàn thành tiêu chí số 9 về nhà ở dân cư theo bộ tiêu chí Quốc gia về xây dựng nông thôn mới", đại diện Ủy ban Nhân dân xã Yên Minh cho hay.