Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang là yếu tố quyết định phát triển của các quốc gia; là điều kiện tiên quyết, thời cơ tốt nhất để nước ta phát triển giàu mạnh, hùng cường trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Nghị quyết 57 nêu: Phát triển, trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Trong đó, ban hành cơ chế đặc thù thu hút người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài có trình độ cao về Việt Nam làm việc, sinh sống. Có cơ chế đặc biệt về nhập quốc tịch, sở hữu nhà, đất, thu nhập, môi trường làm việc nhằm thu hút, trọng dụng, giữ chân các nhà khoa học đầu ngành, các chuyên gia, các "tổng công trình sư" trong và ngoài nước có khả năng tổ chức, điều hành, chỉ huy, triển khai các nhiệm vụ trọng điểm quốc gia về khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển công nghệ trí tuệ nhân tạo và đào tạo nguồn nhân lực. Xây dựng, kết nối và phát triển mạng lưới chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế.
Nhân sự chất lượng cao là nhân tố then chốt để phát triển bền vững
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy - Hiệu trưởng Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội nhìn nhận, trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng và cuộc cạnh tranh giành nguồn nhân lực chất lượng cao diễn ra mạnh mẽ trên phạm vi toàn thế giới, Việt Nam đang đứng trước một bài toán không hề đơn giản: Làm thế nào để thu hút người Việt Nam ở nước ngoài cũng như các chuyên gia quốc tế đến nước ta làm việc và sinh sống?
Theo thầy Huy, việc thu hút người Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia quốc tế về Việt Nam làm việc, sinh sống còn gặp nhiều thách thức.
Trong những năm gần đây, việc xây dựng và hoàn thiện chính sách thu hút nhân tài đã nhận được sự quan tâm đặc biệt từ các cấp chính quyền, thể hiện rõ qua hàng loạt chủ trương, cơ chế đãi ngộ và môi trường làm việc ngày càng được cải thiện. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy sự chuyển biến mạnh mẽ trong tư duy sử dụng nguồn lực con người chất lượng cao, nhằm phục vụ sự phát triển bền vững của đất nước.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy, dù chính sách đã dần được hoàn thiện và ngày càng thiết thực, nhưng mức độ tiếp cận thông tin của công chúng vẫn còn hạn chế. Nhiều cá nhân có năng lực, đặc biệt là giới trẻ, vẫn chưa nắm rõ hoặc chưa được tiếp cận đầy đủ các thông tin về những ưu đãi, hỗ trợ mà Nhà nước và các địa phương đang triển khai.
Chính vì vậy, việc tăng cường công tác truyền thông, quảng bá sâu rộng hơn nữa các chính sách thu hút nhân tài là điều vô cùng cần thiết, nhằm lan tỏa thông tin một cách hiệu quả, góp phần đưa chính sách đi vào cuộc sống một cách thực chất, đồng thời khơi dậy và nuôi dưỡng khát vọng cống hiến trong mỗi cá nhân tài năng.
Mặt khác, môi trường nghiên cứu và làm việc trong nước, dù đã có nhiều cải thiện đáng kể, vẫn còn khoảng cách nhất định so với các trung tâm khoa học lớn trên thế giới về cơ sở hạ tầng và điều kiện làm việc dài hạn.
Bên cạnh đó, sự cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt trong những lĩnh vực mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, công nghệ xanh, chuyển đổi số cũng đặt ra yêu cầu ngày càng cao cho công tác thu hút và giữ chân nhân tài.
Hiệu trưởng Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho rằng, để có thể thu hút và giữ chân hiệu quả đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành, việc xây dựng các cơ chế hỗ trợ đặc thù là rất cần thiết.
Theo đó, có thể cân nhắc triển khai các chính sách đãi ngộ mang tính cạnh tranh cao, bao gồm mức thu nhập hấp dẫn, hỗ trợ nhà ở, chăm sóc sức khỏe và các ưu đãi về thuế. Đồng thời, việc tạo lập môi trường nghiên cứu đạt chuẩn quốc tế, mở rộng cơ hội tham gia các dự án tầm cỡ quốc gia và quốc tế sẽ là động lực quan trọng giúp chuyên gia phát huy tối đa năng lực chuyên môn.
Bên cạnh đó, mạng lưới kết nối chuyên gia trong nước và quốc tế, các chương trình giao lưu học thuật, chia sẻ tri thức cũng đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng cộng đồng khoa học bền vững.
Ngoài ra, một trong những yếu tố then chốt góp phần giữ chân và khơi dậy tinh thần cống hiến trong đội ngũ chuyên gia, trí thức là sự ghi nhận xứng đáng. Đặc biệt, việc thiết lập một hệ thống tôn vinh bài bản, thông qua các giải thưởng uy tín, danh hiệu khoa học cao quý, hay những cơ hội phát triển sự nghiệp một cách minh bạch, không chỉ là sự ghi nhận về mặt tinh thần mà còn là nguồn động lực to lớn thúc đẩy họ tiếp tục dấn thân, sáng tạo và đóng góp lâu dài cho sự nghiệp khoa học – công nghệ và công cuộc phát triển đất nước.
Việc kịp thời biểu dương những đóng góp nổi bật cũng góp phần lan tỏa giá trị của tri thức, khuyến khích lớp trẻ noi gương, từ đó hình thành một hệ sinh thái nhân tài năng động, nơi mỗi cá nhân có năng lực đều cảm thấy được trân trọng và có cơ hội phát triển. Đây là chìa khóa để xây dựng một nền khoa học vững mạnh, hiện đại và mang bản sắc riêng của Việt Nam trên bản đồ tri thức toàn cầu.
Ngoài ra, có ý kiến cho rằng, nếu đơn giản hóa quy trình nhập quốc tịch, cấp thẻ cư trú lâu dài, cấp quyền sở hữu nhà ở và đất đai cho các chuyên gia, nhà khoa học quốc tế làm việc tại Việt Nam là chiến lược thông minh để nâng cao vị thế cạnh tranh của Việt Nam trong cuộc đua thu hút nhân tài toàn cầu.
Về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy cho rằng, trước hết, những chính sách cởi mở này sẽ giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn hơn trong mắt các nhân tài lĩnh vực mũi nhọn như công nghệ cao, trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số. Vì khi có cơ chế pháp lý thuận lợi và quyền lợi rõ ràng, đội ngũ chuyên gia sẽ có thêm động lực để chọn Việt Nam làm nơi làm việc và gắn bó lâu dài, thay vì chỉ coi đây là điểm đến ngắn hạn.
Không chỉ dừng lại ở khía cạnh thu hút, sự hiện diện lâu dài của các chuyên gia quốc tế còn mang lại giá trị lan tỏa sâu rộng. Họ sẽ đóng vai trò là cầu nối quan trọng trong quá trình chuyển giao công nghệ, đào tạo thế hệ kế cận, từng bước nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong nước. Sự tương tác trực tiếp với các chuyên gia giàu kinh nghiệm đến từ những nền khoa học tiên tiến sẽ giúp đội ngũ nhân lực Việt Nam nhanh chóng tiếp cận với tri thức mới, phương pháp làm việc hiện đại và tư duy toàn cầu.
“Hiệu ứng tích cực này sẽ kéo theo dòng vốn đầu tư nước ngoài, các hoạt động hợp tác quốc tế và sự hình thành các trung tâm nghiên cứu, đổi mới sáng tạo quy mô lớn tại Việt Nam.
Quan trọng hơn, đội ngũ chuyên gia quốc tế còn là những "đại sứ không chính thức", giúp quảng bá hình ảnh, tiềm năng khoa học - công nghệ và giá trị văn hóa của Việt Nam trên trường quốc tế, góp phần thúc đẩy hội nhập sâu rộng và nâng cao vị thế quốc gia”, thầy Huy nhấn mạnh.
Chính sách thu hút nhân tài của Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội
Chia sẻ thực tế tại Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy khẳng định, nhà trường xác định nhân sự chất lượng cao là nhân tố then chốt để phát triển bền vững.
Nhà trường đã tập trung nguồn lực đầu tư xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng nghiên cứu hiện đại, các phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế, và mở rộng mạng lưới hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu uy tín trên thế giới.
Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cũng đặc biệt chú trọng thúc đẩy tự do học thuật, tạo điều kiện cho giảng viên và chuyên gia tham gia sâu vào các dự án trọng điểm quốc gia trong lĩnh vực tài nguyên, môi trường và phát triển bền vững.
Song song, nhà trường xây dựng các chương trình đào tạo, trao đổi quốc tế, tích cực kết nối với mạng lưới trí thức Việt Nam ở nước ngoài nhằm thu hút nguồn lực giảng dạy và nghiên cứu ưu tú.
“Những chính sách đồng bộ và chiến lược này đã và đang giúp Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội từng bước xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế”, thầy Huy nhấn mạnh thêm.
Từ kinh nghiệm thực tế của đơn vị, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy cũng nêu một số lưu ý để tạo ra một môi trường ổn định và hỗ trợ lâu dài cho các nhà khoa học và chuyên gia quốc tế đến Việt Nam, tránh tình trạng các chuyên gia chỉ đến Việt Nam trong thời gian ngắn rồi rời đi.
Trước hết, xây dựng các chương trình nghiên cứu dài hạn với nguồn kinh phí ổn định, đồng thời ưu tiên những dự án có tầm ảnh hưởng quốc gia và quốc tế, tạo động lực gắn bó lâu dài.
Thứ hai, cần mở rộng hỗ trợ cho gia đình chuyên gia, đảm bảo con cái được học tập trong môi trường giáo dục chất lượng cao, hỗ trợ vợ/chồng tìm kiếm cơ hội việc làm, và cung cấp hệ thống dịch vụ xã hội thân thiện, chuyên nghiệp.
Thứ ba, đẩy mạnh xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp và tổ chức quốc tế đồng hành trong việc đầu tư cơ sở vật chất, tạo thêm nhiều cơ hội nghề nghiệp và môi trường làm việc đẳng cấp quốc tế.
Thứ tư, xây dựng hệ thống vinh danh, khen thưởng minh bạch, kịp thời ghi nhận những đóng góp xuất sắc của chuyên gia, gắn liền với cơ chế thăng tiến rõ ràng.
Cuối cùng, cần kiến tạo và quảng bá một "thương hiệu quốc gia" về môi trường nghiên cứu khoa học hấp dẫn, thông qua những câu chuyện thành công của chuyên gia quốc tế tại Việt Nam, từ đó lan tỏa niềm tin và cảm hứng cho cộng đồng khoa học toàn cầu.