Lần đầu tiên chinh phục ĐBSCL bằng xe máy, điểm đến lại là những xã xa xôi nhất, nhà văn Đoàn Thạch Biền cho biết có rất nhiều điều thú vị mà ông gom nhặt được, học hỏi rất nhiều lối sống, văn hóa của người dân miền sông nước. “Ngôn ngữ người miền Tây phong phú thật, nhiều khái niệm ban đầu nghe chẳng hiểu gì cả. Chẳng hạn, phải đợi người dân địa phương giải thích, tôi mới biết “chằn rây” là từ để chỉ những người hay nóng nảy, gây gổ” - ông kể.
Niềm vui góp nhặt, dấu lặng thao thức
Đã nhiều lần về miền Tây giao lưu văn chương với các hội văn học nghệ thuật và những cây bút trẻ nhưng lần nào cũng “lên ô tô chạy vèo đến nơi” nên 2 “ông già” làng văn đâu thấm thía được “nỗi khổ đường dài”. Thích đi xuyên Việt bằng mô tô nhưng nhà văn Đoàn Thạch Biền không dám… chạy xe máy, “Don Quixote” Nguyễn Đông Thức phải một mình đối mặt với gió bụi đường trường, cứ theo “chiến lược” mát đi nắng nghỉ, khỏe đi mệt nghỉ, mỗi ngày chạy không quá 200 km để dưỡng sức. Ấy vậy mà 2 ông cũng đến được tận đất Mũi Cà Mau rồi vòng trở về TPHCM.
Từ TPHCM, 2 nhà văn quy ước sẽ không quan tâm chặng đường dài bao nhiêu mà sẽ lập kỷ lục bằng việc xem mình sẽ vượt qua bao nhiêu cây cầu. “Nhưng đếm được hơn 100 cây cầu thì chúng tôi bỏ cuộc. Miền Tây nhiều cầu kinh khủng!” - nhà văn Đoàn Thạch Biền cho biết.
Hành trình không chỉ có niềm vui góp nhặt trên đường trường mà còn để lại những dấu lặng trong thao thức của người cầm bút. “Không có khái niệm béo phì, cận thị với trẻ em miền sông nước. Đói ăn, đói chữ, cuộc sống cơ cực hằn lên khuôn mặt, đôi mắt các em. Tất nhiên, không đi cũng biết cuộc sống người dân kham khổ nhưng chứng kiến rồi thì mới thấy thương họ nhiều hơn. Có nơi chỉ thấy những phụ nữ đưa con, cháu đi nhận học bổng, hỏi thăm thì mới biết đàn ông đã dần bỏ đi hết vì gia cảnh nghèo, đi tìm cơ hội làm ăn nhưng có những cuộc ra đi không bao giờ trở lại” - nhà văn Đoàn Thạch Biền ưu tư.
Ở nhiều trường học, thầy cô nhắn nhủ trên TP có công ty, đơn vị nào không sử dụng máy tính cũ, nhờ chuyển về trường sửa sang lại cho các em học tập, “có cơ hội hiểu biết công nghệ với người ta”. Thậm chí, có những nơi bày tỏ nhu cầu rất thiết thực: “Nếu được thì giúp cho các cây nước (giếng khoan - PV) để người dân có đủ nước sinh hoạt hằng ngày”. Dân miền Tây chân chất, hiền lành, có người không biết TP là như thế nào, cho nên khi có “người TP” mang quà về cho con em, họ vui và cũng thật tình bày tỏ những mong muốn của mình.
Đi để sống và viết
Cả cuộc đời viết văn với hàng loạt tác phẩm từng làm say mê độc giả một thời: Tình nhỏ làm sao quên, Ví dụ ta yêu nhau, Tôi thương mà em đâu có hay, Mây bay trong đầu…, viết cả kịch Đêm của cỏ hay truyện dài Những ngày tươi đẹp, gầy dựng tên tuổi cho biết bao cây bút trẻ, vậy mà đến ngoài 60 tuổi, có dịp đi xuyên miền Tây vào sâu trong dân tiếp xúc với những người địa phương, nhà văn Đoàn Thạch Biền mới phát hiện thêm những “ngôn ngữ mới” cho văn chương.
Trở về sau chuyến đi, dù không ai muốn nói ra thật cụ thể nhưng 2 “ông già Don Quixote” Việt đều nói sẽ bắt tay vào viết “cái gì đó”, có thể liên quan đến miền Tây sông nước. “Cái gì đó” sẽ cần thêm thời gian chăm chút. “Cái gì đó” cho một sự trở lại không hời hợt hay vội vã mà sẽ được vắt từ tâm huyết của những người đã từng mang đến cho làng văn những tác phẩm không dễ lãng quên.
Dí dỏm nhưng không phải là cố tình chọc cười, vui nhưng không có nghĩa thiếu vấn đề thời sự hay tính tư tưởng như trong các tác phẩm của tác giả Như núi như mây, Trăm sông về biển… với Nguyễn Đông Thức, có thể không gian sống ông viết trong tác phẩm đã lùi xa so với thời đại này nhưng nhà văn vẫn tìm thấy trong mỗi tác phẩm sức nặng của tư tưởng, số phận nhân vật trong những niềm tin lạc quan, luôn là cánh cửa mở cho những hành trình, từ thời Ngọc trong đá, Vĩnh biệt mùa hè… đến giờ.
Trở về sau chuyến đi xuyên 4 tỉnh, TP miền Tây: An Giang, Kiên Giang, Cà Mau và Cần Thơ với 80 suất học bổng đã trao, 2 nhà văn cho biết đã lên kế hoạch cho “chặng 2” tiếp tục về các tỉnh Bạc Liêu, Sóc Trăng, Hậu Giang và Vĩnh Long. “Danh sách các trường, xã nghèo nhất tại các huyện của những tỉnh này cũng đã có, chúng tôi đã định lên đường nhưng địa phương cho biết học sinh đang nghỉ hè nên sẽ khó tập trung các em về trường nhận học bổng. Có lẽ chúng tôi sẽ lên đường vào tháng 9 tới” - nhà văn Nguyễn Đông Thức tiết lộ.
Không dừng lại ở ĐBSCL, 2 nhà văn còn dự định “làm tour” các tỉnh miền Đông Nam Bộ. “Tỉnh nào cũng có người nghèo, mà có đi mới phát hiện những điều thú vị” - nhà văn Đoàn Thạch Biền bày tỏ. Về dự định lần lượt chinh phục hết các tỉnh Tây Nguyên, miền Trung rồi “tới luôn” thủ đô Hà Nội, nhà văn Nguyễn Đông Thức cho biết: “Thật ra ngay từ đầu, chúng tôi đã có ý định đi xuyên Việt nhưng còn phải tùy thuộc vào sức khỏe của 2 ông già coi sao đã”.