Dự thảo Thông tư ban hành Quy chế thi tốt nghiệp trung học phổ thông (sau đây gọi tắt là kì thi tốt nghiệp) do Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố có điều chỉnh đáng chú ý liên quan đến công tác phúc khảo bài thi.
Theo đó, tất cả các trường hợp điều chỉnh điểm phúc khảo từ 0,25 điểm trở lên đều phải tổ chức đối thoại trực tiếp giữa giám khảo chấm đợt đầu và giám khảo chấm phúc khảo.
Quy định mới nhằm tăng cường minh bạch, song từ thực tiễn chấm thi, đặc biệt với môn Ngữ văn, vẫn còn những vấn đề cần được cân nhắc để tránh phát sinh hệ lụy cho thí sinh.
Trong phạm vi bài viết này, người viết là giáo viên trung học phổ thông có nhiều năm làm giám khảo và tổ trưởng tổ chấm thi môn tự luận Ngữ văn kì thi tốt nghiệp xin có đôi điều góp ý về dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế thi tốt nghiệp.
Cụ thể là dự kiến bài thi có điểm phúc khảo lệch so với điểm chấm đợt đầu (đã công bố) từ 0,25 điểm trở lên thì được điều chỉnh điểm; đồng thời, tất cả các trường hợp điều chỉnh điểm đều phải tổ chức đối thoại trực tiếp giữa các giám khảo đợt đầu và giám khảo chấm phúc khảo (có ghi biên bản).
Thực tiễn chấm phúc khảo trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông
Kỳ thi tốt nghiệp năm 2026 cơ bản giữ ổn định như năm 2025, thí sinh dự thi 4 môn, gồm 2 môn bắt buộc Toán (trắc nghiệm), Ngữ văn (tự luận) và 2 môn tự chọn (trắc nghiệm).
Như vậy, Ngữ văn là môn tự luận duy nhất khiến công tác chấm thi, phúc khảo giữa các môn có sự khác biệt rất lớn.
Nhiều năm tham gia chấm thi tốt nghiệp, người viết nhận thấy số lượng bài thi phúc khảo môn Ngữ văn luôn ở mức cao, cao hơn hẳn so với các môn khác, xuất phát từ tâm lý chung của thí sinh là kỳ vọng bài thi có thể được đánh giá lại ở một mức điểm cao hơn.
Theo quy định hiện hành: “Bài thi có điểm phúc khảo lệch so với điểm chấm đợt đầu (đã công bố) từ 0,25 điểm trở lên thì được điều chỉnh điểm.
Trường hợp điểm phúc khảo lệch so với điểm chấm đợt đầu từ 0,5 điểm trở lên thì phải tổ chức đối thoại trực tiếp giữa các giám khảo đợt đầu và giám khảo chấm phúc khảo (có ghi biên bản).
Nếu phát hiện biểu hiện tiêu cực, phải báo cáo lãnh đạo ban phúc khảo để xử lý theo quy định”.
Dự thảo mới điều chỉnh theo hướng: “Bài thi có điểm phúc khảo lệch so với điểm chấm đợt đầu (đã công bố) từ 0,25 điểm trở lên thì được điều chỉnh điểm; đồng thời, tất cả các trường hợp điều chỉnh điểm đều phải tổ chức đối thoại trực tiếp giữa các giám khảo đợt đầu và giám khảo chấm phúc khảo (có ghi biên bản).
Trường hợp phát hiện biểu hiện tiêu cực, phải báo cáo lãnh đạo ban phúc khảo để xử lý theo quy định”.
Điểm thay đổi lớn nhất đó là mở rộng bắt buộc đối thoại xuống mức lệch 0,25 điểm. Quy định này khiến người viết rất băn khoăn, bởi vì việc chấm thi tự luận môn Ngữ văn có đặc thù riêng.
Dù đáp án và hướng dẫn chấm thi được xây dựng rất chi tiết, việc vận dụng barem trong thực tế vẫn phụ thuộc nhiều vào quan điểm chuyên môn, kinh nghiệm và cách đánh giá của từng giám khảo.
Kinh nghiệm chấm thi cho thấy, việc hai giám khảo độc lập chấm cùng một bài thi Ngữ văn mà chênh lệch lên hoặc xuống 0,25 điểm là điều rất bình thường.
Những chênh lệch này thường rơi vào các bài làm nằm ở ranh giới giữa các mức điểm, hoặc các bài viết có cách lập luận riêng, khác với đáp án mẫu.
Cho nên, sau khi ráp điểm bài thi giữa 2 giám khảo, nếu điểm số chênh lệch giữa lượt chấm một và lượt chấm hai (bao gồm cả điểm toàn bài và điểm thành phần, trừ trường hợp cộng nhầm điểm), kết quả chấm thi sẽ được xử lí theo Quy chế thi tốt nghiệp hiện hành như sau:
Vì vậy, quy định hiện hành chỉ yêu cầu tổ chức đối thoại khi chênh lệch từ 0,5 điểm trở lên, theo người viết là phù hợp với thực tiễn chấm thi tự luận.
Đây là mức sai lệch đủ lớn để đặt vấn đề trao đổi chuyên môn một cách nghiêm túc, đồng thời không tạo áp lực lớn cho công tác chấm phúc khảo bài thi.
Bên cạnh đó, người viết cho rằng, đối với các môn trắc nghiệm có điểm chênh lệch từ 0,25 giữa các giám khảo đợt đầu và giám khảo chấm phúc khảo thì phải đối thoại trực tiếp là không cần thiết.
Trái với môn Ngữ văn, các môn thi trắc nghiệm được chấm bằng máy. Điểm số không phụ thuộc vào quan điểm đánh giá của giám khảo, mà phụ thuộc vào dữ liệu quét và quy trình, kĩ thuật xử lý phiếu trả lời trắc nghiệm.
Trong thực tế, nếu có trường hợp lệch 0,25 điểm sau phúc khảo bài thi trắc nghiệm, nguyên nhân chủ yếu thường nằm ở các khâu kỹ thuật như quét phiếu trả lời, nhận diện hình ảnh, xử lý dữ liệu hoặc thao tác xuất kết quả.
Những sai lệch này không phải lúc nào cũng liên quan đến trách nhiệm chuyên môn của các giám khảo.
Do đó, việc yêu cầu tổ chức đối thoại trực tiếp giữa giám khảo chấm đợt đầu và giám khảo chấm phúc khảo đối với bài thi trắc nghiệm lệch 0,25 điểm là chưa hợp lý, có vẻ mang tính hình thức.
Phúc khảo trắc nghiệm cần tập trung vào rà soát hệ thống, dữ liệu gốc và quy trình kỹ thuật, thay vì áp dụng cơ chế đối thoại vốn phù hợp hơn với bài thi tự luận.
Từ những phân tích trên có thể thấy rằng, nếu áp dụng cứng nhắc quy định mới, nguy cơ phát sinh là không nhỏ trong quá trình chấm phúc khảo bài thi.
Với môn Ngữ văn, nơi số lượng bài phúc khảo vốn đã nhiều, việc buộc đối thoại trong mọi trường hợp điều chỉnh điểm từ 0,25 điểm trở lên sẽ làm tăng đáng kể khối lượng công việc, thời gian và áp lực tổ chức lên hội đồng chấm phúc khảo.
Theo người viết, điều này có thể tạo tâm lý “an toàn” cho giám khảo phúc khảo, khi họ có xu hướng chấm bằng điểm cũ để tránh phát sinh đối thoại, nghĩa là khỏi phải đi lại nhiều lần, chưa kể có thể nảy sinh những vấn đề khác như kỉ luật.
Khi đó, phúc khảo không còn là cơ hội điều chỉnh điểm bài thi, và người chịu thiệt thòi cuối cùng vẫn là thí sinh.
Từ thực tiễn chấm thi, người viết đề xuất có thể cân nhắc điều chỉnh dự thảo theo hướng:
Thứ nhất, đối với môn tự luận Ngữ văn, nên giữ nguyên quy định hiện hành: chỉ bắt buộc tổ chức đối thoại khi điểm phúc khảo lệch từ 0,5 điểm trở lên; với mức 0,25 điểm, giao quyền xem xét cho trưởng ban phúc khảo.
Đối với các môn thi trắc nghiệm, không mặc định yêu cầu đối thoại khi lệch 0,25 điểm; thay vào đó, tập trung kiểm tra kỹ thuật và quy trình xử lý dữ liệu.
Tài liệu tham khảo:
https://moet.gov.vn/van-ban/gop-y-du-thao-van-ban-qppl/du-thao-thong-tu-sua-doi-bo-sung-mot-so-dieu-cua-quy-che-thi-tot-nghiep-trung-hoc-pho-thong-ban-hanh-kem-theo-thong-tu-s.html?categoryId=101914858
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.