Thời gian qua, sách giáo khoa theo chương trình mới đã phát huy nhiều ưu điểm nổi trội. Nhiều nhà quản lý và cơ sở giáo dục đánh giá, thông qua quá trình học tập, học sinh có sự chủ động, sáng tạo, đồng thời các em cũng biết cách ứng dụng kiến thức được học vào đời sống thực tiễn.
Sách giáo khoa chương trình mới khuyến khích kỹ năng tự học của học sinh
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Phạm Văn Ngát - Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo Thanh Trì (Hà Nội) đã có những đánh giá về bộ sách Chân trời sáng tạo và bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống. Theo thầy Ngát, sách giáo khoa theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 có nhiều điểm khác biệt, đặc biệt là trong công việc thiết kế và phương pháp giảng dạy, cụ thể:
Thứ nhất, sách giáo khoa chương trình mới được thiết kế với hình ảnh, biểu đồ và bảng biểu sinh động, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận thông tin và hiểu bài học một cách trực quan hơn. Sự kết hợp giữa kênh chữ và kênh hình giúp học hình dung nội dung tốt hơn.
Thứ hai, sách giáo khoa chương trình mới thường kèm theo các câu hỏi mở để khuyến khích học sinh thảo luận nhóm, chia sẻ ý kiến và lắng nghe nhau. Điều này không chỉ giúp phát triển kỹ năng giao tiếp mà còn khuyến khích việc học tập từ bạn bè.
Thứ ba, sách giáo khoa chương trình mới sử dụng nhiều ví dụ thực tế, liên quan đến đời sống hàng ngày của học sinh, từ đó giúp các em hiểu sâu sắc hơn về giá trị của kiến thức.
Thứ tư, nhiều bài học khuyến khích học sinh tham gia vào các dự án cộng đồng, từ đó tạo ra sự gắn kết với xã hội và phát triển ý thức trách nhiệm. Sách có các hoạt động yêu cầu học sinh tìm hiểu về văn hóa, xã hội và môi trường xung quanh, khuyến khích tinh thần khám phá và học hỏi.
Thứ năm, một số bài học khuyến khích học sinh tự đánh giá kết quả học tập của bản thân, giúp phát triển khả năng tự nhận thức và trách nhiệm đối với quá trình học tập.
Cùng trao đổi với phóng viên, thầy Nguyễn Thế Thành - Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học Lê Quý Đôn (quận Hà Đông, Hà Nội) chia sẻ, nhà trường lựa chọn sách giáo khoa từ lớp 1 đến lớp 5 chủ yếu là các bộ Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức với cuộc sống (trừ môn Mỹ thuật và Tin học).
Thầy Thành đánh giá, sách giáo khoa theo chương trình mới của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam mang nhiều điểm khác biệt, đặc biệt là dễ tiếp cận với bài học bởi kênh chữ và kênh hình đẹp, dễ hiểu. Sách còn tạo điều kiện để học sinh được thực hành nhiều hơn, rèn cho người học biết cách trình bày, nêu cảm nghĩ về sản phẩm được học.
Thầy Thành chỉ ra những điểm khác biệt nổi bật của sách giáo khoa chương trình mới như sau:
Về thiết kế kênh chữ và kênh hình, sách giáo khoa chương trình mới chú trọng hơn vào việc kết hợp giữa kênh chữ và kênh hình, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và hiểu nội dung. Kênh hình được thiết kế đẹp mắt, màu sắc tươi sáng, thu hút sự chú ý và tạo hứng thú học tập cho học sinh. Từ đó học sinh sẽ nắm bắt kiến thức một cách dễ dàng hơn.
Về phương pháp tiếp cận và thực hành, sách giáo khoa chương trình mới khuyến khích học sinh tham gia nhiều hoạt động thực hành, tương tác với nội dung học tập thông qua các bài tập ứng dụng và bài thực hành thực tế. Điều này giúp học sinh không chỉ hiểu lý thuyết mà còn biết cách áp dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống, từ đó phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề.
Về phát triển kỹ năng thuyết trình, sách giáo khoa chương trình mới khuyến khích học sinh rèn luyện kỹ năng trình bày, thuyết trình và nêu ý kiến cá nhân về những gì đã học. Các bài học được thiết kế để học sinh tự suy nghĩ, tự tổng hợp, và trình bày quan điểm của mình, giúp phát triển kỹ năng giao tiếp và tư duy phản biện.
Về tiếp cận nội dung học tập theo hướng mở, sách giáo khoa mới có cách tiếp cận nội dung học mở hơn, không chỉ giới hạn trong một khuôn khổ nhất định mà còn mở rộng ra các tình huống thực tế và liên hệ với cuộc sống hàng ngày. Điều này giúp học sinh hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa kiến thức và đời sống.
Theo thầy Thành, sách giáo khoa chương trình mới có sự đổi mới cả về hình thức lẫn nội dung, giúp học sinh không chỉ dễ hiểu, dễ tiếp thu mà còn phát triển các kỹ năng cần thiết cho việc học tập của học sinh sau này.
Ở khía cạnh ưu điểm nổi bật của sách giáo khoa chương trình mới đảm bảo phù hợp đặc điểm kinh tế xã hội, điều kiện tổ chức dạy và học, thầy Phạm Văn Ngát cho rằng, sách giáo khoa được biên soạn dựa trên chương trình giáo dục mới, phản ánh đúng yêu cầu và xu hướng phát triển của xã hội, giúp học sinh nắm vững kiến thức và kỹ năng cần thiết.
Bên cạnh đó, chú trọng đến việc phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh. Nội dung sách được thiết kế để khuyến khích học sinh tự khám phá, tư duy sáng tạo và làm việc nhóm. Sách có nhiều hình thức, hoạt động phong phú, giúp học sinh từ nhiều đối tượng khác nhau có thể tiếp cận và học tập hiệu quả.
Đặc biệt, sách giáo khoa chương trình mới thường đi kèm với các tài liệu hỗ trợ trực tuyến, giúp học sinh và giáo viên có thêm nguồn tư liệu phong phú và dễ dàng hơn trong việc tìm kiếm thông tin. Nội dung sách được điều chỉnh để phù hợp với đặc điểm vùng miền, văn hóa địa phương, giúp học sinh cảm thấy gần gũi và dễ tiếp cận.
Còn thầy Nguyễn Thế Thành thì đánh giá: "Sách giáo khoa chương trình mới của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có nhiều ưu điểm nổi bật, đặc biệt là khi xét đến khía cạnh phù hợp với đặc điểm kinh tế, xã hội và điều kiện tổ chức dạy và học tại Việt Nam".
Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học Lê Quý Đôn cho rằng, sách giáo khoa mới vẫn được giữ ở mức giá phù hợp với đa số gia đình, giúp đảm bảo việc tiếp cận giáo dục không bị hạn chế bởi yếu tố kinh tế.
Bên cạnh đó, nội dung sách giáo khoa mới biên soạn phản ánh được các giá trị văn hóa, lịch sử, và kinh tế xã hội của từng vùng miền, giúp học sinh dễ dàng liên hệ kiến thức với thực tế cuộc sống xung quanh. Sách giáo khoa mới tích hợp các bài học về kỹ năng sống, giá trị đạo đức và trách nhiệm xã hội, giúp học sinh phát triển toàn diện và phù hợp với những yêu cầu của xã hội hiện đại.
Sách giáo khoa chương trình mới có sự linh hoạt theo điều kiện tổ chức dạy và học. Theo đó, sách giáo khoa mới hỗ trợ việc sử dụng tài liệu điện tử, ứng dụng đa phương tiện và các nền tảng học tập trực tuyến, tạo điều kiện cho cả giáo viên và học sinh tiếp cận và sử dụng các nguồn học liệu phong phú hơn.
Bên cạnh đó, sách được thiết kế để giáo viên có thể linh hoạt sử dụng, tùy theo năng lực học sinh và điều kiện lớp học. Thay vì giảng dạy theo một hướng cố định, giáo viên có thể áp dụng nhiều phương pháp dạy học khác nhau như thảo luận nhóm, dự án thực tế, hay tự học,...
Sách giáo khoa mới không chỉ tập trung vào việc truyền đạt kiến thức mà còn thúc đẩy học sinh chủ động trong việc tìm tòi và tự giải quyết vấn đề. Các bài tập và hoạt động thực hành thường liên quan đến các tình huống thực tế, giúp học sinh rèn luyện khả năng tư duy sáng tạo và phản biện.
Thầy Thành cũng nhấn mạnh, các bài học trong sách giáo khoa mới thường kèm theo các hoạt động trải nghiệm hoặc dự án, giúp học sinh phát triển kỹ năng thực hành và học hỏi thông qua trải nghiệm trực tiếp.
"Sách giáo khoa mới đã được biên soạn theo chương trình giáo dục phổ thông mới, tập trung vào việc phát triển năng lực của học sinh thay vì chỉ dạy kiến thức. Điều này phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục toàn cầu. Ngoài việc giảng dạy các nội dung cơ bản, sách giáo khoa mới còn giúp học sinh tiếp cận với các yếu tố kiến thức toàn cầu, chuẩn bị cho quá trình hội nhập quốc tế trong tương lai.
Tóm lại, sách giáo khoa mới của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam không chỉ phù hợp với điều kiện kinh tế và xã hội của Việt Nam, mà còn đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục, giúp học sinh phát triển toàn diện và có khả năng thích ứng với sự thay đổi của thế giới", thầy Nguyễn Thế Thành khẳng định.
Sử dụng sách giáo khoa chương trình mới ra sao để đạt hiệu quả cao?
Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo Thanh Trì cũng đưa ra một số lưu ý đối với giáo viên trong vấn đề sử dụng sách giáo khoa chương trình mới để đạt hiệu quả cao, tạo hứng thú học tập cho học sinh.
Thứ nhất, thầy cô cần tích cực tương tác, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động nhóm, thảo luận và trao đổi ý kiến. Điều này giúp học sinh cảm thấy hứng thú và chủ động trong việc tiếp thu kiến thức.
Thứ hai, sử dụng phương pháp dạy học đa dạng, kết hợp các phương pháp giảng dạy như học qua dự án, thực hành, mô phỏng và trải nghiệm thực tế để tạo ra không khí lớp học sinh động.
Thứ ba, kết nối kiến thức với thực tiễn, giúp học sinh liên hệ nội dung bài học với cuộc sống hàng ngày, các vấn đề xã hội, hoặc các sự kiện thời sự, từ đó nâng cao tính ứng dụng của kiến thức.
Thứ tư, khuyến khích tư duy phản biện bằng cách đặt câu hỏi mở và khuyến khích học sinh phân tích, đánh giá thông tin, từ đó phát triển tư duy độc lập và sáng tạo.
Thứ năm, sử dụng công nghệ, tận dụng các công cụ và tài liệu trực tuyến để hỗ trợ bài học, giúp học sinh tìm kiếm thông tin một cách nhanh chóng và thuận tiện.
Bên cạnh đó, đối với học sinh, các em cũng cần chủ động tìm hiểu thêm về các chủ đề trong sách giáo khoa, sử dụng tài liệu tham khảo và nguồn trực tuyến để mở rộng kiến thức. Đồng thời, tham gia các hoạt động trong lớp, đặt câu hỏi và chia sẻ quan điểm của mình để tạo ra môi trường học tập tích cực.
Các em cũng cần được áp dụng kiến thức học được vào thực tế thông qua các bài tập, dự án hoặc tình huống thực tế, từ đó củng cố và làm sâu sắc thêm kiến thức. Song song, xây dựng kế hoạch học tập cá nhân, đặt mục tiêu rõ ràng và theo dõi tiến trình học tập của bản thân. Thường xuyên tự đánh giá kết quả học tập của bản thân, từ đó nhận diện điểm mạnh và điểm cần cải thiện.
Thầy Nguyễn Thế Thành cũng cho rằng, để phát huy tối đa ưu điểm của sách giáo khoa mới, cả giáo viên và học sinh đều cần áp dụng những phương pháp phù hợp và sáng tạo.
Theo đó, giáo viên muốn sử dụng sách giáo khoa mới hiệu quả cần sáng tạo và linh hoạt trong phương pháp giảng dạy. Thầy cô sử dụng sách giáo khoa mới như một tài liệu mở, cho phép linh hoạt điều chỉnh bài giảng sao cho phù hợp với từng nhóm học sinh. Bên cạnh việc dạy theo khung kiến thức cơ bản, giáo viên có thể tạo ra các hoạt động trải nghiệm thực tế, bài tập dự án hoặc thảo luận nhóm để học sinh áp dụng lý thuyết vào thực tiễn.
Khai thác tối đa các kênh hình ảnh và công cụ trực quan, bởi sách giáo khoa mới có hệ thống hình ảnh đẹp mắt và sinh động, giáo viên nên tận dụng các kênh hình để giảng giải các khái niệm phức tạp, giúp học sinh dễ hiểu hơn. Các công cụ trực quan này sẽ tạo hứng thú cho học sinh, giúp bài học trở nên sống động và hấp dẫn.
Sử dụng công nghệ và tài nguyên số, nhiều sách giáo khoa mới đi kèm với tài liệu hỗ trợ điện tử và các ứng dụng trực tuyến. Giáo viên nên tận dụng các nền tảng công nghệ để cung cấp tài liệu bổ sung, video minh họa hoặc bài tập tương tác, từ đó tạo cơ hội cho học sinh khám phá bài học qua nhiều kênh khác nhau.
Đặc biệt, thay vì yêu cầu học sinh ghi nhớ và nhắc lại kiến thức, giáo viên cần thúc đẩy tư duy phản biện bằng cách đặt câu hỏi mở, yêu cầu học sinh đưa ra ý kiến cá nhân, nêu cảm nghĩ về nội dung đã học. Điều này giúp phát triển kỹ năng phân tích, tổng hợp và sáng tạo của học sinh.
Đồng thời, đẩy mạnh hoạt động nhóm và thảo luận. Sách giáo khoa mới tạo điều kiện cho học sinh thực hiện các hoạt động nhóm. Giáo viên nên khuyến khích học sinh làm việc chung để giải quyết vấn đề, qua đó phát triển kỹ năng hợp tác, giao tiếp và làm việc nhóm, những yếu tố quan trọng trong môi trường học tập hiện đại.
Thầy Thành gợi mở một số phương pháp học sinh cần áp dụng để học tập hiệu quả với sách giáo khoa chương trình mới. Theo đó, học sinh cần rèn luyện thói quen chủ động tìm hiểu bài học ở nhà trước khi đến lớp, đọc trước nội dung sách giáo khoa để có sự chuẩn bị tốt. Sách giáo khoa mới khuyến khích sự tự học và khám phá, vì vậy việc tự tìm tòi, nghiên cứu thêm các tài liệu liên quan sẽ giúp học sinh hiểu bài sâu hơn.
Bên cạnh đó, sách giáo khoa chương trình mới có nhiều bài tập thực hành và tình huống thực tế. Học sinh cần tích cực tham gia các hoạt động này, vì đây là cơ hội để học áp dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó không chỉ hiểu bài mà còn biết cách vận dụng kiến thức. Các bài học trong sách mới thường yêu cầu học sinh thảo luận và làm việc theo nhóm. Học sinh cần tích cực đóng góp ý kiến, chia sẻ quan điểm cá nhân và hợp tác với bạn bè để giải quyết các vấn đề, đồng thời phát triển kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm.
Các em cũng nên chú trọng rèn luyện tư duy phản biện và sáng tạo, học cách phân tích, suy nghĩ sâu hơn về những vấn đề được học. Điều này có thể thực hiện thông qua việc trả lời các câu hỏi mở, tìm ra những mối liên hệ giữa bài học và cuộc sống, từ đó rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện và sáng tạo.
"Giáo viên và học sinh nên sự hợp tác chặt chẽ trong quá trình dạy và học. Giáo viên cần lắng nghe phản hồi của học sinh để điều chỉnh phương pháp giảng dạy sao cho phù hợp nhất. Ngược lại, học sinh cần tích cực tham gia vào các hoạt động do giáo viên đề ra, đóng góp ý kiến và chủ động trong việc học.
Tóm lại, để phát huy tối đa hiệu quả của sách giáo khoa mới, giáo viên cần sáng tạo, linh hoạt trong phương pháp giảng dạy, kết hợp sử dụng công nghệ và khuyến khích học sinh tham gia chủ động. Học sinh cần rèn luyện khả năng tự học, tư duy phản biện và sáng tạo để tiếp cận kiến thức một cách sâu sắc và hiệu quả", thầy Thành nhấn mạnh.