Trong bối cảnh Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 tiếp tục được các địa phương triển khai mạnh mẽ, vai trò của các mô hình kinh tế tập thể, đặc biệt là hợp tác xã, ngày càng được khẳng định như một kênh quan trọng tạo việc làm tại chỗ, ổn định sinh kế cho người dân nông thôn.
Tại Ninh Bình, ngày 29/4/2025, Uỷ ban nhân dân tỉnh ban hành Kế hoạch số 101/KH-UBND về thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững năm 2025, với mục tiêu phấn đấu hỗ trợ 100% lao động thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo có khả năng và nhu cầu lao động được kết nối, tư vấn, định hướng nghề nghiệp, cung cấp thông tin thị trường lao động và hỗ trợ tìm việc làm.
Trong tổng thể các giải pháp đó, việc phát huy vai trò của hợp tác xã gắn với lợi thế bản địa, tạo thêm việc làm và thu nhập ổn định cho người dân được xem là hướng đi phù hợp, bền vững và có tính lan tỏa cao. Thực tiễn cho thấy, nhiều hợp tác xã không chỉ tạo sinh kế cho xã viên mà còn mở ra cơ hội việc làm cho lao động địa phương có nhu cầu làm thêm, làm bán thời gian hoặc chuyển đổi sinh kế ngay tại nơi cư trú.
Từ làng nghề nghìn năm đến thương hiệu hợp tác xã hiện đại
Tháng 4/2025, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam tổ chức Lễ tôn vinh Hợp tác xã tiêu biểu và trao giải Ngôi sao Hợp tác xã - Coop Star Awards 2025 lần thứ hai, vinh danh 100 hợp tác xã tiêu biểu trên cả nước. Trong danh sách những mô hình được xướng tên, Hợp tác xã Sinh Dược (xã Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình) nổi lên như một điểm sáng, không chỉ bởi hiệu quả sản xuất - kinh doanh, mà còn bởi cách thức khai thác tri thức bản địa, gắn kết cộng đồng và tạo việc làm cho người dân nông thôn theo hướng bền vững.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, anh Vũ Trung Đức - Giám đốc Hợp tác xã Sinh Dược cho biết, Hợp tác xã Sinh Dược hiện tập trung sản xuất các sản phẩm chăm sóc cá nhân có nguồn gốc tự nhiên, trong đó chủ lực là xà bông thiên nhiên và muối ngâm chân thảo dược. Các sản phẩm được làm từ thảo dược bản địa, kết hợp tri thức dân gian với quy trình sản xuất được chuẩn hóa, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng an toàn, thân thiện với sức khỏe và môi trường.
Năm 2014 đánh dấu cột mốc ra đời chính thức của Sinh Dược. Hợp tác xã được thành lập ngày 19/5/2014, xuất phát từ mong muốn gìn giữ và phát huy những giá trị thảo dược, tri thức dân gian đã tồn tại lâu đời tại vùng đất xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn (cũ).
"Trong những năm đầu, Hợp tác xã Sinh Dược hoạt động chủ yếu ở quy mô nhỏ, mang tính thử nghiệm, vừa sản xuất vừa hoàn thiện mô hình tổ chức. Phải đến năm 2018, khi nhà máy sản xuất đầu tiên chính thức đi vào hoạt động, hợp tác xã mới bước sang một giai đoạn phát triển mới. Đây là bước chuyển quan trọng từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất có quy mô, có hệ thống và kiểm soát chất lượng bài bản hơn.
Việc có nhà máy không chỉ giúp chúng tôi chủ động hơn về sản lượng, mà quan trọng hơn là tạo nền tảng để chuẩn hóa quy trình, nâng cao chất lượng và từng bước xây dựng thương hiệu trên thị trường. Từ đây, Sinh Dược bắt đầu mở rộng danh mục sản phẩm, tiếp cận nhiều phân khúc khách hàng hơn, đồng thời định hình rõ nét con đường phát triển dựa trên giá trị bản địa", anh Đức chia sẻ.
Năm 2021 là một dấu ấn đặc biệt khi Hợp tác xã Sinh Dược vinh dự được đón Chủ tịch nước về thăm. Sự kiện này không chỉ là niềm tự hào của tập thể hợp tác xã và người dân địa phương, mà còn là sự ghi nhận ở cấp cao đối với mô hình hợp tác xã gắn với khai thác lợi thế bản địa, phát triển kinh tế nông thôn theo hướng bền vững.
Tiếp đó, ngày 26/4/2022, Uỷ ban nhân dân tỉnh Ninh Bình ban hành Quyết định số 392/QĐ-UBND, chính thức công nhận danh hiệu làng nghề Sinh Dược tại xóm 4, xã Gia Sinh (cũ). Đây là cột mốc có ý nghĩa đặc biệt, bởi làng nghề Sinh Dược đã tồn tại và phát triển hơn 1.000 năm, nhưng đến thời điểm đó mới được công nhận một cách chính thức.
“Danh hiệu làng nghề không chỉ là sự ghi nhận về mặt pháp lý, mà còn là cơ hội để chúng tôi bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa - lịch sử, đồng thời tạo thêm động lực cho người dân gắn bó với nghề. Đến năm 2025, Sinh Dược tiếp tục ghi dấu ấn khi trở thành điểm đến tham quan, tìm hiểu mô hình của các đoàn Bộ trưởng đến từ nhiều quốc gia châu Phi. Việc một hợp tác xã nông thôn của Việt Nam thu hút sự quan tâm quốc tế cho thấy sức hấp dẫn của mô hình phát triển dựa trên bản sắc địa phương, tri thức truyền thống và tư duy kinh tế hiện đại", anh Đức nói thêm.
Hiện nay, hợp tác xã có 12 thành viên, lao động thường xuyên khoảng 70 người tổ chức trồng, thu hái, chế biến dược liệu và tham gia hoạt động sản xuất của xưởng. Mô hình sản xuất đang thực hành là mô hình Vùng nguyên liệu - Xường chế biến vệ tinh (4 vùng nguyên liệu) và đóng gói tập trung (1 xưởng đóng gói tập trung). Hợp tác xã hiện đăng ký 9 loại hình sản xuất, kinh doanh và dịch vụ.
Được biết, Hợp tác xã Sinh Dược đặt ra sứ mệnh bảo tồn các giống cây thuốc nam bản địa và những bài thuốc cổ truyền của địa phương thông qua việc ứng dụng khoa học để phát triển thành các sản phẩm tiện dụng, phù hợp với đời sống hiện đại. Đồng thời, hợp tác xã mở rộng vùng trồng dược liệu, hướng tới hình thành thói quen tiêu dùng bền vững với sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên và gìn giữ các giá trị làng nghề truyền thống Việt Nam.
Người dân thay đổi tích cực về đời sống và thu nhập khi tham gia hợp tác xã
Điều tạo nên bản sắc riêng của Hợp tác xã Sinh Dược nằm ở việc người dân địa phương trực tiếp tham gia vào quá trình sản xuất. Theo giám đốc hợp tác xã, việc “đào tạo từ đầu” với bà con không quá khó, bởi người dân vốn đã có sẵn tri thức thảo dược được tích lũy qua nhiều thế hệ.
“Vai trò của hợp tác xã là tổ chức, chuẩn hóa và hỗ trợ bà con chuyển những hiểu biết truyền đời thành sản phẩm đáp ứng yêu cầu thị trường. Chúng tôi xây dựng hệ thống sản xuất, kiểm soát chất lượng và đại diện thương mại, còn bà con chính là chủ thể tạo ra giá trị”, anh Đức nhấn mạnh.
Hiện nay, Hợp tác xã Sinh Dược tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 70 lao động địa phương, với mức thu nhập tương đối tốt so với mặt bằng nông thôn. Dù quy mô còn khiêm tốn, nhưng theo anh Đức, điều quan trọng hơn là tiềm năng lan tỏa của mô hình.
“Khi tri thức bản địa, tài nguyên địa phương và con người được tổ chức lại một cách bài bản thông qua mô hình hợp tác xã, khả năng tạo sinh kế bền vững là rất lớn. Lan tỏa giá trị không cần những khẩu hiệu lớn, mà bắt đầu từ việc làm tốt, làm tử tế và tạo ra giá trị thực cho cộng đồng”, anh Đức bộc bạch.
Giải thưởng Ngôi sao Hợp tác xã 2025 không chỉ là sự ghi nhận cho Hợp tác xã Sinh Dược hôm nay, mà còn mở ra kỳ vọng về những mô hình hợp tác xã kiểu mới - nơi kinh tế gắn liền với văn hóa, cộng đồng và phát triển bền vững.
Theo anh Vũ Trung Đức chia sẻ, Hợp tác xã Sinh Dược đang phát triển ba nhóm sản phẩm tiêu biểu, tạo thành hệ sinh thái kinh tế - văn hóa - du lịch mang dấu ấn riêng.
Nhóm thứ nhất là các sản phẩm thảo dược bản địa, bao gồm muối ngâm chân, xà bông, dầu tắm và các sản phẩm chăm sóc cơ thể. Nguyên liệu chính được khai thác từ thảo dược địa phương, kết hợp với những bài thuốc dân gian đã được người dân sử dụng qua nhiều thế hệ.
Tuy nhiên, Sinh Dược không dừng lại ở việc “bán thảo dược thô”. Hợp tác xã tập trung chuẩn hóa quy trình sản xuất, kiểm soát chất lượng dựa trên kiến thức khoa học, đồng thời đầu tư mạnh vào thiết kế bao bì. Nhờ đó, sản phẩm vừa giữ được “hồn cốt” truyền thống, vừa phù hợp với thói quen tiêu dùng hiện đại, dễ sử dụng, tiện lợi và có mức giá hợp lý.
Nhóm thứ hai là sản phẩm thủ công mỹ nghệ, tiêu biểu là tranh lá bồ đề. Ninh Bình là địa phương có vùng nguyên liệu bồ đề rộng, sẵn có, trong khi lá bồ đề mang giá trị biểu tượng sâu sắc trong Phật giáo và văn hóa Á Đông. Sinh Dược tận dụng lợi thế này để phát triển tranh lá bồ đề như một sản phẩm mang tính biểu trưng cao.
Hiện nay, tranh lá bồ đề của Sinh Dược đã đạt OCOP 4 sao và đang được định hướng nâng lên 5 sao. Không chỉ đơn thuần là hàng hóa, mỗi bức tranh còn là một câu chuyện về văn hóa, tín ngưỡng và bản sắc địa phương, góp phần đưa giá trị tinh thần vào sản phẩm kinh tế.
Nhóm thứ ba là sản phẩm du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm. Hợp tác xã mở cửa không gian sản xuất để đón khách tham quan, giúp du khách trực tiếp chứng kiến quy trình làm ra sản phẩm, trải nghiệm một số công đoạn thủ công, trò chuyện với người lao động và chụp ảnh lưu niệm. Đây là mô hình du lịch trải nghiệm còn khá mới tại địa phương, nhưng bước đầu cho thấy hiệu quả trong việc quảng bá sản phẩm và văn hóa làng nghề.
Một điểm sáng tạo nổi bật của Sinh Dược là việc tận dụng nông sản bản địa, đặc biệt là dứa - cây trồng đặc trưng của Ninh Bình để phát triển các sản phẩm chăm sóc cá nhân như xà bông, dầu tắm thiên nhiên.
Anh Vũ Trung Đức bày tỏ: "Ninh Bình hiện có trên 3.000 hecta dứa, tập trung nhiều ở khu vực Tam Điệp. Đây là loại cây mang lại giá trị kinh tế lớn, nhưng lâu nay chủ yếu được tiêu thụ tươi hoặc chế biến thực phẩm đơn giản. Trong khi đó, theo các nghiên cứu khoa học, dứa chứa nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe và làn da, hoàn toàn có tiềm năng để phát triển các sản phẩm mỹ phẩm tự nhiên.
Từ thực tế đó, cùng với lợi thế về máy móc, công nghệ và nguồn nguyên liệu tại chỗ, Sinh Dược đã nghiên cứu và cho ra đời các sản phẩm từ dứa với tên gọi 'Thơm Nhớ Ninh Bình'. 'Thơm' vừa là mùi hương, vừa là quả dứa, đồng thời gửi gắm thông điệp: khi đến Ninh Bình, hãy mang về một sản phẩm từ dứa như mang theo ký ức về vùng đất này".
Tận dụng lợi thế về đặc sản địa phương và nguồn lực con người tại chỗ, Hợp tác xã Sinh Dược đã từng bước tạo sinh kế cho nhiều lao động nông thôn. Thông qua việc tham gia vào chuỗi sản xuất của hợp tác xã, nhiều lao động lớn tuổi trước đây chủ yếu ở nhà, không có thu nhập ổn định nay có thêm công việc phù hợp trong thời gian nhàn rỗi, từ đó có nguồn thu nhập thường xuyên.
Việc được làm việc ngay tại địa phương không chỉ giúp người lao động ổn định đời sống, giảm bớt gánh nặng kinh tế cho gia đình, mà còn hạn chế tình trạng phải đi làm ăn xa, tiết kiệm chi phí sinh hoạt và gắn bó lâu dài với quê hương.
Nhằm mở rộng thị trường và gia tăng sản lượng tiêu thụ, Hợp tác xã Sinh Dược chủ động đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động tiếp thị và kinh doanh. Hợp tác xã xây dựng website riêng để giới thiệu sản phẩm, cập nhật thông tin hoạt động, đồng thời phát triển “mini app” mua hàng tiện lợi, giúp khách hàng dễ dàng tiếp cận và đặt mua sản phẩm.
Thông qua các nền tảng số, sản phẩm của hợp tác xã từng bước tiếp cận đa dạng nhóm khách hàng trên cả nước, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất - kinh doanh và quảng bá hình ảnh, sản vật của quê hương Ninh Bình.