Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố dự thảo Điều lệ trường tiểu học, trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học để lấy ý kiến góp ý từ các địa phương, trường học.
Đáng chú ý, tại Điều 11 của dự thảo quy định: “Nhiệm kỳ của hiệu trưởng trường phổ thông là 05 năm. Sau mỗi năm học, hiệu trưởng được giáo viên, nhân sự hỗ trợ giáo dục trong trường góp ý và cấp có thẩm quyền đánh giá theo quy định. Hiệu trưởng công tác tại một trường công lập không quá hai nhiệm kỳ liên tiếp”.
Trong khi đó: “Nhiệm kỳ của phó hiệu trưởng trường phổ thông là 05 năm. Sau mỗi năm học phó hiệu trưởng được hiệu trưởng, giáo viên, nhân sự hỗ trợ giáo dục trong trường góp ý và cấp có thẩm quyền đánh giá theo quy định”. Điều này cũng đồng nghĩa phó hiệu trưởng có thể làm liên tiếp nhiều nhiệm kỳ/ trường học.
Bản thân người viết hiện đang công tác tại một trường phổ thông cho rằng phó hiệu trưởng cũng nên giới hạn “không quá hai nhiệm kỳ liên tiếp” như hiệu trưởng nhà trường là phù hợp với thực tế.
Sẽ rất bất cập nếu phó hiệu trưởng không giới hạn nhiệm kỳ công tác tại một trường học
Trong trường học, hiệu trưởng nhà trường là người có chức vụ cao nhất, quản lý toàn diện các hoạt động của nhà trường: từ nhân sự, chuyên môn, ngoài giờ, phổ cập, tài chính, cơ sở vật chất, các hoạt động đối nội, đối ngoại…
Nhưng, thông thường giáo viên ít khi va chạm với hiệu trưởng vì dưới hiệu trưởng có những bộ phận phụ trách riêng.
Vị trí dễ va chạm nhất với giáo viên là phó hiệu trưởng chuyên môn của nhà trường. Nếu như vị trí này cầu thị, lắng nghe ý kiến tham mưu, góp ý từ cấp dưới thì đó là hạnh phúc cho giáo viên.
Nhưng nếu như, phó hiệu trưởng chuyên môn có tính cách nhỏ nhen, nhớ dai, thù vặt với những người khác chính kiến thì một bộ phận giáo viên trong trường vô cùng áp lực, ngột ngạt. Nếu không may, giáo viên nào lỡ va chạm với phó hiệu trưởng chuyên môn thì xem như những năm kế tiếp sẽ bị hành tơi tả. Hai nhiệm kỳ cũng đã là điều kinh khủng với những giáo viên này.
Nếu như không giới hạn nhiệm kỳ, có khi thời gian công tác chung lên đến 3,4 nhiệm kỳ sẽ là một cực hình cho không ít giáo viên.
Thực tế tại nhiều trường học cho thấy, trước khi làm cán bộ quản lý nhà trường thì phó hiệu trưởng cũng có nhiều năm làm giáo viên, tổ trưởng chuyên môn; hoặc bí thư chi đoàn, tổng phụ trách Đội, chủ tịch công đoàn (trước đây)…
Trong số họ, có người giỏi chuyên môn, có đạo đức và tâm huyết với ngành, với nghề, luôn đặt lợi ích tập thể lên trên lợi ích cá nhân.
Nhưng, cũng có những trường hợp lên làm cán bộ quản lý nhà trường không hẳn là bằng năng lực nên khi có chức vụ thì hách dịch, mưu cầu lợi ích riêng và sẵn sàng “quan tâm đặc biệt” đến những cấp dưới làm trái ý với mình. Việc đầu tiên mà họ có thể làm là phân công chủ nhiệm, giảng dạy cho cấp dưới những lớp có tiếng là quậy phá, hỗn láo. Việc làm này trong tầm tay của phó hiệu trưởng chuyên môn. Bởi lẽ, đầu năm học các tổ chuyên môn sẽ gửi bảng dự kiến phân công lên phó hiệu trưởng chuyên môn về số lớp dạy ở từng khối, hoặc dự kiến chủ nhiệm ở khối mà thôi.
Sau đó, phân công chủ nhiệm lớp nào, dạy lớp cụ thể nào là phó hiệu trưởng phân công. Tất nhiên, những giáo viên nào biết nghe lời, “một dạ, hai vâng” thì phân công cho những lớp tốt hơn. Những giáo viên nào “có vấn đề” thì phân công cho những lớp “đặc biệt”.
Việc duyệt các kế hoạch chuyên môn cũng bắt bẻ, hạch sách để lấy cớ yêu cầu làm lại nhiều lần cho bõ ghét. Những lỗi nhỏ trong công tác cũng được phó hiệu trưởng “lưu tâm” để nhắc nhở, phê bình trước các cuộc họp.
Thỉnh thoảng, phó hiệu trưởng chuyên môn lại bất ngờ “dự giờ đột xuất” giáo viên để nắm tình hình trường lớp. Tất nhiên là dự những thầy cô mà phó hiệu trưởng “không ưa” mới không báo trước.
Việc xếp thời khóa biểu cũng có thể là điểm va chạm với một số giáo viên, mỗi buổi học chỉ xếp một vài tiết để giáo viên đi kín tuần. Nhiều khi dạy tiết 1 để trống tiết 2,3 để đến tiết 4 mới có lịch dạy.
Những ý kiến của giáo viên góp ý trong các cuộc họp, đánh giá (dù đúng) thì phó hiệu trưởng cũng luôn tìm cách bao biện, chống chế để cho rằng mình đúng. Không ít giáo viên phải chịu cảnh ngột ngạt nhiều năm trời vì phó hiệu trưởng là cấp trên, quyền sinh, quyền sát trong tay họ. Họ nói, dù đúng, dù sai thì vẫn được nhiều giáo viên đồng tình hơn ý kiến của một vài giáo viên.
Phó hiệu trưởng chỉ nên đảm nhận không quá 2 nhiệm kỳ/ trường học
Nếu như không giới hạn nhiệm kỳ của phó hiệu trưởng, vị trí này làm việc công tâm, khách quan, lắng nghe, cầu thị những góp ý từ cấp dưới thì đó là hạnh phúc cho giáo viên. Nhưng nếu ngược lại là một điều bất hạnh lớn cho không ít giáo viên trong nhà trường.
Không chỉ vị trí này có thể phân công, sắp thời khóa biểu, dự giờ đột xuất, gây khó khi duyệt hồ sơ sổ sách mà làm quá lâu tại một đơn vị cũng dễ dẫn đến phe phái, mất đoàn kết cho đơn vị. Thậm chí, xảy ra lợi ích nhóm.
Tình trạng phó hiệu trưởng phân công cho giáo viên thân cận những lớp học sinh ngoan hiền; xếp thời khóa biểu gọn gàng trong vài buổi/ tuần cho những giáo viên đang dạy thêm ngoài nhà trường không phải là hiếm tại một số trường học. Đâu đó còn có cả tình trạng đề kiểm tra định kỳ của trường giống đề ôn tập tại cơ sở dạy thêm.
Từ đó, dẫn đến tình trạng phe phái cục bộ trong nhà trường; phân công không công bằng; chấm thi đua thiếu khách quan; kiểm tra dự giờ mang tính gây áp lực thay vì hỗ trợ giáo viên phát triển.
Hệ quả là giáo viên không dám sáng tạo, chỉ làm “an toàn” cho xong nhiệm vụ. Một bộ phận giáo viên không dám nói thật, chỉ lo “giữ mình”. Tập thể mất đoàn kết thì trường học không thể phát triển bền vững.
Vì thế, bản thân người viết bài cho rằng, nhiệm kỳ của phó hiệu trưởng cũng nên quy định giống như hiệu trưởng, đó là: “công tác tại một trường công lập không quá hai nhiệm kỳ liên tiếp” rồi luân chuyển, bổ nhiệm sang đơn vị khác.
Không nên để một vị trí lãnh đạo nhà trường công tác tại một đơn vị quá lâu. Thông thường, nhà giáo khi được bổ nhiệm làm phó hiệu trưởng thì sẽ đảm nhận vị trí này rất lâu. Có một số phó hiệu trưởng được cấp trên bổ nhiệm lên làm hiệu trưởng nhưng cũng có người làm đến khi về hưu vẫn là phó hiệu trưởng.
Mấy chục năm trời đảm nhận một vị trí công tác, nếu chỉ đảm nhận tại một trường thì cho dù có giỏi, tâm huyết cũng khiến cho cấp dưới nhàm chán. Vì thế, hai nhiệm kỳ/đơn vị trường học là quá đủ để phó hiệu trưởng phấn đấu được bổ nhiệm ở vị trí cao hơn, hoặc nếu không thì luân chuyển sang đơn vị khác cũng là điều hợp lý.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.