Bộ Giáo dục và Đào tạo thông tin về 5 chính sách đột phá dự kiến sẽ được xây dựng và thể chế hóa vào Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi).
Theo đó, Luật Giáo dục nghề nghiệp sẽ bổ sung vai trò của doanh nghiệp trong giáo dục nghề nghiệp cùng các chính sách về thu hút lao động của doanh nghiệp tham gia giảng dạy các trình độ giáo dục nghề nghiệp mở rộng và tận dụng những lợi thế về nguồn vốn và đội ngũ giảng dạy đến từ doanh nghiệp gắn đào tạo với sản xuất kinh doanh, dịch vụ.
Doanh nghiệp muốn tham gia đào tạo, hợp tác còn gặp nhiều rào cản
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Nguyễn Văn Ba – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Kinh tế - kỹ thuật Hoà Bình (tỉnh Hòa Bình) cho rằng: "Trong bối cảnh thị trường lao động ngày một khắt khe về nguồn nhân lực chất lượng cao, doanh nghiệp càng đóng vai trò quan trọng trong hoạt động đào tạo nghề.
Doanh nghiệp có thể tham gia vào một số hoạt động như xây dựng chương trình đào tạo; cung cấp cơ hội thực tập, thực hành nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên; hợp tác đào tạo theo mô hình “đào tạo kép” là kết hợp giữa việc học lý thuyết tại trường và thực hành tại doanh nghiệp; tham gia đánh giá, tuyển dụng và sử dụng lao động khi sinh viên tốt nghiệp. Sự tham gia này giúp quá trình giáo dục nghề nghiệp bám sát thực tiễn, nâng cao hiệu quả và khả năng đáp ứng nhu cầu tuyển dụng.
Tuy nhiên, việc hợp tác giữa các cơ sở đào tạo nghề và doanh nghiệp hiện nay vẫn còn gặp nhiều rào cản, cụ thể:
Đầu tiên, các bên còn hoạt động theo hình thức "mạnh ai nấy làm" nên thiếu sự phối hợp hiệu quả. Nhà trường chủ yếu đào tạo theo chương trình sẵn có nhằm đảm bảo chuẩn đầu ra theo khung chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, ít cập nhật nhu cầu thực tế từ thị trường lao động. Trong khi đó, doanh nghiệp tuyển dụng yêu cầu người học có thể làm việc ngay, đòi hỏi cao về kỹ năng thực tế, nhưng lại không chủ động tham gia góp ý hay đồng hành từ đầu cùng nhà trường. Sự "lệch pha" này khiến sinh viên dù tốt nghiệp đúng chuẩn vẫn khó đáp ứng yêu cầu từ thị trường lao động.
Tiếp đó, chưa có cơ chế phối hợp rõ ràng, ràng buộc trách nhiệm giữa nhà trường và doanh nghiệp. Nhiều đơn vị mong muốn hợp tác nhưng thiếu cơ chế cụ thể để triển khai, làm ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả đào tạo và cơ hội việc làm của người học sau tốt nghiệp.
Bên cạnh đó, chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào giáo dục nghề nghiệp vẫn chưa đủ mạnh. Mặc dù, đã có một số quy định chung, song các ưu đãi về tài chính, thuế hoặc hỗ trợ kỹ thuật còn thiếu cụ thể, chưa được triển khai hiệu quả trên thực tế, khiến nhiều doanh nghiệp không mặn mà trong việc đồng hành cùng nhà trường.
Ngoài ra, hiện nay, nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp chưa có bộ phận phụ trách làm cầu nối, dẫn đến liên lạc rời rạc, thiếu sự phối hợp thường xuyên và bền vững".
Từ góc nhìn của doanh nghiệp, ông Bùi Văn Thịnh – Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Phong điện Thuận Bình (tỉnh Bình Thuận) chia sẻ: “Nhà trường và doanh nghiệp đóng vai trò như hai mắt xích bổ trợ và không thể tách rời. Trường học là nơi trang bị cho người học kiến thức nền tảng, tư duy khoa học và kỹ năng học thuật. Còn doanh nghiệp giữ vai trò như một “lớp học mở” giúp người học có cơ hội vận dụng những điều đã học vào môi trường làm việc thực tế, từ đó hiểu rõ hơn yêu cầu nghề nghiệp, rèn luyện kỹ năng mềm, khả năng thích nghi và xử lý tình huống.
Khi tiếp xúc với công việc từ sớm, không chỉ giúp sinh viên định hướng nghề nghiệp mà còn thúc đẩy quá trình học tập và phát triển bản thân của các em hiệu quả hơn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, một số doanh nghiệp trong nước vẫn chưa thực sự hào hứng tham gia vào các hoạt động đào tạo của trường nghề. Nguyên nhân chủ yếu như sau:
Thứ nhất, nhiều doanh nghiệp chưa nhìn thấy lợi ích cụ thể, trực tiếp và đủ lớn từ việc tham gia vào quá trình đào tạo nhân lực. Trong bối cảnh phải cân đối chi phí, tối ưu vận hành và đảm bảo an toàn sản xuất, việc “mở cửa” cho sinh viên thực tập, tham gia trải nghiệm nghề nghiệp hay phối hợp xây dựng chương trình đào tạo không phải lúc nào cũng được ưu tiên. Đây cũng là hoạt động tiêu tốn thêm nguồn lực, tiềm ẩn rủi ro và chưa chắc mang lại hiệu quả tương xứng.
Chẳng hạn, sinh viên đến tham quan, thực tập tại doanh nghiệp sẽ có nguy cơ rò rỉ thông tin kỹ thuật, ảnh hưởng đến quy trình sản xuất, gián đoạn tiến độ công việc hoặc mất thêm thời gian, nhân lực để hướng dẫn sinh viên. Vì vậy, không ít doanh nghiệp vẫn đứng ngoài cuộc hoặc chỉ tham gia một cách mang tính hình thức.
Thứ hai, cơ sở hạ tầng của nhiều doanh nghiệp hiện chưa đáp ứng đủ điều kiện để người học có thể trực tiếp tham gia vào nhà máy, phân xưởng hay các dự án đang triển khai. Nhiều cơ sở yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn lao động, phòng chống cháy nổ, vệ sinh công nghiệp. Đối với sinh viên còn đang trong quá trình đào tạo, chưa có kiến thức thực tiễn và kỹ năng chuyên môn tham gia vào môi trường sản xuất thực tế có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro, ảnh hưởng đến an toàn lao động.
Bên cạnh đó, yếu tố bảo mật thông tin cũng là một rào cản đáng kể. Ở nhiều ngành nghề, đặc biệt là công nghệ cao, chế tạo máy móc, thực phẩm, dược phẩm hay công nghệ thông tin, doanh nghiệp phải bảo vệ quy trình sản xuất, công nghệ lõi hoặc dữ liệu khách hàng. Khi chưa có cơ chế kiểm soát và phân quyền rõ ràng, việc tiếp nhận sinh viên vào môi trường làm việc thực tế khiến nhiều doanh nghiệp lo ngại”.
Cần có những giải pháp cụ thể mang tính thực tiễn
Để việc hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp đạt hiệu quả cao, Thạc sĩ Phan Tiềm – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng THACO (tỉnh Quảng Nam) cho rằng, cần tạo điều kiện để doanh nghiệp linh hoạt lựa chọn địa điểm đào tạo, thay vì bó buộc trong một mô hình cố định. Chẳng hạn, Công ty Cổ phần Tập đoàn Trường Hải (THACO) có nhiều công ty, xí nghiệp đặt tại nhiều tỉnh thành trong và ngoài nước. Tuy nhiên, khi Trường Cao đẳng THACO muốn đưa sinh viên đến thực hành tại các cơ sở này sẽ phải làm thủ tục xin phép chính quyền địa phương và đơn vị quản lý lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, gây mất thời gian và hạn chế khả năng tận dụng nguồn lực sẵn có của doanh nghiệp.
Ngoài ra, quy định tiêu chuẩn về giảng viên tham gia giảng dạy các chương trình chuyên sâu do doanh nghiệp phối hợp triển khai cần linh hoạt hơn, loại bỏ những ràng buộc không cần thiết để khuyến khích các đơn vị tham gia sâu vào quá trình đào tạo.
Bên cạnh đó, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp ở địa phương cần được giao rõ trách nhiệm trong việc đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với nhu cầu của doanh nghiệp trên địa bàn. Điều này đòi hỏi nhà trường cần chủ động phối hợp với đơn vị sử dụng lao động nhằm đảm bảo sinh viên sau khi tốt nghiệp có thể đáp ứng yêu cầu công việc và được tuyển dụng tại chỗ.
Hiện nay, theo Thông tư 04/2025/TT-BGDĐT quy định về kiểm định chất lượng chương trình đào tạo các trình độ giáo dục có nêu việc đánh giá ngoài được thực hiện bởi tổ chức kiểm định độc lập nhằm xác định mức độ chương trình đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng. Trong quá trình này, dữ liệu được thu thập từ nhiều bên liên quan, trong đó có ý kiến từ doanh nghiệp được xem là căn cứ quan trọng để đánh giá mức độ đáp ứng của chương trình đối với nhu cầu thực tiễn và thị trường lao động.
Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều đơn vị kiểm định chỉ thu thập ý kiến của doanh nghiệp qua điện thoại hoặc phiếu khảo sát khiến kết quả kiểm định thiếu chính xác, làm giảm tính trung thực trong đánh giá chất lượng đào tạo. Vì vậy, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ và minh bạch hơn trong quá trình lấy ý kiến doanh nghiệp, đảm bảo việc thu thập thông tin phản ánh đúng thực tế hợp tác giữa nhà trường và đơn vị sử dụng lao động.
Trước thông tin Bộ Giáo dục và Đào tạo đang nghiên cứu, xây dựng và sẽ đề xuất các chính sách ưu đãi dành riêng cho doanh nghiệp tham gia vào hoạt động đào tạo nghề, ông Bùi Văn Thịnh cho rằng, đây là một hướng đi thiết thực, có lợi cho cả nhà trường và doanh nghiệp.
Khi sinh viên được học lý thuyết tại nhà trường, đồng thời được thực hành ngay trong nhà máy, dây chuyền sản xuất, xưởng kỹ thuật hay dự án thực tế của doanh nghiệp, quá trình đào tạo sẽ sát với yêu cầu của thị trường lao động. Nhờ đó, sau khi tốt nghiệp, các em có thể hòa nhập ngay với công việc mà không phải đào tạo lại.
Tuy nhiên, để doanh nghiệp thực sự yên tâm tham gia, trách nhiệm của các bên liên quan cần phải quy định rõ ràng. Ngay từ việc thiết kế chương trình đào tạo, cần bổ sung các học phần riêng về an toàn lao động, bảo hộ cá nhân và bảo mật thông tin, nhằm giảm thiểu những rủi ro không đáng có cho doanh nghiệp.
Trường hợp xảy ra sự cố như tai nạn lao động, trách nhiệm giữa nhà trường và doanh nghiệp phải được phân định minh bạch ngay từ đầu. Doanh nghiệp không thể gánh chịu toàn bộ rủi ro khi họ chỉ tham gia với vai trò là đối tác đào tạo.
Không chỉ vậy, sinh viên được cử đến doanh nghiệp phải được trang bị đầy đủ về ý thức an toàn lao động, kỹ năng cơ bản cũng như được huấn luyện về việc sử dụng trang thiết bị bảo hộ. Đồng thời, các em phải thể hiện sự tôn trọng, kỷ luật và thái độ nghiêm túc khi tham gia vào môi trường làm việc thực tế.
Tiếp đó, về chi phí phát sinh khi triển khai tổ chức đào tạo tại doanh nghiệp như chuẩn bị trang thiết bị, bố trí không gian, phân công nhân sự hướng dẫn, xây dựng nội dung giảng dạy nội bộ nên có phương án chi trả rõ ràng, minh bạch. Nhà trường có thể xây dựng phương án tài chính hợp lý thông qua việc trích một phần học phí của người học cho công tác đào tạo thực tế, nhờ sự hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước hay quỹ đổi mới giáo dục.
Việc xem doanh nghiệp là đối tác chiến lược trong đào tạo thay vì nhà tài trợ không điều kiện là chìa khóa để xây dựng mối liên kết bền vững giữa nhà trường và doanh nghiệp. Khi quyền lợi, trách nhiệm của các bên được phân định rõ ràng, doanh nghiệp mới có động lực tham gia sâu vào quá trình đào tạo từ xây dựng chương trình, hướng dẫn thực hành đến đánh giá kết quả và tuyển dụng sinh viên sau tốt nghiệp.
Về mặt pháp lý, cần thiết lập các hợp đồng cụ thể giữa nhà trường và doanh nghiệp, trong đó quy định rõ trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụ của từng bên trong suốt quá trình phối hợp đào tạo. Điều này không chỉ bảo đảm tính pháp lý chặt chẽ, mà còn tạo dựng nền tảng minh bạch, tăng cường sự tin cậy, giúp hai bên yên tâm xây dựng mối quan hệ hợp tác bền vững, lâu dài.
Trong khi đó, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Kinh tế - kỹ thuật Hoà Bình nhìn nhận, để tháo gỡ những nút thắt trong quan hệ hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp, cần có những giải pháp cụ thể mang tính thực tiễn.
Về phía Nhà nước, cần hoàn thiện cơ chế pháp lý và chính sách khuyến khích; ban hành các quy định cụ thể, rõ ràng về trách nhiệm và quyền lợi của doanh nghiệp khi tham gia giáo dục nghề nghiệp; áp dụng ưu đãi thuế, tài chính, hỗ trợ vay vốn cho doanh nghiệp có tham gia phối hợp đào tạo.
Đặc biệt, cần xây dựng chính sách ràng buộc doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) phải tham gia đào tạo và sử dụng lao động qua đào tạo nghề. Nhà nước cũng cần tăng cường vai trò điều phối bằng cách thành lập các ban liên kết giữa giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp ở cấp tỉnh, thành phố. Đồng thời, đẩy mạnh hoạt động của các trung tâm dịch vụ việc làm, trung tâm đào tạo kỹ năng nhằm tạo cầu nối hiệu quả giữa nhà trường và doanh nghiệp.
Về phía nhà trường, cần đổi mới tư duy và phương thức đào tạo, chuyển từ đào tạo những gì đang có sang đào tạo theo nhu cầu doanh nghiệp với chương trình đào tạo linh hoạt, có thể tùy chỉnh theo từng đối tác doanh nghiệp.
Mỗi trường nên thành lập bộ phận chuyên trách kết nối doanh nghiệp để duy trì liên lạc, tổ chức thực tập, ký kết hợp đồng đào tạo và đánh giá hiệu quả hợp tác. Bên cạnh đó, đẩy mạnh truyền thông nhằm quảng bá năng lực, chất lượng đào tạo để thu hút sự quan tâm từ phía doanh nghiệp.
Về phía doanh nghiệp, cần chủ động tham gia và đồng hành cùng nhà trường từ khâu đầu như góp ý chương trình đào tạo, hướng dẫn thực tập, hỗ trợ cơ sở vật chất, thiết bị đào tạo, tham gia theo mô hình đặt hàng đào tạo, chủ động chuẩn bị nguồn nhân lực doanh nghiệp.
Doanh nghiệp nên coi đầu tư cho đào tạo là đầu tư chiến lược, không phải chi phí tạm thời. Việc hợp tác với trường học là cách để xây dựng thương hiệu, thực hiện trách nhiệm xã hội và nâng cao năng lực cạnh tranh.