Những năm gần đây, xã Bác Ái Tây, tỉnh Khánh Hòa đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp giảm nghèo bền vững, trong đó, nổi bật là việc thực hiện Dự án 2: Đa dạng hóa sinh kế và phát triển mô hình giảm nghèo, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 theo Quyết định số 90/QĐ-TTg ngày 18/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ.
Dự án tập trung hỗ trợ người lao động thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo, người khuyết tật chưa có sinh kế ổn định, các tổ nhóm hợp tác, hợp tác xã... nhằm phát triển mô hình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, tạo việc làm và thu nhập ổn định.
Các đối tượng thụ hưởng được hỗ trợ về vật tư, nguyên liệu, giống cây trồng, vật nuôi; công cụ, thiết bị sản xuất; chuyển giao, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật; tập huấn kỹ năng quản lý, vận hành mô hình sản xuất và phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm. Mục tiêu cuối cùng là giúp người nghèo "biết cách làm ăn, có việc làm ổn định và sinh kế bền vững".
Hướng đi giúp người dân miền núi ổn định thu nhập
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, bà Katơr Thị Gái - Phó Trưởng phòng Kinh tế, Ủy ban nhân dân xã Bác Ái Tây (tỉnh Khánh Hòa) cho biết, hiện tại, xã đang triển khai phát triển nông nghiệp gắn với du lịch cộng đồng, trong đó, chú trọng trồng cây lâu năm. Các loại cây trồng chủ lực như bưởi, sầu riêng, chôm chôm, chuối góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
Trước đây, bà con chủ yếu trồng cây ngắn ngày như ngô, sắn để phục vụ nhu cầu tự cung tự cấp nên hiệu quả kinh tế không cao. Khoảng 5 năm trở lại đây, nhận thấy cây lâu năm mang lại nguồn thu ổn định, xã đã định hướng chuyển đổi cơ cấu cây trồng, khuyến khích người dân mở rộng diện tích sản xuất, từng bước nâng cao thu nhập.
Theo đó, hộ nghèo sẽ được hỗ trợ cây giống, chủ yếu là cây bưởi để thay thế dần các loại cây ngắn ngày. Thời gian đầu triển khai, người dân còn e ngại do hiệu quả chưa rõ rệt, tuy nhiên, khi mô hình phát huy giá trị trên thực tế, bà con đã dần tham gia và mở rộng diện tích trồng. Đến nay, địa phương cơ bản hoàn thành việc chuyển đổi từ cây ngắn ngày sang cây lâu năm, tạo nền tảng cho phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững.
So với giai đoạn trồng cây ngắn ngày, thu nhập của người dân được cải thiện rõ rệt. Cây bưởi cho thu hoạch thường xuyên, giúp nhiều hộ có nguồn thu ổn định hàng tháng. Trong khi đó, sầu riêng cho thu hoạch theo vụ nhưng mang lại giá trị kinh tế cao, trở thành nguồn thu nhập chính của một số hộ dân, có hộ đạt doanh thu lên tới vài trăm triệu đồng một năm.
Bà Katơr Thị Gái thông tin thêm, hiện tổng diện tích cây lâu năm trên địa bàn là 1.883 ha với năng suất bình quân đạt hơn 9.076 tấn; trong đó, cây trồng chủ lực là cây bưởi da xanh, sầu riêng, chuối, đào. Các mô hình phát triển sản xuất phù hợp với điều kiện tiềm năng, lợi thế của địa phương và nhu cầu của thị trường tiêu thụ, qua đó, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp gắn với chuyển đổi cơ cấu cây trồng.
Không chỉ vậy, xã đã hình thành sản phẩm OCOOP cho thương hiệu bưởi da xanh, điều truycop và hạt chuối mồ côi, được Bộ Nông nghiệp và Môi trường cấp mã vùng trồng cho cây bưởi da xanh Phước Bình để xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ và NewZeaLand. Cụ thể từng loại cây trồng như sau:
Với cây bưởi da xanh, trước kia, người dân chủ yếu trồng phân tán, chưa quan tâm nhiều đến kỹ thuật chăm sóc. Từ năm 2017 đến nay, cây bưởi được trồng tập trung theo mô hình gắn kết với thị trường tiêu thụ sản phẩm, tổng diện tích hiện có là 193,1 ha, trong đó, diện tích người dân tự chuyển đổi là 106 ha (giai đoạn 2011-2021); diện tích hỗ trợ theo mô hình phát triển sản xuất từ các chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững là 83 ha. Đến nay, diện tích bưởi đã cho sản phẩm thu hoạch là 130 ha với năng suất đạt 15 tấn/ha. Ước tính 1 sào bưởi da xanh cho thu nhập từ khoảng 25 đến 30 triệu đồng/mùa.
Với cây chuối, đây là cây trồng chủ lực giúp giảm nghèo bền vững trên địa bàn, cho thu nhập quanh năm do dễ trồng, dễ chăm sóc, phù hợp với nhiều loại đất, đặc biệt là đất đồi dốc, núi cao. Hiện diện tích trồng chuối là 701 ha, trong đó, hộ dân tự chuyển đổi và trồng mới là 91,13 ha; diện tích đã cho sản phẩm thu hoạch là 609,87 ha với năng suất đạt 10 tấn/ha. Ước tính 1 ha cho thu nhập từ khoảng 3 đến 3,5 triệu đồng/tháng
Với cây điều, loại cây này vừa phủ xanh đất rừng vừa cho hiệu quả kinh tế hàng năm với diện tích hiện nay 841,2 ha, trong đó, diện tích người dân tự chuyển đổi và trồng mới 15 ha, năng suất đạt 1,5 tấn/ha. Ước tính mỗi hộ dân trồng điều cho thu nhập từ 15 đến 30 triệu đồng/ha/mùa.
Với cây sầu riêng, các hộ dân chủ yếu tự trồng ban đầu với diện tích hơn 16 ha. Đến năm 2019, do nhu cầu tiêu thụ cao của thị trường nên diện tích cây sầu riêng được mở rộng lên 50 ha. Năm 2023, sầu riêng được trồng nhiều tại thôn Dốc Tuôn, Bố Lang, Bậc Rây 1. Theo đó, bình quân 1 sào cho thu nhập hơn 50 triệu đồng/mùa. Tuy nhiên, đây là cây trồng đòi hỏi nhiều kỹ thuật chăm sóc mới cho hiệu quả kinh tế cao.
Cùng với đó, vườn cây bưởi, sầu riêng cũng được đưa vào quảng bá phát triển du lịch cộng đồng gắn với sinh thái vườn trên địa bàn xã. Qua đó, đa dạng hóa trong phát triển kinh tế - xã hội giúp đem lại thu nhập cao cho nhiều hộ dân.
Ngoài ra, một số cây trồng khác cũng cho hiệu quả kinh tế cao như cây cà phê với diện tích 41,2 ha; cây chôm chôm với diện tích 1,5 ha; cây cam với diện tích 6,2 ha. Việc trồng đa dạng hóa các loại cây trồng có thế mạnh của địa phương đã giúp nâng cao đời sống, góp phần xóa đói giảm nghèo.
Áp dụng khoa học kỹ thuật giúp nâng cao năng suất cây ăn quả
Là một trong những hộ dân thực hiện chuyển đổi từ cây ngắn ngày sang cây lâu năm, ông Katơr Quỳnh (xã Bác Ái Tây, tỉnh Khánh Hòa) cho biết, trước đây việc sản xuất manh mún, thu nhập thấp và không ổn định, khiến đời sống gia đình gặp nhiều khó khăn và phụ thuộc vào thu hoạch theo mùa của các loại cây ngắn ngày như ngô, sắn.
Từ khi chuyển sang trồng cây có giá trị kinh tế cao như bưởi và sầu riêng, ông bắt đầu áp dụng các biện pháp chăm sóc khoa học hơn, tập trung vào năng suất và chất lượng sản phẩm. Nhờ vậy, nguồn thu trở nên ổn định hơn, có thể thu hoạch hàng tháng, khác hẳn so với trước đây chỉ một vụ trong năm, đồng thời giảm bớt rủi ro do biến động giá cả.
Ông Katơr Quỳnh nhấn mạnh, việc lựa chọn cây có thị trường ổn định là yếu tố then chốt để yên tâm phát triển lâu dài. Thu hoạch đều đặn giúp cải thiện đời sống, tăng thu nhập và tạo nền tảng cho gia đình từng bước nâng cao hiệu quả kinh tế, đồng thời góp phần thực hiện thành công chương trình chuyển đổi cây trồng của địa phương.
Trong khi đó, Phó Trưởng phòng Kinh tế, Ủy ban nhân dân xã Bác Ái Tây chia sẻ thêm, để nâng cao hiệu quả sản xuất, xã đã triển khai mô hình hỗ trợ tưới nước tiết kiệm cho cây ăn quả như bưởi, sầu riêng với tổng kinh phí hơn 2,3 tỷ đồng (cụ thể 2.313.598.530 đồng), thực hiện trên 46,05 ha của 26 hộ dân; trong đó, Nhà nước hỗ trợ 30%, các hộ dân đối ứng 70%.
Khi đưa vào thực tế, mô hình này đã cung cấp nước tưới tiết kiệm vào mùa khô hạn cho cây góp phần tăng năng suất cây trồng, giảm chi phí nhân công như tưới nước, làm cỏ. Đây là cơ sở để ứng dụng các giải pháp kỹ thuật canh tác mới có hiệu quả, nhằm tăng hiệu quả sản xuất và thu nhập cho hộ nông dân. Thông qua đó, bà con cũng được tiếp cận với nguồn vốn để ứng dụng khoa học kỹ thuật, chuyển đổi ổn định cây trồng hiệu quả, bền vững gắn với biến đổi khí hậu trong mùa hạn hán.
Bên cạnh đó, xã còn triển khai mô hình trồng bưởi, sầu riêng kết hợp với trồng cây sa nhân tím với 15 hộ/4,9 ha thuộc dự án "Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ xây dựng mô hình trồng thâm canh một số loại cây ăn quả chất lượng cao kết hợp trồng cây sa nhân tím dưới tán vườn tại huyện miền núi" của Sở Khoa học và Công nghệ. Hiện nay, mô hình đã triển khai được 2 năm trên địa bàn xã.
Bên cạnh phát triển các loại cây trồng chủ lực, xã cũng chú trọng phát triển chăn nuôi. Đây được xem là một trong những thế mạnh của cơ cấu kinh tế nông nghiệp địa phương, với hơn 60% hộ dân vay vốn đầu tư nuôi bò sinh sản. Nhờ thực hiện tốt công tác tiêm phòng, phòng, chống dịch bệnh cho đàn vật nuôi, tình hình dịch bệnh cơ bản được kiểm soát; đồng thời, chất lượng đàn gia súc ngày càng được nâng lên khi một số hộ chủ động tận dụng phụ phẩm nông nghiệp sẵn có làm thức ăn chăn nuôi.
Theo Phó Trưởng phòng Kinh tế, Ủy ban nhân dân xã Bác Ái Tây, mặc dù đã đạt được những kết quả bước đầu, song đầu ra cho nông sản vẫn chưa thực sự bền vững do liên kết với doanh nghiệp còn hạn chế. Sản phẩm chủ yếu được tiêu thụ thông qua thương lái hoặc theo hình thức mua bán tự phát, khiến giá cả phụ thuộc nhiều vào biến động thị trường. Việc hình thành chuỗi tiêu thụ ổn định, lâu dài còn khó khăn; một bộ phận người dân còn hạn chế về kỹ năng tiếp cận thông tin và kết nối thị trường.
Trong thời gian tới, xã đặt mục tiêu mở rộng các kênh bán hàng trực tuyến, ứng dụng công nghệ số giúp người dân tăng cường kết nối với thị trường, chủ động tiếp cận thông tin tiêu thụ và quảng bá sản phẩm nông nghiệp. Thông qua hình thức này, địa phương kỳ vọng góp phần đa dạng hóa đầu ra, giảm phụ thuộc vào thương lái, từng bước nâng cao giá trị nông sản và tính ổn định của thị trường.
Hiện một số hộ có diện tích sản xuất lớn đã chủ động liên kết, ký kết tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp tại Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh thành khác. Tuy nhiên, với các hộ sản xuất nhỏ lẻ, việc tiêu thụ vẫn còn khó khăn. Trước thực trạng đó, địa phương đang định hướng thành lập và phát huy vai trò của hợp tác xã, làm đầu mối thu mua, liên kết tiêu thụ sản phẩm cho người dân với mức giá hợp lý, hướng tới phát triển sản xuất bền vững.