Đường dây nóng Xã hội - Pháp luật: 0917.84.9911

Số phận kỳ lạ của "cuốn sổ đỏ" bằng đá "độc nhất vô nhị"

28/10/2012 06:59
Hoàng Lâm
(GDVN) -Cách đây ngót nghét 4 thế kỷ, ở Hà Thành, đã xuất hiện những vụ tranh chấp đất đai đầu tiên và đó cũng là lý do cuốn sổ đỏ… bằng đá kì lạ đã ra đời.

Báu vật kì lạ 
Trải qua biết bao biến cố thăng trầm của lịch sử dân tộc, “cuốn sổ đỏ” bằng đá kì lạ bậc nhất Hà Thành hiện nay đang được lưu giữ tại ngôi đình Đông Tác, phường Phương Liên, Đống Đa, Hà Nội.
Sở dĩ nói “cuốn sổ đỏ” bằng đá này đặc biệt bởi nó chính là văn bản bằng đá hiếm hoi ở Hà Nội còn được lưu giữ chứng nhận “quyền sử dụng đất” cho chủ sở hữu ở thời điểm đó. Nó có cách thiết kế hết sức đặc biệt không giống như bất kì loại bia đá nào khác cùng thời kì được phát hiện.
Với cái tên được khắc “Đông Tác phường Trung Tự thôn địa giới kiệt”, “cuốn sổ đỏ” bằng đá tại ngôi đình Đông Tác là một trong những báu vật có một không hai của cả nước.
"Cuốn sổ đỏ" bằng đá độc nhất vô nhị ở Hà Thành
"Cuốn sổ đỏ" bằng đá độc nhất vô nhị ở Hà Thành 
Theo chỉ dẫn của người dân, tôi tìm được cụ Tế, Trưởng Ban bảo vệ di tích đình Đông Tác và được đến tận nơi chiêm ngưỡng “cuốn sổ đỏ” kỳ lạ bậc nhất này. Gọi là bia đá nhưng thực chất trước mắt tôi là hai tấm bia đá được đặt chồng lên nhau như một cái hộp lớn chứ không nằm dáng đứng như nhiều loại bia đá khác chúng ta vẫn thấy.
Qua lời giải thích sơ qua của cụ Tế, “cuốn sổ đỏ” bằng đá này được đặt như vậy là có ý để gìn giữ được lâu hơn trước thời gian và đặc biệt khi xếp chồng lên có dáng giống hình chiếc “triện” của nhà vua ngày xưa với ý nói đến độ quan trọng đặc biệt của nó.

CHÙM ẢNH: CẬN CẢNH "CUỐN SỔ ĐỎ" LÂU ĐỜI NHẤT HÀ THÀNH
Theo quan sát thì “cuốn sổ đỏ” có tuổi đời ngót nghét 4 thế kỷ này có thiết kế theo hình vuông, hơi vát cạnh giống như hình con dấu triện, mỗi cạnh dài 76cm. Tấm dưới dày 50cm, tấm trên dày 18cm. Tấm dưới như thân hộp còn tấm trên như nắp hộp đậy lên và có chóp đậy. 
Trải qua sự bào mòn của thời gian, hiện nay, “cuốn sổ đỏ” bằng đá độc đáo ở đình Đông Tác này đã có nhiều vết sứt mẻ không còn được nguyên vẹn như xưa nhưng rất may nội dung được khắc bên trong vẫn còn tương đối nguyên vẹn nhờ vào kiểu thiết kế đặc biệt.
Bia đá há kì lạ ở đình Đông Tác
Bia đá há kì lạ ở đình Đông Tác
Sự kì lạ của “cuốn sổ đỏ” bằng đá độc nhất vô nhị Hà Thành có thể cuốn hút bất kì ai thấy nó lần đầu và muốn tìm rõ ngọn ngành vì nội dung bên trong hai chiếc bia đá không ai có thể đọc nổi do nó đã được úp lại.
Mang theo sự tò mò ấy, để tìm hiểu nội dung, lịch sử và những câu chuyện kì lạ quanh “cuốn sổ đỏ” này, chúng tôi được người dân chỉ tới gặp cụ Nguyễn Trà – “truyền nhân” của một trong những dòng họ lâu đời nhất định cư trong khu vực có “cuốn sổ đỏ” bằng đá.
Lần theo những con ngõ nhỏ chằng chịt, chúng tôi gặp được cụ Trà. Đã ngoài 80 tuổi nhưng cụ vẫn còn minh mẫn và rất khỏe mạnh.
Cụ Trà không ngần ngại chia sẻ: “Từ khi về hưu, tôi trực tiếp làm công việc bảo quản cũng như nghiên cứu “cuốn sổ đỏ” bằng đá này nên cũng biết được nhiều thứ quanh nó. Thực ra, “cuốn sổ đỏ” bằng đá này như một cuốn sách của người xưa muốn để lại cho con cháu đời sau. Nội dung của tấm bia hộp có độ dài vào khoảng 2 trang nhưng có biết bao câu chuyện về nó. Cuốn sách cổ này còn chứng tỏ một điều: Đây là vùng đất sản sinh ra rất nhiều nhân tài, nhiều học sĩ cho nước nhà từ xa xưa”. 
Cụ Trà cho biết, mặt dưới “cuốn sổ đỏ” bằng đá có 700 chữ, mặt trên có 600 chữ úp vào nhau, được khắc tạc bằng chữ nho và được khắc rất tinh tế trên mặt đá. “Cuốn sổ đỏ bằng đá” này thực tế cũng là một loại văn bia, là bằng chứng xác định mảnh đất thuộc phường Phương Liên (Đống Đa, Hà Nội) ngày nay, được vua phong cho tổ tiên người làng Trung Tự để ghi nhận công lao của các bậc hiền triết xa xưa đã có công khai hoang lập làng. Đặc biệt, cụ Trà còn tiết lộ, trên mặt đá của “cuốn sổ đỏ” còn ghi lại toàn bộ một vụ tranh chấp đất đai diễn ra trong khu vực làng Trung Tự thời đó.
Cụ Nguyễn Trà và gia phả ghi lại những thông tin về "cuốn sổ đỏ" bằng đá
Cụ Nguyễn Trà và gia phả ghi lại những thông tin về "cuốn sổ đỏ" bằng đá
Nội dung mặt đá dưới gồm 2 phần chính. Phần thứ nhất đại ý là tờ trình của dân làng Trung Tự gửi quan trên: “…Đất thổ cư của bản thôn, phía đông giáp Kim Hoa phường, Tây giáp Kiều Thượng, Kiều Hạ, Bắc giáp xã Đinh Huân, nam gần hào ngoài thành Đại La… Trước đây đấy đai bị quân phòng chiếm, chỉ còn khu đình chùa và một vài nhà dân. Tuy người dân phải dời đi nơi khác, nhưng những việc hộ tịch, thi cử, tuyển mộ thì dân làng vẫn theo lệ cũ… Kính mong quan trên giúp cho dân chúng tôi trở về làng an cư phục nghiệp”. 
Phần thứ hai là tờ trình của quan Phụng Sai, đề ngày 10 tháng 6 năm Quý Sửu, đời vua Lê Gia Tông, niên hiệu Dương Đức 2 (năm 1673) có nội dung tóm lược: “Các thửa đất trên là đất của tổ tiên dân làng Trung Tự được phong từ trước, gồm cả đầm, ao đã tra xét… bị quân phòng chiếm rồi sau quân doanh làm nhà ở… Kính xin chiếu chỉ quan trên chuẩn trả lại đất đai cho dân làng trở về an cứ phục nghiệp, không được phiêu cư sang huyện Quảng Đức”.
“Các cụ thời xưa làm ra “cuốn sổ đỏ” đặc biệt này có ý sâu sa. Bên cạnh việc ghi lại bằng chứng quyền sở hữu và sử dụng đất hợp pháp đã có xác nhận của nhà vua thời kỳ đó, những người làm ra bia hộp với hai mặt có chữ được ốp vào nhau nhằm mục đích để tránh nắng mưa, thời gian làm xói mòn. Hơn nữa cuốn sổ này có hình dấu triện là hình ảnh tượng trưng cho pháp lý, cho sự công nhận hợp pháp của triều đình với nội dung được tạc bên trong”, cụ Trà cho biết.
Đi tìm chủ nhân tạo ra “cuốn sổ đỏ bằng đá”
Nói về “số phận” và người đã tạo ra “cuốn sổ đỏ” đặc biệt của làng Trung Tự ngày nay, cụ Trà tiết lộ, nó được ra đời trong một hoàn cảnh rất đặc biệt. 
Theo sử ghi lại, vào cuối thế kỷ thứ XVI, người dân làng Trung Tự từng phải bỏ nhà cửa, lang bạt tìm nhiều nơi để nương náu tạm vì Thái phó Việt Quận Công lúc đó đã chiếm đất của nhân dân làm quân phòng, sau đó làm quân doanh. 
Cuộc sống cùng cực khổ sở, lầm than vì đất quê hương bị chiếm dụng sai mục đích, dân làng Trung Tự sau nhiều năm lưu lạc chịu không thấu đã quyết định đi kiện đòi đất của làng lên đến tận triều đình lúc đó. 
Vụ kiện cáo về đất đai giữa dân làng Trung Tự và Việt Quận Công diễn ra trong suốt một thời gian dài cuối cùng đã thấu đến tai nhà Vua. Sau đó, đến năm 1673, dân làng Trung Tự đã được quay trở lại cố hương sinh sống. Tuy nhiên, lúc đó cuốn sổ đỏ bằng đá vẫn chưa xuất hiện cho đến khi dân làng Trung Tự lại bị làng khác khiếu kiện vì bị “tố” lấn đất.
Rất may là sau đó dân làng Trung Tự lại “thắng kiện” khi các quan trên xác định dân làng bên cạnh vu cáo không đúng sự thực. Cực chẳng đã và cũng là để tránh mọi sự việc phiền phức cho con cháu đời sau, dân làng Trung Tự đã quyết định “làm sổ đỏ” bằng đá để chứng nhận quyền sử dụng đất hợp pháp của mình. 
Triều đình lúc đó đã đồng ý cho dân làng Trung Tự dựng tấm bia đá như một loại “giấy chứng nhận” đặc biệt quyền sử dụng ruộng đất và đó cũng là một cột mốc phân định rõ ranh giới giữa hai làng để tránh sự tranh chấp có thể xảy ra sau này.
Bia Tiến sĩ khắc năm Chính Hoà thứ 18 (1697) tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) đề tên Nguyễn Trù, người phường Đông Tác, huyện Thọ Xương - Ảnh: Wiki
Bia Tiến sĩ khắc năm Chính Hoà thứ 18 (1697) tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) đề tên Nguyễn Trù, người phường Đông Tác, huyện Thọ Xương - Ảnh: Wiki
Cụ Trà cho biết, theo sử sách cụ tìm kiếm được và nghiên cứu thì văn bia "Đông Tác phường Trung Tự thôn địa giới kiệt" là do Hoàng Giáp Nguyễn Trù, Tế Tửu Quốc Tử Giám, tước Xương phái hầu soạn, và do Thị Nội Tiến Thư Tả Binh Phiên Sở Xứ Quách Đăng Đài khắc ngày mồng 2 tháng 6 năm Quý Sửu, đời vua Lê Thuần Tông, niên hiệu Long Đức 2 (1733). Hoàng Giáp Nguyễn Trù đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ năm Đinh Sửu, niên hiệu Chính Hòa thứ 18 (1697), thuộc thế hệ thứ 8 của dòng họ Nguyễn Đông Tác - Trung Tự, Hà Nội.
Bẵng qua một thời gian dài, có thời gian “cuốn sổ đỏ” bằng đá hiếm hoi nhất Hà Thành này đã chìm vào quên lãng, không mấy ai quan tâm. Thậm chí, từ năm 1954 – 1980, nó còn bị vứt ra ngoài đường làng. Tuy nhiên, rất may là đến năm 1982, cụ Bùi Huy Lân – một người dân trong làng đã huy động được thanh niên trai tráng bê được “cuốn sổ đỏ bằng đá” vào trong đình Đông tác để ngay dưới gốc thị trăm tuổi như ngày nay. Cũng chính nhờ cụ Bùi Huy Lân mà “cuốn sổ đỏ” độc nhất vô nhị này mới còn được lưu giữ đến tận ngày nay.
“Vào năm 2000, dòng họ Nguyễn chúng tôi đã quyết định góp tiền của xây dựng nhà bia để cuốn “sổ đỏ bằng đá” đặc biệt có nơi an tọa đàng hoàng chứ không vứt lay lắt dưới đất. Trước đó, theo quyết định của Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin - Thể thao ngày năm 1992, “cuốn sổ đỏ” bằng đá này đã được xếp hạng di tích lịch sử. Nhà nước đã chứng nhận “cuốn sổ đỏ” bằng đá trong đình Đông Tác hiện nay là khối bia hộp duy nhất tìm thấy ở nội thành Hà Nội. Đây cũng là một loại hình di vật độc đáo đặc biệt quý hiếm trong Di sản văn hóa nước nhà. Đã gần 4 thế kỷ trôi qua, vận đổi sao dời nhưng những nét chữ trên “cuốn sổ đỏ bằng đá” của làng Trung Tự may thay vẫn còn nguyên vẹn không bị bào mòn bởi thời gian và mưa nắng…”, cụ Trà trầm ngâm.

CHÙM ẢNH: CẬN CẢNH "CUỐN SỔ ĐỎ" LÂU ĐỜI NHẤT HÀ THÀNH

Hoàng Lâm