Ngày 21/6/2021, Chính phủ ban hành Nghị định số 60/2021/NĐ-CP về cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập với nhiều thay đổi căn bản, trao quyền tự chủ về tổ chức bộ máy, nhân sự và tài chính cho các đơn vị sự nghiệp công lập. Tuy nhiên, quá trình triển khai Nghị định này trên thực tế đã phát sinh một số vướng mắc cần điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp.
Cơ sở giáo dục đại học tích cực tiến tới tự chủ nhưng nguồn thu chủ yếu vẫn đến từ học phí
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hiếu, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa - Đại học Đà Nẵng cho biết, ngoài nguồn thu từ học phí đang chiếm tỉ trọng lớn trong cơ cấu nguồn thu, nhà trường đã tăng cường các hoạt động khác để đa dạng hóa nguồn thu trong điều kiện thực hiện tự chủ tài chính.
Cụ thể, nhà trường đã khai thác cơ sở vật chất trên cơ sở đề án cho thuê tài sản công được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt; tham gia thực hiện các đề tài khoa học công nghệ, chương trình nghiên cứu của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp; tăng cường kết nối, cải thiện nguồn thu thông qua các dự án hợp tác quốc tế; chuyển giao khoa học công nghệ thông qua các trung tâm nghiên cứu trực thuộc trường; huy động và tiếp nhận nguồn tài trợ của các doanh nghiệp; huy động nguồn lực hỗ trợ của các cựu sinh viên.
Trong khi đó, Tiến sĩ Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học FPT cho rằng, việc đa dạng hóa nguồn thu trong tự chủ tài chính cần nhìn vào hệ thống chung của cả nền giáo dục chứ không chỉ ở góc độ của từng trường đại học.
Hiện nay, Trường Đại học FPT có hai nguồn thu chính, nguồn thu đến từ học phí của sinh viên (chiếm 70%) và nguồn thu do Tập đoàn FPT đầu tư vốn (chiếm 30%). Mặc dù trường cũng có nhiều hoạt động nghiên cứu khoa học nhưng nguồn thu từ nghiên cứu khoa học còn thấp vì kinh phí chi cho nghiên cứu khoa học rất tốn kém.
Tuy nhiên, nhiều năm nay, Trường Đại học FPT đã thực hiện đa dạng hóa các nguồn thu, thu hút hợp tác với các doanh nghiệp. Điều này đã phần nào giúp giải quyết được bài toán ổn định học phí cho sinh viên.
Cùng bàn về vấn đề này, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Hồ Đắc Lộc - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh khẳng định: “Trong bối cảnh thực hiện tự chủ đại học, vấn đề tài chính là một trong những động lực chủ chốt để các trường đại học phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi các trường phải có kế hoạch đa dạng hóa nguồn thu sao cho hợp lý, có đủ nguồn lực cho việc nâng cao cơ sở vật chất, chất lượng đào tạo, thu hút nhân tài và thực hiện các hoạt động đổi mới.
Đa dạng hóa các nguồn thu để tiến tới thực hiện tự chủ đại học ổn định, hiệu quả chính là một trong những chiến lược quan trọng của nhà trường”.
Cũng theo thầy Lộc, nguồn thu của Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh đến từ các nguồn như: học phí, hợp tác nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, các dự án tài trợ quốc tế, hợp tác đào tạo quốc tế, hợp tác đào tạo theo nhu cầu doanh nghiệp và đóng góp của cựu sinh viên vào quỹ phát triển của nhà trường.
Tương tự như các trường đại học khác, nguồn thu chính của nhà trường cũng đến từ học phí, tuy nhiên cần nhấn mạnh rằng nguồn thu đến từ đâu không quan trọng bằng việc chi đầu tư như thế nào để mang lại hiệu quả và chất lượng tốt nhất cho người học.
Nguyên nhân các cơ sở giáo dục đại học chưa thể đa dạng hóa nguồn thu
Trong thời gian qua, các cơ sở giáo dục đại học đã nỗ lực hết mình để đa dạng hóa nguồn thu, song quá trình đa dạng hóa nguồn thu vẫn gặp không ít khó khăn do nhiều nguyên nhân khác nhau.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hiếu cho rằng, nguyên nhân khiến nguồn thu từ nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ thấp là do chưa có cơ chế đặt hàng các dự án, đề tài từ nguồn ngân sách nhà nước cho các trường đại học và sự gắn kết chia sẻ các hoạt động này từ phía doanh nghiệp.
Mặt khác, các trường đại học cũng chưa khai thác được tối đa nguồn lực của nhà trường như: nhân lực, vật lực...; ứng dụng, chuyển giao các đề tài nghiên cứu khoa học thực hiện tại nhiều trường còn khó khăn như: các nhà khoa học chưa liên kết được với doanh nghiệp và các nhà đầu tư; các sản phẩm nghiên cứu khoa học chưa được ứng dụng và chuyển giao công nghệ rộng rãi ra ngoài xã hội.
Đối với các dự án hợp tác quốc tế, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hiếu cho biết, để được thụ hưởng kinh phí phải tiến hành quy trình tiếp nhận viện trợ khá phức tạp và mất nhiều thời gian. Các cơ sở giáo dục đại học phải xin chủ trương tiếp nhận viện trợ từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, đưa vào kế hoạch năm, giao dự toán, đấu thầu theo quy định… Những thủ tục này mất nhiều thời gian trong khi dự án gồm nhiều đại học từ nhiều nước tham gia và triển khai tiến độ theo năm tài chính nên làm mất đi cơ hội tiếp nhận dự án.
Lý giải về nguyên nhân các cơ sở giáo dục đại học chưa thể đa dạng hóa nguồn thu, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Có nhiều nguyên nhân trong đó một yếu tố quan trọng là do việc tìm kiếm và khai thác các nguồn thu khác như nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, các dự án tài trợ quốc tế, hợp tác đào tạo quốc tế, hợp tác đào tạo theo nhu cầu doanh nghiệp và đóng góp của cựu sinh viên hay hiến tặng chưa thực sự phổ biến. Ngoài ra, các cơ chế, chính sách về tự chủ tài chính của giáo dục đại học còn khá phức tạp nên cũng dẫn đến sự hạn chế nhất định".
Cần tạo khung pháp lý hoàn thiện giúp các trường đa dạng hóa nguồn thu
Giáo sư, Tiến sĩ Hồ Đắc Lộc cho rằng, để tháo gỡ khó khăn, các cơ sở giáo dục đại học cần có một kế hoạch dài hạn, rõ ràng và được thực hiện một cách bài bản. Ngoài ra, rất cần một khung pháp lý hoàn thiện quy định hướng dẫn cụ thể hơn về tự chủ đại học để tạo thuận lợi cho các bên trong đa dạng hóa nguồn thu và giám sát, đánh giá hiệu quả việc sử dụng các nguồn lực này.
Đồng thời, nhà trường kỳ vọng được tạo điều kiện thuận lợi để các trường đại học có thể tham gia vào các dự án nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ cấp quốc gia và quốc tế; có các chính sách ưu đãi thuế cho các cơ sở giáo dục đại học hoặc các doanh nghiệp thực hiện đầu tư vào giáo dục.
Chia sẻ về việc xây dựng kế hoạch đa dạng hóa nguồn thu, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, nhà trường sẽ triển khai thực hiện đồng bộ các biện pháp nhằm phát triển nguồn lực tài chính, hướng tới thực hiện tự chủ tài chính tốt hơn, góp phần giảm áp lực học phí cho người học như:
Thứ nhất, đa dạng hóa nguồn thu: Tìm kiếm các nguồn thu từ đầu tư của các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài; đẩy mạnh hoạt động kinh doanh, dịch vụ phục vụ cộng đồng, đầu tư tài chính; tìm kiếm các nguồn tài trợ, viện trợ, hiến tặng của cựu sinh viên, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước.
Thứ hai, gia tăng quy mô nguồn thu: Đẩy mạnh hoạt động chuyển giao công nghệ, tăng cường các giải pháp huy động tài chính cho các đề tài nghiên cứu khoa học; gia tăng việc triển khai các đề tài, dự án nghiên cứu khoa học từ các Bộ, ngành, địa phương, tổ chức, quỹ khoa học công nghệ trong và ngoài nước; gia tăng và đa dạng hóa các dịch vụ đào tạo, huấn luyện; nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính; xây dựng mô hình quản trị tài chính và hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản trị tài chính.
Cũng theo Giáo sư, Tiến sĩ Hồ Đắc Lộc, nhà trường sẽ tiếp tục đẩy mạnh hợp tác nghiên cứu khoa học với các đối tác quốc tế, triển khai các dự án thương mại hóa vào thực tiễn sản xuất nhằm tăng nguồn thu về mảng khoa học công nghệ.
Nhà trường kỳ vọng sẽ nhận được hỗ trợ từ các tổ chức, doanh nghiệp để đa dạng hóa nguồn thu, thực hiện tự chủ đại học đạt hiệu quả cao hơn. Bên cạnh đó, nhà trường cũng đã trao quyền tự chủ cho các đơn vị, cá nhân trong trường nhằm khuyến khích các đơn vị và cá nhân tự chủ động, nâng cao vai trò, trách nhiệm trong việc tìm kiếm, đàm phán, xây dựng kế hoạch, ý tưởng và đề xuất triển khai các hoạt động nhằm đa dạng hóa nguồn thu của trường.
Trong khi đó, Tiến sĩ Lê Trường Tùng đưa ra hai đề xuất để các trường đại học tiến tới tự chủ hiệu quả, đa dạng hóa nguồn thu hơn.
Thứ nhất, thành lập quỹ tín dụng để hỗ trợ sinh viên: Đây là đòn bẩy tài chính của một số quốc gia lớn. Việc thành lập quỹ tín dụng cho sinh viên sẽ tạo cho sinh viên cơ hội để được vay tiền trang trải chi phí. Các trường đại học cho sinh viên vay với mức ưu đãi. Người học có thể vay tiền trước để trang trải chi phí học tập, sinh hoạt. Sau khi ra trường, có việc làm và thu nhập, người học sẽ hoàn trả lại khoản vay đó.
Thứ hai, mở hệ thống dịch vụ để tăng nguồn thu: Hiện nay, nguồn thu chủ yếu của các trường đại học là học phí, nguồn thu từ các hoạt động khác, đặc biệt là nguồn thu từ nghiên cứu khoa học chiếm tỉ lệ rất thấp. Để có thể tăng nguồn thu, các trường có thể triển khai các hệ thống dịch vụ xoay quanh chuyên môn đào tạo.
Hình thức này ở Việt Nam hiện nay cũng đã được thực hiện ở một số trường, nếu trường nào đào tạo du lịch nên thực hiện mở công ty du lịch, đào tạo kỹ thuật mở dịch vụ kỹ thuật, đào tạo cơ khí mở xưởng cơ khí… Việc mở dịch vụ đối với các trường đại học không khó. Qua đó, hoạt động dịch vụ này vừa tạo môi trường thực tập cho người học, vừa mang lại nguồn thu cho nhà trường, mang lại lợi ích cho xã hội, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.
Tiến sĩ Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học FPT (Ảnh: NVCC)
Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hiếu cũng đưa ra một số đề xuất: Cơ quan quản lý nhà nước cần thực hiện rà soát, bổ sung sửa đổi, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, trong đó có nội dung về tiếp nhận viện trợ, tài trợ để tạo điều kiện dễ tiếp nhận nguồn lực từ các dự án bên ngoài; tăng cường đầu tư cho các trường đại học trọng điểm để bổ sung trang thiết bị, nâng cao năng lực nghiên cứu cho giảng viên và đơn vị để có điều kiện hợp tác, chuyển giao khoa học công nghệ; xây dựng chính sách và hỗ trợ đặt hàng các nhiệm vụ khoa học công nghệ cho các trường đại học.
Cũng theo thầy Hiếu, để giảm phụ thuộc vào học phí nhà trường đã có kế hoạch phát triển, đa dạng hóa nguồn thu, trong đó chú trọng nâng cao chất lượng đội ngũ nghiên cứu khoa học, làm cầu nối để các nhà khoa học tham gia cùng các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp trong các hoạt động khoa học công nghệ.
Đồng thời, tăng cường kết nối quốc tế thông qua các dự án hợp tác để tiếp nhận kinh phí phục vụ đào tạo bồi dưỡng, nâng cao năng lực giảng viên và đầu tư cơ sở vật chất phục vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học; khai thác có hiệu quả tài sản công; thực hiện mạnh mẽ chuyển giao khoa học công nghệ thông qua các trung tâm trực thuộc trường.