Việc ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp nhằm tạo ra các sản phẩm nông sản đặc trưng, chất lượng tốt, đem lại giá trị kinh tế cao được coi là xu hướng tất yếu giúp thúc đẩy ngành nông nghiệp phát triển vượt bậc, qua đó góp phần làm thay đổi bức tranh nông nghiệp nước nhà. Thay đổi tư duy sản xuất là yếu tố quan trọng giúp nhà nông tăng năng suất, lợi nhuận trên cùng diện tích canh tác, đồng thời giúp ngành nông nghiệp phát triển theo hướng xanh, bền vững và thân thiện với môi trường.
Theo đó, phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp là một trong ba chương trình đột phá mà tỉnh Long An (nay là tỉnh Tây Ninh) đề ra hướng tới mục tiêu phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa, tăng sức cạnh tranh, thân thiện môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu cũng như nâng cao thu nhập và đời sống cho bà con nông dân.
Khởi sắc sản xuất nông nghiệp từ thay đổi tư duy sản xuất
Báo cáo tình hình phát triển kinh tế - xã hội 9 tháng đầu năm 2025 của Uỷ ban nhân dân tỉnh Tây Ninh cho thấy, tốc độ tăng trưởng kinh tế (GRDP) ước 9 tháng đầu năm 2025 tăng 9,52%, trong đó khu vực I (nông, lâm, thủy sản) tăng 4,33%. Các cây trồng chủ lực phát triển ổn định, diện tích gieo trồng tăng; dịch bệnh trên cây trồng, vật nuôi được kiểm soát; nuôi trồng thủy sản tiếp tục đem lại hiệu quả tốt.
Qua thời gian thực hiện Chương trình Phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, địa phương đã đạt được nhiều kết quả nổi bật như nhận thức của người dân thay đổi từ sản xuất theo hướng truyền thống sang làm kinh tế nông nghiệp, hướng đến sản xuất sạch, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng và xuất khẩu, đặc biệt xuất hiện nhiều mô hình hay, cách làm sáng tạo giúp giảm chi phí sản xuất, tiết kiệm sức lao động, tăng năng suất trên cùng diện tích canh tác và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.
Đứng ra vận động người dân tham gia mô hình sản xuất lúa ứng dụng công nghệ cao, sản xuất gạo sạch chỉ sử dụng phân hữu cơ và thuốc sinh học, bà Nguyễn Thị Diệu Ngân khởi đầu từ hai bàn tay trắng, với sự khéo léo và tinh thần vượt khó vươn lên, đã thành lập Hợp tác xã nông nghiệp Vĩnh Thuận (tỉnh Tây Ninh) với mong muốn mang đến những sản phẩm đặc trưng riêng, góp phần tạo chuyển biến tích cực, làm khởi sắc sản xuất nông nghiệp trên địa bàn.
Từ những ngày đầu mới thành lập, Hợp tác xã nông nghiệp Vĩnh Thuận chỉ có 9 thành viên với tổng diện tích sản xuất là 75ha. Giai đoạn đầu còn gặp nhiều khó khăn, bà kiên trì vận động từng hộ nông dân để thay đổi tư duy sản xuất cũ và chuyển dần sang mô hình sản xuất ứng dụng công nghệ cao. Dù có những lúc chưa được đồng thuận và còn gặp nhiều hoài nghi, bà vẫn không nản lòng và bền bỉ nỗ lực từng bước. Dần dần, bằng tinh thần nhiệt tình và lòng tâm huyết trong vận động sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, song song với đó là sự quan tâm, hỗ trợ kỹ thuật của cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, Hợp tác xã nông nghiệp Vĩnh Thuận đã từng bước xây dựng uy tín, có được niềm tin của nông dân trong và ngoài xã.
Từ đó, các thành viên ngày càng nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm của mình đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Bà Nguyễn Thị Diệu Ngân - Giám đốc Hợp tác xã nông nghiệp Vĩnh Thuận (tỉnh Tây Ninh) cho biết, để các thành viên trong hợp tác xã gia tăng lợi nhuận trên một đơn vị đất trồng lúa, thời gian qua, đơn vị đã triển khai quy trình sản xuất lúa hữu cơ không phân, không thuốc trên diện tích 5ha chuyên sản xuất gạo tím lài Vĩnh Thuận. Gạo tím lài của hợp tác xã đã được Uỷ ban nhân dân tỉnh chứng nhận là sản phẩm OCOP, đưa lên sàn thương mại điện tử và được nhiều khách hàng trong, ngoài nước tìm mua.
Hiệu quả của việc trồng lúa sạch, trồng lúa ứng dụng công nghệ cao đạt tiêu chuẩn châu Âu là cho ra năng suất không giảm, thu về lợi nhuận cao hơn sản xuất lúa truyền thống trên 4 triệu đồng/ha. Hiện có khoảng 83 thành viên cộng với liên kết nông dân bên ngoài canh tác trên 1.150ha lúa ứng dụng công nghệ cao, mỗi vụ cung ứng cho doanh nghiệp xuất gạo khoảng 1.000 tấn lúa sạch đạt tiêu chuẩn xuất khẩu đi châu Âu. Trong tổng diện tích hiện đang canh tác thì có khoảng 100ha diện tích trồng lúa VietGAP xuất khẩu sang châu Âu, 50ha sản xuất lúa giống, còn lại khoảng 1.000ha lúa hàng hóa chất lượng cao được doanh nghiệp bao tiêu với giá cao hơn thị trường.
Tất cả hợp đồng cung ứng lúa hàng hóa ký với doanh nghiệp rất bền vững. Hợp tác xã đang tiếp tục đàm phán giá ký kết thêm hợp đồng với doanh nghiệp để mở rộng diện tích sản xuất, giúp nông dân làm giàu. Ngoài ra, hợp tác xã sản xuất lúa theo hướng VietGAP và lúa hữu cơ (gạo đỏ, gạo tím và gạo huyết rồng). Đối với sản phẩm lúa VietGAP, đơn vị thu mua của nông dân cao hơn 20% so với giá lúa lương thực ngoài thị trường. Sau đó, hợp tác xã đem sấy, xay gạo và đóng gói bán. Do đó, quyền lợi nông dân được bảo đảm và tình nguyện tham gia đơn vị.
Sau khi thu hoạch, người nông dân giao cho hợp tác xã và được hướng dẫn về kỹ thuật, quy trình sản xuất. Nhờ đó, bà con giảm được lượng giống và vật tư nông nghiệp, sản phẩm chất lượng tốt nên giá bán cao hơn, bảo đảm lợi nhuận cho người sản xuất. Các sản phẩm này vốn đều là những nông sản đặc trưng của địa phương, nay đã được nâng tầm để trở thành sản phẩm hàng hóa thu hút khách trên thị trường, đạt chuẩn 3 sao OCOP. Với quy trình khép kín, sản xuất nghiêm ngặt từ khi canh tác lúa cho đến khi thu hoạch, vận chuyển, lưu kho, đóng gói nên sản phẩm gạo được trồng từ giống lúa thuần chủng, không biến đổi gen đạt chất lượng, ngon, sạch, dinh dưỡng cao, đảm bảo an toàn và tốt cho sức khỏe người tiêu dùng.
Người dân có công việc ổn định, hộ nghèo cũng giảm dần
Từ khi hợp tác xã thành lập và phát triển, người dân có công việc ổn định, hộ nghèo cũng giảm dần, người nông dân an tâm, phấn khởi sản xuất. Sau 8 năm, địa phương có nhiều thay đổi rõ nét, những kết quả đó có sự góp sức không nhỏ của bà Nguyễn Thị Diệu Ngân - người phụ nữ giàu nghị lực và đổi mới, sáng tạo.
"Trước đây, nông dân làm ruộng rất vất vả bởi chưa biết đưa cơ giới hóa vào đồng ruộng, tất cả đều sử dụng sức lao động là chính. Đến mùa thu hoạch, nông dân phải làm nhiều công đoạn như thuê nhân công cắt lúa, máy phóng, người vận chuyển và nấu cơm cho nhân công ăn,... thì bây giờ tất cả các khâu thu hoạch đều sử dụng máy móc, thiết bị hiện đại. Hợp tác xã còn đầu tư các máy gặt đập liên hợp phục vụ nhu cầu thu hoạch của thành viên đơn vị và nông dân bên ngoài. Được người dân tin tưởng, bản thân tôi cần nỗ lực cống hiến và không ngừng cố gắng, khắc phục khó khăn để làm giàu cho mảnh đất hơn nữa", bà Ngân chia sẻ.
Mặt khác, các thành viên canh tác lúa hữu cơ còn dựa trên yếu tố phát triển môi trường bền vững, bảo đảm sự đa dạng sinh học của hệ sinh thái. Vì vậy, việc cải tạo đất, quản lý cỏ dại và phòng trừ sâu, bệnh đều không sử dụng phân hóa học, thuốc trừ sâu hay diệt cỏ, chỉ sử dụng phân bón hữu cơ. Theo bà Ngân, quá trình thu hoạch và xử lý sản phẩm không sử dụng bất kỳ chất bảo quản nào. Do được thu hoạch khi lúa vừa chín, sau thu hoạch thì cho vào nhà máy sấy ngay, không để lúa ủ trong bao qua đêm nên hương vị của gạo đậm đà và giàu dinh dưỡng. Sản phẩm gạo hữu cơ của hợp tác xã còn được hút chân không nhằm bảo quản hiệu quả.
Sản xuất theo quy trình không sử dụng phân hóa học, thuốc trừ sâu hay diệt cỏ tạo lối sống lành mạnh và thân thiện với môi trường. Sản phẩm có thể truy xuất được nguồn gốc, quy trình sản xuất sạch, tiêu chuẩn sản xuất, kiểm soát được các khâu chế biến sau thu hoạch và bảo quản qua mạng xã hội Zalo với mong muốn tạo được thương hiệu, niềm tin, bảo đảm sức khỏe người tiêu dùng. Có thể thấy, phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao là giải pháp đột phá thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp - hướng đi đúng đắn nhằm làm tăng giá trị nông sản.
Hơn nữa, tại đồng bằng sông Cửu Long, rơm rạ vốn từng bị xem là phụ phẩm bỏ đi nay đang được tận dụng hiệu quả, trở thành nguồn sinh kế mới cho nông dân, góp phần hình thành mô hình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn, bền vững và giảm phát thải. Sau thu hoạch, rơm rạ được thu gom, ủ với chế phẩm sinh học và lục bình để tạo thành phân hữu cơ bón lại cho ruộng lúa và phát triển các sinh kế khác. Bà Diệu Ngân cho hay, Hợp tác xã nông nghiệp Vĩnh Thuận đang nghiên cứu, thử nghiệm phương án thu hoạch rơm rạ từ nông dân và công ty, sau đó ủ phân hữu cơ tại ruộng, nếu khảo nghiệm thành công có thể nhân rộng cho bà con.
Qua khảo sát thực địa, việc sử dụng phân hữu cơ từ rơm rạ giúp năng suất lúa tăng khoảng 10-15%, đồng thời giảm phát thải từ 3-5 tấn CO₂/ha. Nhiều nơi đã đưa cơ giới hóa vào như cuộn rơm, băm rơm, góp phần hạn chế đốt đồng và cải thiện chất lượng không khí. Việt Nam hiện là một trong những quốc gia sản xuất lúa hàng đầu thế giới, với nguồn phụ phẩm nông nghiệp rất lớn. Ngành nông nghiệp đang hướng đến mục tiêu thu gom 100% rơm rạ trong vòng 5 năm tới. Không chỉ mang lại hiệu quả kỹ thuật và môi trường, các mô hình này còn giúp nông dân tăng thu nhập từ 20-25%, tương đương 4-7,6 triệu đồng/ha.
Theo bà Huỳnh Kim Định, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), việc đưa cơ giới hóa và các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất tạo sự phấn khởi cho nông dân. Ứng dụng công nghệ cao, tiên tiến trong canh tác không chỉ góp phần giảm phát thải mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế, qua đó biến rơm rạ thực sự trở thành giá trị kinh tế thiết thực cho người sản xuất.
Để mở rộng thị trường tiêu thụ, Hợp tác xã nông nghiệp Vĩnh Thuận đã liên kết đầu ra với các cửa hàng nông sản sạch tại tỉnh Tây Ninh và Thành phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó, đơn vị còn phát triển mô hình du lịch sinh thái để phát huy tối đa lợi thế sẵn có. Khu vui chơi sinh thái của hợp tác xã không chỉ thu hút du khách đến trải nghiệm các hoạt động đặc trưng của vùng đồng quê mà còn là nơi để bày bán, giới thiệu sản phẩm OCOP của đơn vị đến với khách du lịch.
Thay đổi tư duy về kinh tế nông nghiệp góp phần tăng thêm giá trị cho các loại nông sản ở địa phương, nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường, gia tăng thu nhập cho người dân. Đây cũng chính là một trong những giải pháp hữu hiệu để địa phương nâng cao tiêu chí thu nhập trong thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới, góp phần giảm nghèo bền vững và hạn chế tình trạng thất nghiệp ở khu vực nông thôn.