Tỉnh Thái Nguyên vốn nổi tiếng với vùng chè trứ danh và bức tranh nông thôn đang dần khởi sắc. Trên hành trình xóa đói giảm nghèo, nâng cao thu nhập cho người dân, các hợp tác xã giữ vai trò trung tâm, trở thành động lực thúc đẩy kinh tế địa phương thông qua những mô hình linh hoạt, phù hợp với thị trường.
Tại phường Phan Đình Phùng, tỉnh Thái Nguyên, Hợp tác xã Hương Vân Trà là một trong những mô hình nổi bật, chú trọng xây dựng và phát triển sản phẩm OCOP, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập và hình thành sinh kế bền vững cho người dân địa phương.
Tận dụng nguồn lực và nông sản địa phương
Hợp tác xã Hương Vân Trà khởi nguồn từ niềm say mê hương chè ngai ngái mộc mạc của những búp non, cùng khát vọng của người con vùng đất Thái Nguyên trong việc gìn giữ và nâng tầm giá trị chè, tạo nên những sản phẩm mang bản sắc riêng.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, chị Nguyễn Thị Hương Vân - Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc Hợp tác xã Hương Vân Trà cho biết, cơ duyên đến với việc làm chè của chị bắt đầu từ những năm tháng tuổi thơ. Sinh ra và lớn lên tại Thái Nguyên, dù gia đình không có truyền thống làm chè nhưng mỗi dịp nghỉ học, chị vẫn theo bà con lên nương hái chè. Những năm tháng gắn bó ấy, cùng việc chứng kiến cách người dân trồng, thu hái và chế biến chè qua nhiều thế hệ đã dần nuôi dưỡng trong chị tình yêu sâu sắc với cây chè quê hương.
Điều khiến chị ấn tượng nhất là mùi hương tự nhiên, vị ngọt hậu của búp chè non cùng sự khác biệt trong từng phương thức chế biến thủ công. Từ niềm yêu thích ban đầu, chị Vân dần hình thành mong muốn gắn bó lâu dài với nghề làm chè, không chỉ để làm ra những sản phẩm chất lượng mà còn góp phần hỗ trợ bà con nông dân, tạo sinh kế ổn định cho cộng đồng địa phương.
Năm 2004, chị Nguyễn Thị Hương Vân quyết định xây dựng thương hiệu Trà Hương Vân. Sau gần 20 năm bền bỉ gây dựng và phát triển, năm 2020, chị thành lập Hợp tác xã Hương Vân Trà nhằm khẳng định uy tín sản phẩm trên thị trường, đồng thời mở rộng mô hình liên kết, thu hút thêm nhiều hộ dân tham gia sản xuất, góp phần nâng cao thu nhập và phát triển vùng chè theo hướng bài bản, bền vững.
Hiện hợp tác xã có 18 hộ thành viên, với tổng diện tích trồng chè gần 30ha. Toàn bộ diện tích trồng chè đều do các hộ thành viên trong hợp tác xã tự đóng góp, cùng liên kết sản xuất trên tinh thần hợp tác, tạo ra các dòng sản phẩm chè mang giá trị chung của tập thể. Ngoài ra, mỗi hộ gia đình có khoảng 4-5 lao động trực tiếp tham gia sản xuất chè, áp dụng khoa học kỹ thuật từ khâu trồng, chăm sóc đến thu hái và chế biến.
Qua đó, quy trình sản xuất được chuẩn hóa, kiểm soát chặt chẽ từ khâu nguyên liệu đầu vào đến thành phẩm, bảo đảm chất lượng và an toàn cho người tiêu dùng. Mỗi năm, hợp tác xã sản xuất và cung ứng ra thị trường hàng trăm tấn chè, không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước mà còn từng bước mở rộng thị trường, góp phần nâng cao giá trị cây chè và tăng thu nhập ổn định cho các hộ thành viên.
Hợp tác xã đã nhận được nhiều những thành tích như Giấy chứng nhận sản phẩm đạt OCOP 4 sao với dòng sản phẩm “Hương Vân trà”; Chứng nhận danh hiệu Top 50 doanh nghiệp tiêu biểu sáng tạo lần thứ 6 năm 2023;...
Bên cạnh những thành tích đã đạt được, thách thức mới đặt ra đối với Hợp tác xã Hương Vân Trà là tiếp tục mở rộng quy mô, đưa những sản phẩm được gây dựng bằng tâm huyết của hợp tác xã và bà con nông dân vươn ra thị trường quốc tế. Tuy nhiên, trên hành trình đó, khó khăn luôn hiện hữu.
“Từ vùng nguyên liệu, khâu chế biến, đưa sản phẩm ra thị trường, thiết kế bao bì cho đến bài toán nguồn vốn, mỗi năm lại phát sinh những thách thức mới với mức độ ngày càng lớn. Ngay cả ở thời điểm hiện tại, hợp tác xã vẫn đang đối mặt với không ít khó khăn và áp lực trong chặng đường phía trước.
Nhìn lại giai đoạn đầu khi bắt tay xây dựng vùng trồng và tổ chức sản xuất, thuận lợi lớn nhất chính là việc hợp nhất bà con nông dân. Với Hợp tác xã Hương Vân Trà, những hộ cung cấp nguyên liệu từ trước đều là những người có tâm huyết đối với đặc sản chè địa phương nên khi đề xuất thành lập hợp tác xã, họ đồng thuận trở thành thành viên ngay từ những ngày đầu. Nhờ đó, bước khởi nguồn diễn ra khá thuận lợi, từ việc tìm được người làm có trách nhiệm, vùng nguyên liệu phù hợp đến từng bước tiếp cận thị trường.
Dẫu vậy, điều kiện ban đầu còn nhiều hạn chế. Hợp tác xã khi ấy chưa có máy móc đóng gói, sản phẩm chỉ được gói thủ công trong túi ni lông. Theo thời gian, từ việc tích góp từng khoản nhỏ, các loại bao bì dần được cải thiện, từ túi bạc hàn miệng, in tem nhãn cho đến đầu tư máy hút chân không, từ máy nhỏ rồi từng bước nâng cấp lên máy lớn. Quá trình phát triển diễn ra chậm nhưng bền bỉ”, chị Hương Vân cho hay.
Với mục tiêu nâng cao giá trị cây chè, các hộ dân trong hợp tác xã đã được Nhà nước hỗ trợ tham gia nhiều lớp tập huấn do Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm sản và thủy sản trực thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Thái Nguyên tổ chức, nhằm trang bị kiến thức về quy trình chăm sóc chè theo hướng bài bản. Toàn bộ các khâu sản xuất đều được ghi chép, theo dõi chặt chẽ từ làm cỏ, kiểm soát sâu bệnh, mật độ cây trồng đến sử dụng thuốc thảo mộc đúng thời gian cách ly. Chè sau thu hái được đưa vào chế biến theo quy trình khép kín, liên tục, kiểm soát nghiêm ngặt về nhiệt độ để tạo ra những sản phẩm trà đạt chất lượng cao.
Đồng thời, yếu tố then chốt được hợp tác xã xác định là quy chuẩn hóa toàn bộ quy trình sản xuất. Từ khâu chăm sóc, bà con đều được tập huấn, hướng dẫn chi tiết để thực hiện thống nhất theo một quy trình chung. Khi thu hái, các hộ đổi công cho nhau, qua đó gắn chặt trách nhiệm của từng người với chất lượng sản phẩm.
Cải thiện đời sống cho bà con nông dân
Theo chị Nguyễn Thị Hương Vân, cùng với sự phát triển của mô hình hợp tác xã, đời sống việc làm và thu nhập của bà con địa phương đã có nhiều chuyển biến tích cực so với trước đây.
Khi hợp tác xã đi vào hoạt động ổn định, các quy trình sản xuất được áp dụng đồng bộ, bài bản, đồng thời nhận được sự quan tâm, hỗ trợ từ các sở, ngành thông qua nhiều chương trình, dự án như cung ứng phân bón, hỗ trợ vật tư đầu vào, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật và tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu.
Không chỉ tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm chè, mô hình hợp tác xã còn trở thành điểm tựa sinh kế cho nhiều hộ dân địa phương, đặc biệt là các hộ có hoàn cảnh khó khăn. Thông qua việc tham gia chuỗi sản xuất, tiêu thụ khép kín, bà con được hướng dẫn quy trình kỹ thuật, giảm chi phí đầu vào, nâng cao năng suất và giá trị sản phẩm, từ đó cải thiện rõ rệt thu nhập so với trước đây. Nhiều hộ từng thuộc diện cận nghèo, thu nhập bấp bênh theo mùa vụ nay đã có nguồn thu thường xuyên, từng bước ổn định đời sống, đầu tư trở lại cho sản xuất và chăm lo tốt hơn cho giáo dục, sinh hoạt gia đình.
Ngoài ra, ở khâu đóng gói và hoàn thiện sản phẩm, hợp tác xã còn tạo thêm việc làm thời vụ cho học sinh, sinh viên và sử dụng đội ngũ lao động làm việc thường xuyên tại cơ sở. Nguồn nhân lực vì vậy luôn được bảo đảm, góp phần duy trì hoạt động sản xuất ổn định, đồng thời tạo thêm thu nhập cho người dân địa phương, chủ yếu là bà con tại Thái Nguyên và các học sinh, sinh viên đang theo học tại các cơ sở giáo dục trên địa bàn.
Thời gian tới, Hợp tác xã Hương Vân Trà dự kiến cho ra mắt dòng sản phẩm mới. Đổi mới và sáng tạo là định hướng xuyên suốt nhằm mang đến cho người tiêu dùng những giá trị mới, những sản phẩm ngày càng chất lượng hơn.
Một hướng đi quan trọng khác của hợp tác xã là xây dựng hệ sinh thái trà xanh gắn với du lịch trải nghiệm. Hợp tác xã Hương Vân Trà đặt mục tiêu phát triển du lịch trà tại Thái Nguyên, tạo không gian để du khách trong và ngoài nước có thể tham quan vùng nguyên liệu, nghe hát Then, trực tiếp trải nghiệm quy trình làm trà và thưởng thức các sản phẩm trong không gian mang đậm bản sắc địa phương.
Đáng chú ý, hợp tác xã hiện quy tụ nhiều hộ dân thuộc các dân tộc như Nùng, Tày, Dao và Kinh. Đây cũng là nền tảng để Hợp tác xã Hương Vân Trà từng bước xây dựng mô hình du lịch cộng đồng, lồng ghép các hoạt động trải nghiệm văn hóa bản địa, từ sinh hoạt cộng đồng, nghệ thuật dân gian đến phong tục, tập quán truyền thống.