Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội thực hiện quản lý nhà nước lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp (trừ các trường sư phạm, các ngành đào tạo giáo viên) từ năm 2017. Hiện nay, chức năng quản lý Nhà nước về giáo dục nghề nghiệp đã được chuyển về Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Trước mùa tuyển sinh năm 2025, đại diện một số cơ sở giáo dục nghề nghiệp có một vài chia sẻ về tình hình tuyển sinh cũng như đưa ra một số kiến nghị, đề xuất để thúc đẩy giáo dục nghề nghiệp phát triển.
Tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp vẫn còn khó khăn
Chia sẻ về tình hình tuyển sinh của nhà trường, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Nguyễn An - Trưởng phòng Đào tạo, Trường Cao đẳng Giao thông vận tải Trung ương 1 cho biết:
“Trong 3 năm gần đây, nhà trường đã có nhiều nỗ lực trong công tác tuyển sinh, triển khai các giải pháp như: Đẩy mạnh truyền thông, quảng bá hình ảnh nhà trường trên nền tảng mạng xã hội của trường như Facebook, Youtube…; Mở rộng liên kết với các trung tâm giáo dục thường xuyên để tuyển sinh đầu vào; Thực hiện công tác tư vấn định hướng phân luồng kết hợp với tuyển sinh cho đối tượng tốt nghiệp trung học cơ sở học học chương trình 9+....
Nhờ vậy, tỷ lệ tuyển sinh đạt mức ổn định. Tuy nhiên, tỷ lệ người học tốt nghiệp trung học phổ thông đăng ký học chương trình cao đẳng vẫn còn thấp”.
Thầy An chia sẻ, công tác tuyển sinh của Trường Cao đẳng Giao thông vận tải Trung ương 1 đang đứng trước nhiều thời cơ và thách thức.
Về thuận lợi, trước hết, nhu cầu lao động kỹ thuật cao tăng mạnh. Việt Nam đang đẩy mạnh đầu tư hạ tầng giao thông, đô thị và công nghiệp, đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao; đặc biệt là các dự án trọng điểm về giao thông như: Cao tốc Bắc Nam, Metro đô thị (Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh), và sắp tới là dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam...
Tất cả đều yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực trực tiếp có chất lượng trở nên cấp thiết. Thực tế các dự án xây dựng ở Việt Nam đều đang thiếu nhân lực trực tiếp (công nhân, kỹ thuật viên)
Bên cạnh đó, Nhà nước có nhiều chính sách hỗ trợ như khuyến khích phát triển giáo dục nghề nghiệp thông qua các chính sách học bổng, hỗ trợ chi phí đào tạo cho học sinh nghèo, học sinh dân tộc thiểu số.
Ngoài ra, Trường Cao đẳng Giao thông vận tải Trung ương 1 có hợp tác với doanh nghiệp để đào tạo theo "đơn đặt hàng" nhằm mang lại lợi ích lớn trước hết là cho người học, sau đó là cả đơn vị đào tạo và doanh nghiệp.
Song song với những thuận lợi trên, việc tuyển sinh của nhà trường 1 cũng gặp một số khó khăn. Nghề kỹ thuật đòi hỏi sức khỏe và kiến thức kỹ năng nhất định nhưng đối tượng 9+ có độ tuổi còn nhỏ, chất lượng đầu vào thấp... nên để đảm bảo chất lượng đào tạo là cũng là vấn đề nan giải.
Cùng với đó là khó khăn trong tiếp cận đối tượng tốt nghiệp trung học phổ thông, công tác phân luồng chưa được hiệu quả.
Cùng bàn luận về vấn đề này Tiến sĩ Nguyễn Duy Phấn - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định (Nam Định) chia sẻ: "Trong những năm vừa qua, công tác tuyển sinh cao đẳng nói chung có nhiều khó khăn. Tại tỉnh Nam Định, Trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định là một trong những đơn vị tuyển sinh tốt nhưng năm học vừa qua, nhà trường chỉ tuyển được 200 người học.
Năm nay, chúng tôi đã triển khai hoạt động tuyển sinh đến gần 100 trường trung học phổ thông. Mặc dù vậy, vẫn thấy chưa có nhiều sự chuyển biến, đặc biệt là trong quan điểm của người học và xã hội về giáo dục nghề nghiệp, giá trị của việc học nghề chưa được đánh giá đúng.
Bên cạnh đó, còn có một thực tế là việc phân bổ các trường theo quy mô cơ cấu dân số của từng địa phương chưa được hợp lý, có trường hợp địa bàn dân số ít nhưng lại có quá nhiều trường cao đẳng nên công tác tuyển sinh cũng sẽ gặp khó khăn.
Mùa tuyển sinh năm 2024, Trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định quảng bá trên nền tảng mạng xã hội của 5 tỉnh xung quanh Nam Định, tập trung ở những người dùng ở lứa tuổi từ 18 đến 21, hệ thống quét 25.000 lượt/ngày nhưng số lượng người thực sự có nhu cầu không nhiều, kết quả chỉ tuyển được 15 em.
"Chiến thuật" tuyển sinh của chúng tôi bây giờ vẫn là đến từng trường, phát phiếu đăng ký cho học sinh sau đó liên lạc với gia đình để tư vấn thêm".
Nâng cao chất lượng đào tạo làm động lực phát triển
Chia sẻ về giải pháp tháo gỡ khó khăn trong tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp, Thạc sĩ Đặng An Bình - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Kỹ thuật công nghệ (Đông Anh, Hà Nội) nói:
"Vấn đề cốt lõi là chất lượng đào tạo. Điều này sẽ mang lại sự lan tỏa lớn cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Trường Cao đẳng nghề Kỹ thuật công nghệ đang thực hiện điều chỉnh chương trình giảng dạy và mời doanh nghiệp cùng tham gia để đảm bảo đào tạo đáp ứng yêu cầu sử dụng lao động của doanh nghiệp, tránh trường hợp doanh nghiệp phải đào tạo lại.
Nhờ việc nâng cao chất lượng đào tạo, chúng tôi nhận được sự quan tâm của các doanh nghiệp với những đề nghị hợp tác, phối hợp với nhà trường trong việc thực tập của sinh viên. Khi sinh viên đi thực tập, các em không chỉ được đào tạo kiến thức, kỹ năng, kỷ luật công việc mà sẽ có thêm nguồn thu, đồng thời được doanh nghiệp hỗ trợ chi phí sinh hoạt.
Bên cạnh đó, sự hợp tác giữa nhà trường - doanh nghiệp cũng sẽ giải quyết phần nào vấn đề về thiết bị thực hành cho sinh viên. Không nhất thiết là thiết bị mới, máy móc của doanh nghiệp dù không thể tiếp tục sản xuất nhưng vẫn có thể đưa vào thực hành, luyện tập cho sinh viên"
Ngoài ra, thầy Bình cho hay, trong tư vấn tuyển sinh, thông tin trên hệ thống website, mạng xã hội rất quan trọng nhưng đối với những vùng khó tiếp cận như miền núi, vùng sâu vùng xa vẫn nên có sự tư vấn trực tiếp.
Vừa qua, cán bộ của Trường Cao đẳng nghề Kỹ thuật công nghệ đã đi tư vấn tuyển sinh tại Sơn La. Thầy Bình khẳng định, nhà trường sẽ cố gắng cải thiện vấn đề chất lượng đào tạo để thu hút tuyển sinh, song song với đó là kết hợp thông tin trên website và đi tới các vùng khó để tư vấn cho người học.
Theo quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Duy Phấn, tuyển sinh là vấn đề sống còn của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đặc biệt là sang năm 2026, khi một số trường cao đẳng bắt đầu lộ trình tự chủ trong đó có tự chủ chi thường xuyên.
Muốn đảm bảo sự vận hành, đầu tiên, các trường phải mạnh dạn thay đổi chương trình đào tạo, tăng cường thực hành, đẩy mạnh liên kết với doanh nghiệp.
Được biết, Trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định đang giảng dạy theo mô-đun với 70% thực hành, 30% lý thuyết. Trong 3 năm học tại trường, sinh viên có khoảng 7 tháng vừa học và thực tập tại doanh nghiệp (bắt đầu từ năm thứ nhất). Điều này đảm bảo các em có tác phong công nghiệp cũng như ý thức lao động, đồng thời rèn luyện năng mềm.
Về đội ngũ giảng viên, nhà trường cũng tăng cường các khóa học để nâng cao chất lượng đội ngũ. Ví dụ như mời các chuyên gia về để giảng dạy về AI, giúp thầy vận dụng AI vào trong bài giảng, giúp tiết học hấp dẫn hơn và tạo điều kiện để học sinh tiếp cận với công nghệ.
Đề cập đến công tác chuẩn bị cho kỳ tuyển sinh, Thạc sĩ Nguyễn An cho biết Trường Cao đẳng Giao thông vận tải Trung ương 1 triển khai nhiều hoạt động trong công tác truyền thông và tư vấn hướng nghiệp như xây dựng chiến lược truyền thông nhằm nâng cao nhận diện thương hiệu, thu hút học sinh – sinh viên và định hướng nghề nghiệp cho phụ huynh.
Thông tin thường xuyên về các hoạt động của nhà trường trên website và fanpage của nhà trường để người học và gia đình hiểu về cơ sở vật chất và các hoạt động đào tạo và hỗ trợ đào tạo của nhà trường.
Viết bài hoặc sản xuất video giới thiệu các ngành nghề kỹ thuật "hot", trọng điểm của trường. Tổ chức cho học sinh phổ thông về trường trải nghiệm kết hợp tư vấn tuyển sinh.
Ngoài ra, nhà trường phối hợp với cựu học sinh, sinh viên điển hình hoặc doanh nghiệp để chia sẻ thông tin. Đây là giải pháp có hiệu quả nhất nhằm chia sẻ "câu chuyện thành công" và giúp gia đình, người học hình dung về mức thu nhập, cơ hội thăng tiến nghề nghiệp... giúp họ tin tưởng vào sự lựa chọn khi vào học
Thông tin thêm về vấn đề hợp tác doanh nghiệp trong đào tạo, Thạc sĩ Nguyễn An bày tỏ: “Nhà trường đang phối hợp với Công ty Cổ phần Tập đoàn Đèo Cả để việc cập nhật các chương trình đào tạo bám sát nhu cầu thực tế của ngành.
Ngoài ra, chúng tôi còn xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo chuyên sâu về một số công nghệ mới trong xây dựng cơ sở hạ tầng như Khoan hầm, xây dựng đường sắt cao tốc... để đón đầu xu thế trong công nghệ, kỹ thuật và phục vụ đào tạo nguồn nhân lực cho các dự án trọng điểm sắp tới của đất nước”.
Cần thêm chính sách và sự chung tay của nhiều bên
Dưới góc nhìn của Tiến sĩ Nguyễn Duy Phấn, nhằm phát triển giáo dục nghề nghiệp hiệu quả, cần có những chính sách vĩ mô và sự chung tay của nhiều bên liên quan, từ nhà nước, doanh nghiệp đến các cơ sở đào tạo.
Thầy Phấn nói: "Trước hết, chúng ta cần một nền công nghiệp phụ trợ vững mạnh. Phần lớn hoạt động công nghiệp tại Việt Nam hiện tập trung vào công đoạn lắp ráp. Điều này khiến các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, hoạt động thiếu ổn định, không đảm bảo vị trí việc làm lâu dài.
Ví dụ, một doanh nghiệp có thể cần 150 đến 200 lao động kỹ thuật để hàn trong tháng này, nhưng tháng sau lại chuyển sang yêu cầu khác. Sự thay đổi liên tục này gây khó khăn cho các cơ sở đào tạo trong việc cung cấp lao động đa năng, thành thạo nhiều kỹ năng cùng lúc.
Mỗi năm, các trường đào tạo hàng trăm lao động, nhưng doanh nghiệp chưa thực sự chia sẻ trách nhiệm trong việc tạo việc làm ổn định. Khi đơn hàng dồi dào, họ tích cực tuyển dụng; nhưng khi công việc giảm, họ dễ dàng cắt giảm lao động với nhiều lý do.
Để giải quyết, chúng ta cần doanh nghiệp tham gia tích cực vào quá trình đào tạo, đảm bảo cam kết việc làm".
Bên cạnh đó, hiện nay, giáo dục nghề nghiệp vẫn đang chưa được đánh giá đúng, dù đóng góp không nhỏ vào sự nghiệp công nghiệp hóa và phát triển kinh tế - xã hội. Nhà trường khẳng định 100% sinh viên ra trường có việc làm, mức lương nhận khi thực tập tại doanh nghiệp dao động từ 6 - 7 triệu đồng đến 9,5 triệu đồng nhưng vẫn khó khăn trong tuyển sinh.
Thầy Phấn cho rằng, để thay đổi nhận thức của xã hội về giáo dục nghề nghiệp , truyền thông đóng vai trò quan trọng, cần quảng bá về giáo dục nghề nghiệp, nâng cao nhận thức, từ đó thúc đẩy tuyển sinh và tạo hiệu ứng tích cực trong xã hội.
Đồng thời, cần những chính sách sâu rộng, khuyến khích sự hợp tác giữa nhà trường, doanh nghiệp và nhà nước, đảm bảo đầu ra ổn định cho người học. Khi các bên cùng phối hợp, giáo dục nghề nghiệp sẽ trở thành động lực quan trọng, thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Theo Thạc sĩ Nguyễn An, để hỗ trợ các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong công tác tuyển sinh, cần sự hỗ trợ đẩy mạnh chiến dịch quảng bá hình ảnh về giáo dục nghề nghiệp trên truyền hình, mạng xã hội, báo chí; Tăng ngân sách đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo nghề hiện đại.
Xây dựng cơ chế phối hợp giữa trường nghề và doanh nghiệp trong liên kết đào tạo - tuyển dụng sau đào tạo vì hiện tại chỉ là khuyến khích, cụ thể việc hợp tác ra sao là do doanh nghiệp và nhà trường chủ động thỏa thuận.
Đồng thời, cần có cơ chế, chính sách liên thông giữa giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học để tăng cơ hội nâng cao trình độ cho người học.
Dưới góc nhìn của Thạc sĩ Đặng An Bình: "Trong tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp, việc phân luồng, định hướng học sinh trung học cơ sở, trung học phổ thông là đặc biệt là quan trọng để tránh việc sau một thời gian đào tạo các em không có việc làm sẽ là một sự lãng phí cả tiền bạc và công sức. Tất nhiên, không nên phân luồng một cách ép buộc mà quan trọng là định hướng.
Về chính sách trong đào tạo nghề, hiện tại, Nhà nước cũng đã có những sự quan tâm đến đối tượng học sinh, sinh viên học nghề.
Ví dụ, Nghị định số 81/2021/NĐ-CP quy định: học sinh, sinh viên một số nghề học nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm đối với giáo dục nghề nghiệp theo danh mục các nghề học nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội quy định được giảm 70% học phí; người tốt nghiệp trung học cơ sở học tiếp lên trình độ trung cấp được miễn học phí.
Đây là những chế độ chính sách tốt, khuyến khích cho các em học nghề ở cả hai trình độ là trình độ trung cấp và cao đẳng. Chúng tôi cũng mong muốn việc này được duy trì và xem xét điều chỉnh tăng mức hỗ trợ cho người học để thu hút tuyển sinh".
