Tình hình Biển Đông: Trung Quốc sẽ hành động gì trong thời gian tới?

Theo đánh giá của nhiều học giả quốc tế, những gì đang lâm nguy tại Biển Đông thật sự nghiêm trọng. Các động lực trong vấn đề này sẽ ảnh hưởng lên nhân cách quốc tế đang phát triển của Trung Quốc, phản ứng của các quốc gia láng giềng đối với quyền lực ngày càng gia tăng của Bắc Kinh, và vị thế lâu dài của Mỹ tại tây Thái Bình Dương. 

Với hàng loạt diễn biến căng thẳng xảy ra vừa qua tại Biển Đông, dư luận có thể nhận thấy: một phần trong chính giới Bắc Kinh có thể đã đi kết luận rằng ngoại giao kiên nhẫn sẽ tước mất tham vọng của họ ở Biển Đông. Trong mắt của người Trung Quốc thì tốt hơn hết là hành động ngay từ bây giờ để chặn trước một cuộc cạnh tranh. Bài học năm 1974 (cuộc hải chiến đánh chiếm quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền Việt Nam - PV) với họ là: Thời gian là tất cả.

Với hàng loạt diễn biến căng thẳng xảy ra vừa qua tại Biển Đông, dư luận có thể nhận thấy: một phần trong chính giới Bắc Kinh có thể đã đi kết luận rằng ngoại giao kiên nhẫn sẽ tước mất tham vọng của họ ở Biển Đông.

Biển Đông khó thoát xung đột vũ trang?

Trên tạp chí Foreign Policy số tháng 7, Jim Holmes, giáo sư về chiến lược tại Trường Hải quân Mỹ và là đồng tác giả của nghiên cứu Red Star over the Pacific: China's Rise and the Challenge to U.S. Maritime Strategy, tạm dịch: Sao đỏ trên Thái Bình dương: sự trỗi dậy của Trung Quốc và thách thức đối với chiến lược hải dương của Mỹ viết: "Bị mê hoặc bởi trữ lượng dầu khí đáy biển, lợi dụng những điểm yếu của các bên tranh chấp ở quần đảo Hoàng Sa, Trung Quốc mở đợt tấn công bằng hải quân và chiếm quần đảo này. Lịch sử có thể sẽ lặp lại". Báo Vnexpress đăng tải bài viết này.

Để biện minh cho hành động chiếm Hoàng Sa, Bắc Kinh viện dẫn lịch sử, trong đó có chi tiết đô đốc Trịnh Hòa đời Minh từng đến thăm các hòn đảo này, và áp đặt cái gọi là chủ quyền không thể tranh cãi đối với hầu hết Biển Đông.

Lịch sử thường không lặp lại y hệt, nhưng chắc chắn ăn vần. Lúc đó, Trung Quốc đã khai thác điểm yếu của chính quyền Nam Việt Nam để chiếm quần đảo Hoàng Sa. Bây giờ, Giải phóng quân Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã công bố kế hoạch thiết lập một trạm đồn trú tại Tam Sa, một thành phố mới được thành lập trên Đảo Phú Lâm với diện tích 0,8 dặm vuông ở quần đảo Hoàng Sa. "Tam Sa" sẽ đóng vai trò trung tâm hành chính của Trung Quốc đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa cùng các vùng biển liền kề.

Biển Đông: Trung Quốc sẽ hành động như thế nào trong thời gian tới?

Biển Đông: Cái gì giấu sau động thái cự tuyệt mới nhất của Trung Quốc?

Biển Đông: Bài học về cách "vượt thoát" Trung Quốc tài tình của Bác Hồ

Đây là động thái mới nhất của Trung Quốc trong chiến dịch củng cố tuyên bố đòi tất cả các vùng biển và các đảo nằm trong một "đường chín khúc", thâu tóm hầu hết Biển Đông, bao gồm cả phạm vi thuộc các vùng đặc quyền kinh tế của các nước nằm quanh Biển Đông. Tháng này, một tàu khu trục Trung Quốc bị mắc cạn trong khu EEZ của Philippines sau khi bị cho là đã nổ súng vào ngư dân Philippines. Sự kiện trên xảy ra ngay sau một tuyên bố của Trung Quốc vào cuối tháng sáu rằng các đơn vị Hải quân của PLA sẽ bắt đầu "tuần tra sẵn sàng chiến đấu" trong các vùng biển tranh chấp.

Một lần nữa Bắc Kinh dường như đang xem xét đến vũ lực. Tuy nhiên không giống như năm 1974, lần này các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang sử dụng sức mạnh quân sự vào thời điểm mà ngoại giao thời bình dường như mang lại cho họ một cơ hội tốt để thắng mà không cần phải đánh. Chính sách ngoại giao đó có thể được mô tả là "cây gậy nhỏ", thực chất là ngoại giao pháo hạm nhưng không cần triển khai pháo hạm thực thụ.

Các chiến lược gia Trung Quốc có quan điểm khá rộng về sức mạnh trên biển - một sức mạnh bao gồm cả hàng hải phi quân sự. Năm 1974, bộ máy tuyên truyền của Trung Quốc đã nói đến vai trò của các ngư dân đã hành động như lực lượng bán quân sự. Các đội tàu đánh cá Trung Quốc có thể đến mọi nơi và làm những điều mà các đối thủ hoặc phải dùng quân sự để phản ứng hoặc phải từ bỏ quyền của mình.

Các con tàu không vũ trang của các cơ quan dân sự, như hải giám hay cảnh sát biển, có cấp độ sức mạnh cao hơn. Còn hạm đội Hải quân PLA được hỗ trợ với các máy bay chiến thuật có căn cứ trên bờ, các loại tên lửa, tàu chiến tấn công được trang bị tên lửa và tàu ngầm đại diện cho sức mạnh cao nhất.

Nếu dùng "cây gậy nhỏ", Bắc Kinh có thể phái các tàu hải giám, đưa tàu ngư dân đi đánh cá trong vùng tranh chấp - như cách họ vẫn làm trước đây - để không quá phô trương trong việc bắt nạt các nước khác, và như vậy không mở cửa cho các cường quốc khác tham gia giải quyết tranh chấp. Tại sao họ không làm như vậy, dù đó có thể là chiến lược đầy hứa hẹn với Bắc Kinh?

Bởi vì ngoại giao "cây gậy nhỏ" đòi hỏi thời gian.

TOÀN CẢNH TRƯỜNG SA - HOÀNG SA NHÌN TỪ ĐẤT LIỀN
BẤM VÀO ĐÂY XEM CHÙM ẢNH: CÔNG BỐ NHỮNG HÌNH ẢNH "KHÔNG THỂ KÌM NỔI" VỀ TRƯỜNG SA
AI CHƯA ĐẾN TRƯỜNG SA CẦN XEM 31 TẤM HÌNH NÀY

Nó cần tạo ra sự kiện trên thực địa - giống như Tam Sa - để từ đó ép buộc những người khác tin rằng thách thức lại thực tế là vô nghĩa.

Các đối thủ khác đòi chủ quyền ở Biển Đông đang tự vũ trang. Họ có thể sở hữu các phương tiện quân sự đủ để đối lại mối đe dọa từ Trung Quốc, hoặc chí ít cũng làm cho Trung Quốc phải trả giá cao hơn nếu muốn áp đặt ý chí của mình. Ngoài ra, các nước Đông Nam Á đang tìm kiếm sự giúp đỡ từ các nước hùng mạnh bên ngoài như Mỹ. Mặc dù Washington không đưa ra quan điểm chính thức đối với các vụ tranh chấp trên biển. Đương nhiên là Mỹ có cảm tình với các nước trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Một số nước, như Philippines, là đồng minh được quy định trong hiệp ước, trong khi các chính phủ của Mỹ nhiều năm qua đã có quan hệ hữu nghị với Việt Nam.

Do đó, các nhà lãnh đạo Trung Quốc có thể tin rằng họ phải hành động hoặc ngay bây giờ hoặc sẽ không bao giờ còn có thể. Họ cho rằng hành động trực tiếp có thể sẽ mang lại ít hậu quả hơn, họ chấp nhận bất cứ giá nào, mức độ nguy hiểm và phản ứng ngoại giao nào trong ngắn hạn.

Động cơ của Trung Quốc vẫn không có gì thay đổi đáng kể trong những thập kỷ qua. Bản đồ mà trên đó có in đường chín đoạn là một ấn phẩm từ những năm 1940, chứ không phải điều gì họ mơ ra trong những năm gần đây. Chính quyền Tưởng Giới Thạch đã xuất bản tấm bản đồ này trước khi chạy sang Đài Loan, và hiện Bắc Kinh đang sử dụng nó.

Nay cũng như trước kia, đường chín đoạn này biểu hiện sự quan tâm và tham vọng của Trung Quốc. Trữ lượng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên được cho là rất giàu có dưới đáy biển luôn ám ảnh những người chủ trương mở rộng hàng hải - đặc biệt là Đặng Tiểu Bình, cha đẻ của cải cách kinh tế và chủ trương mở cửa của Trung Quốc. Nhiên liệu và các nguyên liệu khác vẫn rất quan trọng cho công cuộc phát triển quốc gia của Trung Quốc, ba thập kỷ sau khi Đặng Tiểu Bình phát động.

Trong dân chúng Trung Quốc kỳ vọng đang cao ngất trời. Trung Quốc có lực lượng hải quân và quân sự vượt trội áp đảo so với bất kỳ đối thủ cạnh tranh riêng rẽ nào ở Đông Nam Á. Philippines không thể nói là có hải quân, bởi các tàu tuần tra của tuần duyên Mỹ thải ra đang là những tầu chiến mạnh nhất của nước này. Nhưng Philippines sẽ hiện đại hóa quân đội. Việt Nam có biên giới chung với Trung Quốc và lục quân mạnh. Năm ngoái Việt Nam công bố kế hoạch mua sáu tầu ngầm lớp Kilo có trang bị ngư lôi và tên lửa chống tầu của Nga. Trung Quốc sẽ tìm cách thâu tóm lợi ích ngay trước khi các đối thủ Đông Nam Á bắt đầu chống lại một cách có hiệu quả.

Vào lúc này, cơ hội thâu tóm cho Bắc Kinh có thể nói là vẫn còn. Ngoại giao Trung Quốc vừa lập được một cú khi khiến các nước ASEAN không ra được tuyên bố chung sau cuộc họp ở Campuchia. Washington đã công bố kế hoạch "tái cân bằng" lực lượng Hải quân Mỹ, chuyển khoảng 60% số tàu về khu vực Thái Bình Dương và Ấn Độ dương. Tuy nhiên, sự tái cân bằng là một công việc khiêm tốn. Hơn một nửa lực lượng Hải quân Mỹ đã có mặt trong khu vực này, và tái cân bằng sẽ diễn ra chậm chạp, kéo dài trong tám năm tới. Nhóm bốn tàu chiến bờ biển của Mỹ sẽ chuyển cho Singapore cũng sẽ không làm được gì để cân bằng lực lượng hải quân ở Đông Nam Á. Đây không phải là những tàu chiến thiết kế để đánh trận với các tàu chiến của hải quân Trung Quốc.

Tuy nhiên sau khi đã đề ra nguyên tắc là hầu hết lực lượng hải quân Mỹ phải coi Thái Bình Dương và châu Á là nhà, Washington luôn có thể đẩy nhanh tiến trình tái cân bằng lực lượng ở đây, chuyển thêm lực lượng về đây và thâm chí có thể thương lượng về quyền tiếp cận căn cứ với các nước trong hoặc xung quanh Đông Nam Á. Bắc Kinh hiểu rõ điều này.

Rắc rối tại Biển Đông

Tác giả Lê Thu lược dịch từ LIFIP (đăng tải trên Vietnamnet), Tiến sĩ Michael Wesley thuộc Học viện Chính sách Quốc tế Lowy nhận định, các giải pháp hiện nay như đàm phán đa phương và luật quốc tế lại vô hình trở thành một phần của rắc rối xung quanh tranh cãi tại Biển Đông.

Biển Đông trở thành điểm bùng phát tại Thái Bình Dương nơi mà xung đột hầu như có thể nổ ra chỉ với một tính toán sai lầm. Đây là khu vực hàng hải tấp nập nhưng lại xảy ra tranh cãi giữa các lực lượng hàng hải thiếu kinh nghiệm và học thuyết hải quân chưa phát triển, các nguyên tắc quản lý xung đột hàng hải chưa được thiết lập cũng chưa được thông qua.

Biển Đông là nơi mà các lo ngại của các quốc gia Đông Nam Á về Trung Quốc chồng lên lo ngại của Mỹ về việc Trung Quốc xây dựng lực lượng hải quân. Trong vòng hai năm qua, Mỹ đã thể hiện mối quan tâm và quan điểm về những gì từng là tranh cãi cãi giữa Trung Quốc và các quốc gia tuyên bố chủ quyền khác. Điều này cũng đồng nghĩa là hai lớp chồng lấn này đều đang có hiệu lực: một thế giằng co về cơ bản giữa các bên tuyên bố chủ quyền, và một cuộc giao tranh chiến lược giữa Bắc Kinh và Washington.

Trong bối cảnh đó, giải pháp lại là một phần của rắc rối

Dàn xếp đa phương hoặc luật quốc tế luôn là phương tiện được sử dụng nhiều nhất để giải quyết các tranh chấp kiểu này – nhưng riêng tại Biển Đông thì các biện pháp này lại làm cho tình hình trầm trọng thêm. Bắc Kinh từ chối thảo luận về tranh cãi này trong bất kỳ bối cảnh đa phương nào, vì lo sợ rằng điều đó sẽ khiến hình thành nên một mặt trận chống lại Trung Quốc.

Tuy nhiên, các quốc gia tuyên bố chủ quyền ở Đông Nam Á lại kiên quyết rằng họ phải đương đầu với Trung Quốc khi là một liên minh với nhau, và Manila đặc biệt quả quyết rằng ASEAN phải đàm phán với một lập trường chung trước khi thảo luận với Trung Quốc. Kết quả là một tình thế giằng co: Philippines kiên quyết rằng ASEAN phải có một quan điểm chung trước khi đàm phán với Trung Quốc, còn Trung Quốc sẽ chỉ đàm phán nếu ASEAN từ bỏ việc tìm kiếm một quan điểm chung.

Luật quốc tế cũng khiến cho tranh cãi dữ dội thêm. Công ước Luật biển của Liên Hợp Quốc không thừa nhận các tuyên bố của Trung Quốc dựa vào cái gọi là lịch sử, và do đó không thể coi là một cơ sở cho việc đưa ra quyết định cuối cùng cho tranh cãi này. Tệ hơn nữa là vì luật quốc tế dựa trên các tuyên bố lâu dài và toàn vẹn làm nền tảng cho quyết định phân xử, trong khi không có bất kỳ bên nào trong tranh cãi tại Biển Đông lại để cho các tuyên bố của bên khác được thông qua một cách êm xuôi, trong trường hợp điều này sẽ được coi như một bằng chứng cho việc họ từ bỏ tuyên bố chủ quyền của mình. Kết quả sẽ là màn gõ trống liên hồi trong các cuộc đụng độ về triển vọng tài nguyên, đánh cá, việc chiếm đóng các đảo nhỏ và hàng hải.

T.H