Ngày 8/8, Nhật hoàng Akihito lần thứ hai có bài phát biểu trước thần dân, trong đó có ý định thoái vị vì cảm thấy không đủ sức khoẻ để hoàn thành trọng trách của mình.
Sự kiện quan trọng này tại đất nước mặt trời mọc ngay lập tức thu hút ý từ dư luận và truyền thông quốc tế. Bởi lẽ việc Nhật hoàng thoái vị chưa từng diễn ra từ khi Luật Hoàng gia được ban hành quy định, Nhật hoàng phục vụ cho đến khi băng hà, theo The Washington Post.
Đến nay đã 200 năm kể từ khi Nhật hoàng Kokaku thoái vị năm 1817, một điều tương tự chưa diễn ra đối với Hoàng gia Nhật Bản.
Đặc biệt, kể từ sau Đệ nhị Thế chiến, Hiến pháp hoà bình do Mỹ chủ trì soạn thảo và được Quốc hội Nhật Bản thông qua năm 1946 cũng không có quy định đối với việc thoái vị của Nhật hoàng.
 |
| Nhật hoàng Akihito, ảnh: Reuters / Toru Hanai. |
Vì vậy ý định thoái vị của Nhật hoàng Akihito sẽ không dễ đàng diễn ra nếu không có sự điều chỉnh Luật Hoàng gia và sửa đổi Hiến pháp.
Dư luận đặt câu hỏi: Liệu Nhật hoàng có thể thoái vị được không? Rõ ràng, điều này là rất khó bởi rào cản của cả Hiến pháp và Luật Hoàng gia.
Tuy nhiên, với cá nhân người viết thì những gì sẽ diễn ra sau thông điệp của Nhật hoàng được gửi đi khi chuẩn bị tròn 70 năm Hiến pháp hoà bình được thông qua mới là điều quan trọng, chứ không phải là khía pháp lý liên quan đến việc thoái vị của Nhật hoàng.
Thông điệp của Nhật hoàng Akihito mở ra một giai đoạn phát triển mới trong quan hệ Nhật – Mỹ
Ngược dòng lịch sử, năm 1945 nước Nhật bại trận trong Đệ nhị Thế chiến và Nhật hoàng Hirohito lúc đó phải đối diện với toà án xét xử tội phạm chiến tranh.
Tuy nhiên, Douglas MacArthur, tướng Mỹ đặc trách chỉ huy các lực lượng chiếm đóng của Đồng Minh đã nhận thấy Nhật hoàng là một biểu tượng cho sự ổn định và hòa hợp có giá trị đối với người dân Nhật.
Và chính điều đó giúp cho Nhật hoàng Hirohito không bị truy tố phạm tội ác chiến tranh.[4]
Song Hiến pháp Nhật Bản thời hậu chiến có quy định thay đổi về vị thế của Nhật hoàng, trong đó Nhật hoàng gần như không còn liên quan đến đời sống chính trị tại Nhật Bản.
Nhưng vì ảnh hưởng của Nhật hoàng với người dân Nhật Bản qua hàng ngàn năm trị vì của Thiên hoàng nên bất cứ tuyên bố nào của Nhật hoàng đều là được xem là một sự kiện chính trị quan trọng.
Mỹ đã ngăn chặn ảnh hưởng của Nhật hoàng đến nền chính trị Nhật Bản bằng việc quy định trong Hiến pháp:
“Theo Hiến pháp được Hoa Kỳ chủ trì soạn thảo cho Nhật Bản sau Đệ nhị Thế chiến, Nhật hoàng đã bị tước hết quyền lực chính trị của mình. Nhật hoàng cũng bị Hiến pháp hạn chế tuyên bố liên quan đến chính trị.
Như vậy, Nhật hoàng Akihito không thể tuyên bố ý định thoái vị của mình vì điều đó có thể được hiểu như một tuyên bố chính trị. Bởi lẽ, sự kiện đó sẽ đòi hỏi một sự sửa đổi của Hiến pháp.” [1]
Có thể thấy rằng, việc Hiến pháp quy định Nhật hoàng không được tuyên bố thoái vị nên thông điệp của Nhật hoàng Akihito mong muốn nhường ngôi đã được xem như một tuyên bố chính trị.
Người dân Nhật Bản và dư luận thế giới đều hiểu rằng đó là một tuyên bố “tiền thoái vị” của Nhật hoàng. Và điều đó được thể hiện ra qua các phản ứng từ chính quyền và mong muốn của người dân Nhật Bản.
Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã cho biết quan điểm của mình về tuyên bố của Nhật hoàng, khi ông Abe cho rằng đây là vấn đề rất nghiêm trọng:
"Đối với các nhiệm vụ của Đức vua thực hiện, mỗi người hãy đặt nhiệm vụ phải thực hiện của mình lên gánh nặng sức khoẻ và tuổi tác, lúc đó thì chúng ta sẽ hiểu được sự lo lắng của Đức vua. Hãy suy nghĩ về những gì tốt nhất mà chúng ta có thể làm được giúp Người."
Giáo sư Hidehiko Kasahara của Đại học Keio thì cho rằng Nhật hoàng đã cố gắng bày tỏ mong muốn cá nhân của mình để nhường ngôi mà không nói đến hai từ "thoái vị":
"Đức vua đã gửi đi một thông điệp mạnh mẽ rằng, Người muốn bàn giao cho người kế nhiệm để tiếp tục là biểu tượng của đất nước. Không thể tuyên bố thoái vị vì ảnh hưởng đến chính trị, Đức vua đã chọn cách này thể hiện nguyện vọng cá nhân. Và điều đó đã lay động trái tim của mọi người." [1]
Rõ ràng, đời sống chính trị - xã hội tại Nhật Bản đã có những hiệu ứng từ sau thông điệp của Nhật hoàng Akihito và việc điều chỉnh, sửa đổi trong khía cạnh pháp lý đã có thể được nhận diện.
|
"Đòn âm" nguy hiểm của Trung Quốc với Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe |
Đây là một điều không mong muốn của Washington và chắc chắn sẽ có những phản ứng từ bờ tây của Đại Tây Dương được gửi tới Hoàng gia và chính quyền Tokyo.
Với những đổi thay sau 70 năm khi Thiên hoàng bị tước bỏ quyền lực chính trị thì một sự áp đặt là không thể.
Ngăn chặn việc đổi thay trong đời sống chính trị - xã hội Nhật Bản sau gần một thế kỷ được Hoa Kỳ định hình với vị thế của người chiến thắng, được nhận diện là nhiệm vụ quan trọng của Washington.
Áp đặt thì không thể, vậy là phải điều chỉnh theo hướng “hai bên’ cùng có lợi.
Việc trước nhất có thể sẽ là phải khuyến khích Hoàng gia vận dụng Điều 16 của Luật Hoàng gia, cho phép nhiếp chính giúp nhà vua trị vì khi nhà vua không đủ sức khoẻ và minh mẫn.
Tiếp theo sẽ là những lợi ích kinh tế - chính trị mà nước Mỹ phải dành cho người dân xứ sở hoa anh đào.
Một lời xin lỗi chính thức của Tổng thống Barak Obama về việc Hoa Kỳ ném 2 quả bom nguyên tử xuống đất nước Nhật Bản sau 70 năm được xem là rất có ý nghĩa trong trường hợp này.
Cùng với đó là sự hiệu chỉnh cách hành xử của binh lính Mỹ đang đồn trú tại Nhật Bản đối với người dân và chính quyền nước này.
Song đặc biệt quan trọng là lợi ích kinh tế mà việc đảm bảo cho Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) vận hành là một quyết định quan trọng.
Cá nhân người viết cho rằng, việc thoái vị của Nhật hoàng sẽ diễn ra nếu chính quyền Tokyo quyết tâm thúc đẩy việc sửa đổi trong khía cạnh pháp lý.
Do vậy, Washington phải lựa chọn đánh đổi bằng lợi ích cho Tokyo để tránh hậu hoạ và đảm bảo cho TPP vận hành được xem là sự đánh đổi khả quan nhất.
Như vậy, thông điệp của Nhật hoàng Akihito đã tạo ra một giai đoạn mới trong quan hệ Nhật – Mỹ, mà nó được định hình là sự ngang bằng hơn trong quan hệ giữa người chiến thắng – kẻ chiến bại trong cuộc chiến năm xưa.
Sự đổi thay trong đời sống chính trị - xã hội tại Nhật Bản sẽ được bù đắp bằng những lợi ích cho người dân, cho đất nước Nhật Bản mà ý nghĩa và giá trị của nó lớn hơn rất nhiều sự đổi thay trong quy định đối với Hoàng gia.
Thông điệp của Nhật hoàng Akihito giúp cho Thủ tướng Abe “nhất cử lưỡng tiện” trong nhiều kế hoạch hành động
Có thể thấy rằng, thông điệp của Nhật hoàng Akihito xuất hiện rất đúng lúc với chính quyền của LDP và cá nhân Thủ tướng Shinzo Abe.
Sau chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử 1/2 Thượng viện Nhật Bản hôm 10/7 vừa qua, chính quyền Thủ tướng Abe đã không tập trung theo đuổi kế hoạch mà có thể được xem là nguyên nhân giúp cho LDP chiến thắng, đó là chính sách công bằng lao động thu nhập xã hội.
Thủ tướng Shinzo Abe đã thể hiện tham vọng quá lớn về kinh tế khi tung ra gói kích thích tăng trưởng kinh tế lên đến 28.000 tỳ yên và tập trung vào chủ yếu vào phát triển cơ sở hạ tầng.
Người viết đồng tình với nhận định của Bloomberg rằng, đây là một sự “vung tay quá trán” của Tokyo và rất khó thành công. Bởi lẽ, Tokyo không có đủ năng lực tài chính để thực hiện gói kích thích khổng lồ này khi nợ công của chính phủ đã lên đến 347%/GDP.
 |
| Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, ảnh: qz.com. |
Tokyo không thể tăng thuế, còn chính sách lãi suất âm thì đã phá sản khi tháng 6/2016 tiền gửi tại các Ngân hàng Nhật Bản vẫn tăng đến 20%.
Do không áp dụng chu trình kinh tế hiệu quả: Doanh nghiệp tăng chi phí →lao động xã hội tăng thu nhập → xã hội tăng nhu cầu tiêu dùng → doanh nghiệp tăng công suất →doanh nghiệp tăng nhu cầu vốn đầu tư → chính phủ ưu đãi doanh nghiệp, nên gói kích cầu của Abe có tác dụng nhiều hơn cho kinh tế đối ngoại.
Và TPP là chiến lược kinh tế đối ngoại quan trọng của chính phủ Abe, nó đảm bảo sức sống cho Abenomics, vậy nhưng nó lại đang có nguy cơ bị Washington làm cho chết yểu.
Điều đó, đưa tham vọng của Abe vào tình thế ngàn cân treo sợi tóc. Và có thể nhận diện, Shinzo Abe sẽ phải dùng đến lá bài sửa đổi Hiến pháp để mặc cả với Washington.
Tuy nhiên, việc sử dụng lá bài này không phải dễ dàng với Abe bởi phản ứng tiêu cực ở cả trong và ngoài nước.
Trong tình thế nguy cấp với sự sống còn của Abenomics thì thông điệp của Nhật hoàng Akihito như một thứ bảo bối cho Shinzo Abe. Khi người dân Nhật thể hiện sự đồng thuận với ý định thoái vị của Nhật hoàng thì việc sửa đổi Hiến pháp sẽ phải được tính tới.
Và khi việc sửa đổi Hiến pháp về quy định thoái vị được mang ra bàn thảo thì những sửa đổi khác cho bản Hiến pháp hoà bình theo mong muốn của Tokyo sẽ không gặp những rào cản quá lớn nữa.
Sự cộng hưởng xu thế mới của nước Nhật khiến cho hành lang pháp lý mang tính định hình cho đời sống chính trị - xã hội Nhật Bản có thể sẽ phải được sửa đổi mà Washington không còn điều kiện đóng vai trò kiến tạo nữa.
Điều đó là rất nguy hại cho mối quan hệ Nhật Bản – Hoa Kỳ đã được xây dựng và phát triển 70 năm, mang lại nhiều lợi ích chính trị - kinh tế cho nước Mỹ.
Thế là chỉ cần Abe có động thái thúc đẩy sửa đổi Hiến pháp để Nhật hoàng thoái vị là người bạn lớn phải lao tâm.
Điều đó cho thấy, Shinzo Abe đã có được một “đòn gánh hai đầu lợi ích” trong việc mặc cả với Washington.
Nếu giảm lợi ích kinh tế thì sẽ nâng ngay lợi ích chính trị và Tokyo có thể hoán đổi lợi ích kinh tế với việc không làm thay đổi mô hình mà Washington đã kiến tạo 70 năm qua cho đất nước mặt trời mọc.
Việc đổi thay sự định hình chưa hẳn đã tốt cho đất nước Nhật Bản, nhưng những lợi ích hoán đổi thì sẽ mang ngay quyền lợi đến cho người dân xứ sở hoa anh đào.
Tóm lại, thông điệp của Nhật hoàng Akihito có thể không giúp ông thoái vị, nhưng chắc chắn nó sẽ tạo ra những đổi thay theo hướng tích cực cho đất nước Nhật Bản.
Sự kiện này có thể nhận diện là sự định hình cho một gia đoạn mới trong quan hệ Nhật – Mỹ mà vị thế cho đất nước mặt trời mọc sẽ được nâng lên, còn người dân xứ sở hoa anh đào sẽ được tăng cường thêm lợi ích.
Tài liệu tham khảo:
[3]http://www.nytimes.com/2016/08/09/world/asia/japan-emperor-akihito-retirement.html?ref=world&_r=0
[4]https://vi.wikipedia.org/wiki/Hirohito