Vùng đất Thái Nguyên nổi tiếng với nông sản truyền thống đang từng ngày đổi thay. Trong hành trình xóa đói giảm nghèo, các hợp tác xã đã vươn lên trở thành hạt nhân kinh tế nông thôn, mở lối phát triển bền vững nhờ liên tục đổi mới để thích ứng.
Trong đó, Hợp tác xã Chế biến Nông sản Võ Nhai – VONACOOP là đơn vị hoạt động trong lĩnh vực chế biến nông sản tại tỉnh Thái Nguyên. Với định hướng nâng cao giá trị nông sản, đơn vị tập trung nghiên cứu quy trình sản xuất, ứng dụng khoa học công nghệ và phương thức quản trị nhằm cải thiện chất lượng sản phẩm.
Thông qua hoạt động chế biến và tiêu thụ, VONACOOP hướng tới mở rộng thị trường trong nước, từng bước tiếp cận xuất khẩu, qua đó góp phần quảng bá nông sản Việt Nam và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
Trăn trở vì nông sản chất lượng tốt nhưng khó tiếp cận thị trường
Sự ra đời của VONACOOP bắt nguồn từ trăn trở của cựu sinh viên ngành Công nghệ sinh học của Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Thái Nguyên). Sau 6 năm làm việc trong môi trường doanh nghiệp, năm 2016, anh Lê Văn Hiếu - Giám đốc VONACOOP, quyết định khởi nghiệp bằng việc mở cửa hàng bán lẻ thực phẩm cao cấp đầu tiên tại Thái Nguyên với thương hiệu Biomart.
Dù có bước khởi đầu tương đối thuận lợi, anh Hiếu vẫn không nguôi trăn trở khi nhận thấy nhiều người tiêu dùng có xu hướng ưu tiên hàng nhập khẩu, trong khi niềm tin dành cho nông sản trong nước, trong đó có nông sản của tỉnh Thái Nguyên, còn hạn chế. Thực tế này càng day dứt hơn khi địa phương sở hữu nhiều đặc sản vùng miền giá trị nhưng chưa được xây dựng thương hiệu bài bản, đủ sức tạo dấu ấn trên thị trường.
Mang theo những suy nghĩ ấy cùng tinh thần dấn thân của tuổi trẻ, anh Hiếu và các cộng sự đã lựa chọn vùng cao Võ Nhai để xây dựng trang trại BioFarm. Tại đây, họ từng bước bảo tồn và phát triển vùng nguyên liệu nấm rừng, mộc nhĩ rừng chất lượng cao, đồng thời khai thác tiềm năng của một số đặc sản địa phương, đặt nền móng cho hướng đi gắn sản xuất với giá trị bản địa và phát triển bền vững.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, anh Lê Văn Hiếu bày tỏ: "Xuất phát từ chuyên môn được đào tạo và kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp sau khi ra trường, tôi tiếp tục gắn bó với nông sản thông qua việc tham gia và vận hành một số doanh nghiệp nông nghiệp, đồng thời phát triển hệ thống cửa hàng thực phẩm sạch để phân phối sản phẩm.
Trong quá trình tìm hiểu thị trường, tôi nhận thấy khu vực Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên có nhiều nông sản đặc trưng của đồng bào dân tộc bản địa như măng nứa, nấm hương, mộc nhĩ với chất lượng tốt, hương vị riêng biệt, gắn với điều kiện tự nhiên và tập quán sản xuất truyền thống của địa phương.
Tuy nhiên, các sản phẩm này chủ yếu tiêu thụ trong phạm vi hẹp, chưa có nhiều cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn. Từ thực tế đó, tôi cùng các cộng sự thống nhất xây dựng ý tưởng thành lập hợp tác xã, với mong muốn tổ chức lại sản xuất, nâng cao giá trị và từng bước đưa các sản phẩm đặc sản vùng cao Võ Nhai đến với nhiều người tiêu dùng hơn".
Vì những lý do đó, Hợp tác xã Chế biến Nông sản Võ Nhai được thành lập vào năm 2020. Các sản phẩm chủ đạo của VONACOOP gồm nõn măng nứa sấy khô, mộc nhĩ khô, nấm hương khô, mật ong rừng, gạo, đỗ, lạc bản địa vùng cao.
Trong giai đoạn đầu, anh Hiếu gặp không ít khó khăn khi cơ sở sản xuất còn đơn sơ, lực lượng lao động chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, hạn chế về tiếng phổ thông nên việc trao đổi, hướng dẫn gặp nhiều trở ngại.
Để tháo gỡ, anh và các cộng sự lựa chọn cách tiếp cận trực tiếp, cùng ăn, cùng ở, cùng làm với người dân nhằm tạo sự gắn kết và thống nhất trong tổ chức sản xuất. Dần dần, khi sản phẩm được thị trường đón nhận tốt hơn, đầu ra ổn định, hợp tác xã từng bước tích lũy nguồn lực và mở rộng quy mô đầu tư.
Người dân học dùng máy móc, vận hành công xưởng hiện đại
Hiện nay, xưởng chế biến nông sản VONACOOP có tổng diện tích khoảng 1.000 mét vuông, gồm khu chế biến, phòng sấy, khu đóng gói, kho thành phẩm và các hạng mục phụ trợ. Xưởng vận hành với công suất trên 20.000 sản phẩm mỗi tháng, tương đương hơn 100 tấn mỗi năm, tập trung chế biến các sản phẩm chủ lực như mộc nhĩ khô và măng nứa bản địa. Tổng kinh phí đầu tư xây dựng nhà xưởng và hệ thống máy móc đạt trên 3,5 tỷ đồng.
Vận hành nhà xưởng là hơn 30 lao động tham gia sản xuất, đồng thời xưởng liên kết với trên 200 hộ dân trong việc sản xuất và cung cấp nguyên liệu đầu vào. Thông qua mô hình này, hợp tác xã góp phần tạo điều kiện để người dân địa phương có việc làm và thu nhập ổn định.
Anh Hiếu chia sẻ: "Tại khu vực phía Bắc của tỉnh Thái Nguyên, đời sống người dân còn nhiều khó khăn, thu nhập thiếu ổn định và trước đây chủ yếu phụ thuộc vào khai thác rừng. Tuy nhiên, các quy định về bảo vệ rừng ngày càng chặt chẽ, khiến nguồn sinh kế truyền thống dần bị thu hẹp. Thực tế này đặt ra yêu cầu phải tạo ra việc làm ổn định để người dân có nguồn thu hợp pháp, bảo đảm đời sống gia đình.
Từ đó, mô hình hợp tác xã được hình thành như một hướng đi phù hợp, mở ra nhiều cơ hội tham gia cho người dân địa phương. Theo đó, hợp tác xã thu mua nguyên liệu tươi do bà con sản xuất để đưa vào chế biến, đồng thời chuyển giao một số công đoạn ban đầu trong quy trình sản xuất để người dân có thể trực tiếp tham gia. Các sản phẩm sau đó được hợp tác xã thu mua theo tiêu chuẩn thống nhất, tạo điều kiện để nhiều hộ gia đình dễ dàng tham gia, có thêm việc làm và thu nhập ổn định".
Không chỉ dừng lại ở việc tạo sinh kế, mô hình hợp tác xã còn góp phần nâng cao nhận thức và kỹ năng cho người lao động địa phương. Bà con liên kết dần được tiếp cận với các trang thiết bị và công nghệ sản xuất hiện đại, trong đó có những khái niệm mới như số hóa và đồng bộ hóa dữ liệu trong sản xuất. Đây là những nội dung trước đây hầu như chưa từng xuất hiện trong hoạt động sản xuất nông nghiệp truyền thống ở vùng cao.
Nhà xưởng của Hợp tác xã Chế biến Nông sản Võ Nhai được đầu tư hệ thống sấy công nghiệp khép kín, ứng dụng công nghệ tách nhiệt, tách khói, đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật trong chế biến nông sản. Toàn bộ quy trình sấy được kiểm soát bằng thiết bị đo lường và ghi nhận dữ liệu đầu ra, cho phép kết nối và đồng bộ lên hệ thống quản lý nhằm theo dõi, kiểm soát chất lượng sản phẩm một cách thống nhất.
Việc điều hành và giám sát sản xuất được thực hiện thông qua quy trình phê duyệt lệnh sản xuất, giúp nâng cao hiệu quả quản lý, kể cả khi người phụ trách không thường xuyên có mặt tại xưởng. Dù giai đoạn đầu gặp không ít khó khăn trong công tác đào tạo và làm quen với công nghệ mới, song đến nay, hoạt động sản xuất đã dần đi vào ổn định.
Nhờ tổ chức lại sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm, năm 2024, các sản phẩm nõn măng nứa và mộc nhĩ khô được chứng nhận đạt OCOP 4 sao, mang lại doanh thu khoảng 7 tỷ đồng mỗi năm. Riêng trong năm 2024, hợp tác xã đã đưa ra thị trường gần 80 tấn măng nứa và mộc nhĩ khô; một số sản phẩm đã được tiêu thụ tại các thị trường như Singapore, Nhật Bản và Đức, mở ra hướng phát triển mới cho nông sản vùng cao Võ Nhai.
Với những đóng góp trong tổ chức sản xuất, phát triển kinh tế nông thôn và tạo sinh kế cho người dân, anh Lê Văn Hiếu đã vinh dự được trao Giải thưởng Lương Định Của năm 2023, phần thưởng cao quý của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn nhằm ghi nhận và tôn vinh những thanh niên nông thôn có thành tích tiêu biểu trong sản xuất, kinh doanh, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ, phát triển ngành nghề, bảo vệ môi trường và xây dựng nông thôn mới.