Khoản 6, Điều 12 Luật số: 34/2018/QH14 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học có quy định: “Gắn đào tạo với nhu cầu sử dụng lao động của thị trường, nghiên cứu triển khai ứng dụng khoa học và công nghệ; đẩy mạnh hợp tác giữa cơ sở giáo dục đại học với doanh nghiệp, tổ chức khoa học và công nghệ; có chính sách ưu đãi về thuế cho các sản phẩm khoa học và công nghệ của cơ sở giáo dục đại học; khuyến khích cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp tiếp nhận, tạo điều kiện để người học và giảng viên thực hành, thực tập, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo”.
Trong những năm qua, việc liên kết chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp có ý nghĩa quan trọng trong công tác đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội. Dù vậy, ở một số lĩnh vực, vẫn có tình trạng thiếu hụt nguồn cung nhân lực hoặc sinh viên sau khi ra trường không đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp.
Doanh nghiệp khát nhân lực nhưng nhà trường không tuyển được sinh viên
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Phan Thị Hồng Phúc, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên chia sẻ: “Không thể đánh giá một trường đại học là có triển vọng và phát triển mạnh khi tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp chưa tìm được việc làm tại trường đó ngày càng cao.
Đa số các bạn sinh viên đều mong muốn được làm việc trong một môi trường chuyên nghiệp, năng động, lương cao và đúng với lĩnh vực chuyên môn đã được đào tạo…. Vì vậy, trong những năm qua, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã có nhiều nỗ lực, đã dành sự quan tâm lớn lao cho việc đổi mới chương trình đào tạo và nâng cao chất lượng đào tạo một cách toàn diện; tăng cường cơ sở vật chất phục vụ nghiên cứu và đào tạo; đẩy mạnh việc liên kết với các doanh nghiệp trong và ngoài nước trong đào tạo và tuyển dụng. Hiện nay nhà trường đã ký hợp tác với 135 doanh nghiệp”.
Theo Tiến sĩ Phan Thị Hồng Phúc, từ năm 2015, nhà trường đã được doanh nghiệp đặt hàng đào tạo. Đến nay Nhà trường đã đào tạo 8 lớp (343 sinh viên), trong đó có 4 lớp (170 sinh viên) đã ra trường, sinh viên được các doanh nghiệp đặt hàng đào tạo sẽ theo học theo chương trình xây dựng riêng cho từng lớp, trong đó lấy khung chương trình đại trà làm nền tảng.
Nhà trường đào tạo đặt hàng theo nhóm sinh viên, theo chủ đề được các doanh nghiệp đặt hàng. Sinh viên theo học lớp đặt hàng được các chuyên gia trong và ngoài nước đào tạo và xem xét hỗ trợ 50-100% học phí đến khi ra trường. 100% số sinh viên lớp đào tạo đặt hàng ra trường được các doanh nghiệp tiếp nhận, đáp ứng nhu cầu nhà tuyển dụng, các em có mức thu nhập cao và ổn định.
Cùng với đó, từ năm 2020 đến nay, 100% sinh viên các ngành nghề của nhà trường được doanh nghiệp, viện, trung tâm nghiên cứu trong và ngoài nước tiếp nhận về thực tập tốt nghiệp, thực tập nghề nghiệp và tham gia các hoạt động trải nghiệm cùng doanh nghiệp, được các kỹ sư có tay nghề hướng dẫn trực tiếp trong quá trình thực tập.
Doanh nghiệp hỗ trợ địa bàn thực tập, chi phí đi lại, sinh hoạt ăn ở, ngoài ra còn trợ cấp sinh hoạt phí cho người học với mức từ 2 – 5 triệu đồng/tháng/sinh viên. Sinh viên đi thực tập tại doanh nghiệp, sau khi tốt nghiệp muốn quay trở lại doanh nghiệp làm việc sẽ không phải trải qua thời gian thử việc, trong quá trình thực tập đã giúp cho sinh viên tiếp cận ngay với thực tế sản xuất và không bị bỡ ngỡ khi ra trường.
“Nhà trường tổ chức Ngày hội việc làm 2 lần/năm, vào mỗi dịp trước khi sinh viên ra trường, đảm bảo 100% sinh viên trước khi ra trường được giới thiệu việc làm đúng ngành nghề. Số liệu thống kê cho thấy, trung bình mỗi đợt ngày hội việc làm có khoảng 30 – 50 doanh nghiệp tham gia tuyển dụng, với hàng nghìn chỉ tiêu thuộc các lĩnh vực khác nhau, trong đó chỉ tiêu tuyển dụng ngành Chăn nuôi và Thú y là cao nhất.
Sau ngày hội việc làm do nhà trường tổ chức có từ 85-90% sinh viên có việc lại tại ngày hội, số sinh viên còn lại tìm việc làm ở các cơ quan nhà nước, các tổ chức phi chính phủ hoặc tiếp tục theo học ở các bậc học cao hơn. Mức thu nhập được xác định khởi điểm khi tuyển dụng khác nhau ở nhiều vị trí việc làm và nằm trong khoảng từ 6–15 triệu/tháng” - cô Phúc bày tỏ.
Tuy nhiên, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên cho hay, số lượng sinh viên theo học về lĩnh vực Nông nghiệp trong mấy năm gần đây giảm mạnh (giảm đến trên 70% so với giai đoạn năm 2020 trở về trước) thậm chí có ngành chỉ có vài sinh viên, có ngành không có sinh viên đăng ký học mà nhu cầu tuyển dụng của các công ty doanh nghiệp lại đang rất cao. Chính vì vậy, nhà trường thì khó khăn trong việc tổ chức đào tạo, doanh nghiệp thì khát nguồn lực lao động.
Cô Phúc kiến nghị cần có sự kết nối giữa dự báo nhân lực và đào tạo. Nhà nước cần tính toán để đưa ra con số dự báo nguồn nhân lực của ngành nghề trong tương lai 5 – 10 năm, trên cơ sở đó quy định mức trần mở ngành, xác định và phân bổ chỉ tiêu về các trường theo các bậc học trên cơ sở dự báo nguồn nhân lực quốc gia, tránh tình trạng cho mở ồ ạt theo xu hướng từng thời điểm đến khi sinh viên ra trường ngành nghề thì thiếu, ngành nghề thì thừa dẫn đến mất cân đối như hiện nay.
Bên cạnh đó, Nhà nước cần xây dựng đề án xác định danh mục các ngành đào tạo đại học đặc thù, xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù cho sinh viên đăng ký học các ngành thuộc lĩnh vực Nông Lâm, ngư nghiệp, phát triển nông thôn như chính sách miễn giảm học phí, cấp sinh hoạt phí.... giao nhiệm vụ đặt hàng cho các đơn vị đào tạo.
Nhà trường cũng rất mong mỏi có cơ chế chính sách đầu tư nâng cao chất lượng, năng lực cho các cơ sở giáo dục đại học đang đào tạo đặc thù lĩnh vực Nông Lâm ngư nghiệp; cơ chế chính sách hỗ trợ, khuyến khích cho các doanh nghiệp khi tham gia cùng nhà trường trong lĩnh vực giáo dục đại học.
Về phía Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, cô Phúc cho biết, trường quan tâm xây dựng đề án theo giai đoạn và cơ chế chính sách hợp tác với doanh nghiệp trong và ngoài nước, trong đó chú trọng đến sự tham gia của doanh nghiệp trong hợp tác đào tạo và cơ chế chính sách để cán bộ giảng viên tham gia công tác chuyên môn tại các doanh nghiệp.
Hàng năm nhà trường đều tổ chức rà soát và đổi mới chương trình đào tạo. Để có những thay đổi phù hợp với yêu cầu của các nhà tuyển dụng, nhà trường đã tổ chức lấy ý kiến của các cựu sinh viên, các doanh nghiệp, các công ty, các cơ quan chuyên môn về chương trình đào tạo. Sau đó, nhà trường tổ chức hội nghị với sự tham gia của ban giám hiệu, nhà khoa học, giảng viên và nhà tuyển dụng lao động.
Kết thúc khoá học, nhà trường mời nhà tuyển dụng tham gia đánh giá chuẩn đầu ra của sinh viên. Từ đó, chương trình đào tạo thường xuyên được đổi mới, sinh viên sau khi ra trường đáp ứng yêu cầu về chuyên môn, về kỹ năng, phương pháp và thái độ, được các nhà tuyển dụng chấp nhận.
Vào đầu mỗi năm học/kỳ học, nhà trường lên kế hoạch mời các chuyên gia, giám đốc điều hành của công ty tham gia cùng giảng viên trong trường giảng dạy một phần nội dung của học phần, hoặc tổ chức các chuyên đề ngoại khóa liên quan đến kỹ năng nghề, kỹ năng mềm cho sinh viên, tổ chức các hoạt động tham quan trải nghiệm liên quan đến ngành nghề (trung bình 1 tháng 1 lần).
Ngoài ra, hàng năm, trong những buổi tổ chức sơ kết kỳ học, tổng kết năm học, nhà trường thường mời đại diện của một số công ty đến dự và nói chuyện với sinh viên. Đây là những công ty có thương hiệu trên thị trường, có chế độ tiền lương cao và các chế độ ưu đãi tốt đối với người lao động.
Thông qua các buổi nói chuyện này, sinh viên được cung cấp những thông tin về hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty, về nhu cầu tuyển dụng, về các chế độ của công ty đối với người lao động… Những nội dung này có ý nghĩa rất lớn trong việc động viên các em sinh viên, giúp các em có thêm mục tiêu phấn đấu trong học tập và tin tưởng hơn vào tương lai sau khi tốt nghiệp.
Nguồn chuyên gia từ các doanh nghiệp chưa được tận dụng hiệu quả
Cùng bàn luận về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Luận - Hiệu trưởng Trường Đại học Nguyễn Trãi cho hay, hiện nay, việc phát huy đầy đủ tiềm năng và thế mạnh của nguồn nhân lực, cũng như sự kết nối và đồng hành giữa các doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục đại học vẫn chưa được triển khai một cách hiệu quả.
Tỷ lệ thời gian học lý thuyết trong các chương trình đào tạo hiện nay quá cao, lên đến hơn 65%, điều này gây ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng và tính thực tế của việc đào tạo.
Ngoài ra, nguồn giảng viên từ các doanh nghiệp, dù sở hữu trình độ chuyên môn và kỹ năng cao, với kinh nghiệm làm việc từ 5 đến 30 năm, lại không thể tham gia giảng dạy nhiều trong các chương trình đào tạo của các trường học.
Một trong những lý do chính là họ không có kỹ năng sư phạm, hay trình độ học vấn như thạc sĩ, tiến sĩ, phó giáo sư hay giáo sư, mà hầu hết chỉ là giảng viên thỉnh giảng với thời lượng giảng dạy giới hạn (chỉ chiếm khoảng 30% tổng chương trình đào tạo).
Điều này dẫn đến việc không thể huy động đủ nguồn lực giảng dạy từ doanh nghiệp, đồng thời làm giảm sự hiệu quả của việc giảng dạy, vì giảng viên không có đủ thời gian và điều kiện để truyền đạt những kiến thức thực tế và cập nhật cho sinh viên.
"Hệ quả của tình trạng này là năng lực làm việc của sinh viên khi ra trường rất thấp. Họ chỉ có thể làm việc tại các doanh nghiệp nhỏ hoặc siêu nhỏ với mức thu nhập không cao, không có cơ hội thăng tiến, hoặc nhiều sinh viên phải bỏ việc và tìm kiếm cơ hội trong các khu công nghiệp.
Tình trạng này cho thấy sự bất cập trong việc kết nối giữa đào tạo và thực tế công việc, cần có những giải pháp mạnh mẽ để cải thiện và nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng nhu cầu thực tế của thị trường lao động" - thầy Luận chia sẻ.
Hiệu trưởng Trường Đại học Nguyễn Trãi cho biết, trong 10 năm qua, trường tránh được tình trạng này bằng cách tăng thêm giờ thực hành và áp dụng mô hình giảng đường doanh nghiệp.
Mô hình này là sự hợp tác toàn diện giữa nhà trường và doanh nghiệp, cụ thể doanh nghiệp tham gia vào cả 3 khâu quan trọng: tham gia xây dựng xây dựng chương trình đào tạo; giảng dạy, huấn luyện các học phần thực hành; trao cơ hội thực tập, trải nghiệm các dự án thực tiễn và tuyển dụng sinh viên sau tốt nghiệp.
Điều này giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, thời gian trong việc đào tạo lại nhân sự, chủ động được nguồn nhân lực cho các kế hoạch tương lai. Đồng thời thể hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong việc góp phần phát triển chất lượng nguồn nhân lực quốc gia.
Khi được tham gia vào môi trường làm việc thực tế, sinh viên hiểu hơn về các yêu cầu và kỳ vọng của doanh nghiệp đối với các vị trí việc làm, đòi hỏi sinh viên không ngừng trau dồi kiến thức chuyên môn, kỹ năng, ngoại ngữ, hoàn thiện bản thân để đáp ứng yêu cầu tuyển dụng ngày càng cao.
Đây cũng là cơ hội để các trường đại học có thể cập nhật chương trình đào tạo và giáo trình để phù hợp hơn với nhu cầu của thị trường lao động, đảm bảo rằng sinh viên được trang bị những kỹ năng và kiến thức thiết thực; thúc đẩy các hoạt động đổi mới sáng tạo, nghiên cứu khoa học, khởi nghiệp trong trường, mà doanh nghiệp chính là người đồng hành và đầu tư thúc đẩy các hoạt động này phát triển mạnh mẽ.
Tiến sĩ Nguyễn Tiến Luận cũng chỉ ra, xu hướng hiện nay đối với các doanh nghiệp trong nước, cũng như doanh nghiệp nước ngoài, là phải thay đổi và thích nghi nhanh chóng với sự biến động của cơ chế thị trường.
Đặc biệt, với sự phát triển mạnh mẽ của các sản phẩm chất lượng cao đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng, các doanh nghiệp cần phải liên tục đổi mới và ứng dụng công nghệ cao trong tất cả các khâu từ lựa chọn vật liệu cho đến quy trình sản xuất. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các ngành học mới như trí tuệ nhân tạo (AI), khởi nghiệp sáng tạo, chip bán dẫn, tự động hóa đang được Đảng và Nhà nước khuyến khích phát triển.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc mở các ngành học mới này vẫn gặp phải nhiều rào cản. Một trong những vấn đề lớn là yêu cầu về trình độ giảng viên, đặc biệt là yêu cầu về các giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ có chuyên môn đúng với ngành học đó. Tại Việt Nam, hiện nay rất ít trường đại học có đủ điều kiện để đào tạo các ngành học mới này.
"Để gắn đào tạo với nhu cầu sử dụng lao động của thị trường, các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách cần soạn thảo các kế hoạch, chiến lược sát với thực tiễn, đảm bảo áp dụng một cách phù hợp, hiệu quả và khả thi trong dài hạn. Bởi vì bản chất và nhiệm vụ chính trị của giáo dục đại học là cung cấp nhân lực cho các doanh nghiệp, tạo ra cơ hội việc làm, khởi nghiệp, học lên cao, đạt thu nhập cao, có cơ hội thăng tiến, cũng như tham gia nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ" - thầy Luận bày tỏ.