Sự phát triển của các trường phổ thông tư thục đến từ nguồn lực của xã hội là một cách tiếp cận phù hợp trong bối cảnh ngân sách còn hạn chế, đồng thời trường tư cũng cung cấp nhiều dịch vụ giáo dục đa dạng, tiên tiến, chất lượng cao phù hợp khả năng chi trả của phụ huynh. Từ đó, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo để đáp ứng yêu cầu nhân lực của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.
Hiện nay, cơ sở giáo dục phổ thông tư thục đã tự chủ toàn diện tài chính, nhân sự, chương trình tuy nhiên chỉ tiêu tuyển sinh đầu cấp vẫn phải đợi sở giáo dục và đào tạo, xã/phường duyệt, giao chỉ tiêu là điều bất hợp lý.
Để vừa tăng cường khả năng tự chủ, tự chịu trách nhiệm giải trình, vừa phù hợp với sự phát triển của giáo dục phổ thông tư thục, một số ý kiến cho rằng, thay vì duy trì việc “xin - cho”, đã đến lúc ngành giáo dục cần xem xét và cho phép các trường phổ thông tư thục tự chủ về chỉ tiêu tuyển sinh dựa trên các điều kiện đảm bảo chất lượng.
Cơ chế hậu kiểm giúp tiết kiệm thời gian, giảm thủ tục "xin-cho", tăng hiệu quả tuyển sinh
Thực tế, ở bậc đại học, cơ chế hậu kiểm đang được áp dụng, các trường tự xác định số lượng tuyển hằng năm dựa trên năng lực đào tạo và các điều kiện bảo đảm chất lượng. Từ kinh nghiệm này, nếu trường phổ thông tư thục đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn thì cũng nên được áp dụng cơ chế tương tự, nhằm tăng tính chủ động và gắn trách nhiệm giải trình.
Một Trưởng phòng phòng Quản lý đào tạo của một trường đại học tư thục cho biết, trước đây chỉ tiêu tuyển sinh của tất cả các trường đại học công lập và tư thục đều do Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt, căn cứ vào năng lực đào tạo, đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất, và kết quả kiểm định chất lượng giáo dục. Các trường phải gửi hồ sơ đăng ký chỉ tiêu về Bộ, chờ được thẩm định và ra quyết định giao chỉ tiêu tuyển sinh hàng năm.
Sau đó Luật Giáo dục, đặc biệt Luật Giáo dục đại học sửa đổi có hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2019, các trường đại học công lập và tư thục được tự chủ xác định chỉ tiêu tuyển sinh dựa trên cơ sở năng lực đào tạo, nhưng phải công khai, giải trình và chịu trách nhiệm giải trình với cơ quan quản lý. Bộ Giáo dục và Đào tạo không còn duyệt trước chỉ tiêu tuyển sinh cho các trường mà chuyển sang thanh tra, kiểm tra, tạo bước thay đổi lớn về quyền tự chủ trong tuyển sinh đại học.
Theo vị này, quyền được tự chủ tuyển sinh mang lại cho các trường nhiều lợi ích rõ rệt. Cụ thể là sự chủ động trong việc xây dựng kế hoạch và chiến lược tuyển sinh, sao cho phù hợp với thế mạnh, nhu cầu và năng lực thực tế của nhà trường. Việc được tự chủ tuyển sinh giúp nhà trường có thể dựa trên đội ngũ nhân lực, cơ sở vật chất và điều kiện đảm bảo chất lượng để xác định chỉ tiêu tuyển sinh, khai báo đầy đủ lên hệ thống và triển khai tuyển sinh, sau đó chỉ cần chịu sự hậu kiểm.
Cơ chế hậu kiểm giúp tiết kiệm được thời gian, giảm thủ tục “xin” và “chờ” phê duyệt chỉ tiêu mới được tuyển sinh, đồng thời tạo được động lực để các trường không ngừng nâng cao năng lực đào tạo nhằm duy trì và mở rộng quy mô tuyển sinh.
Kinh nghiệm từ các trường đại học cũng cho thấy, quyền tự chủ tuyển sinh sẽ giúp các trường phổ thông tư thục chủ động hơn từ tuyển sinh cho đến triển khai kế hoạch dạy và học. Khi được tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh, trường phổ thông tư thục có thể sớm xây dựng khung thời gian và kế hoạch cho cả năm học. Chẳng hạn, nếu năng lực của trường phổ thông tư thục cho phép tuyển 100 học sinh, nhà trường sẽ chủ động phân bổ nguồn lực, sắp xếp hoạt động giảng dạy, ngoại khóa, bồi dưỡng ngay từ đầu, thay vì phải chờ phê duyệt chỉ tiêu rồi mới triển khai.
“Như vậy, đối với các trường phổ thông tư thục, nếu áp dụng cơ chế tương tự như trường đại học thì quá trình tuyển sinh và đào tạo sẽ thông suốt hơn, giảm khoảng trống chờ đợi, đồng thời gắn quyền tự chủ với trách nhiệm giải trình”, vị này chia sẻ thêm.
Tham chiếu đại học, trường phổ thông tư thục được tự chủ chỉ tiêu không khó
Cùng trao đổi, Tiến sĩ Lê Đông Phương - nguyên cán bộ Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết, trước khi thực hiện cơ chế hậu kiểm, các trường đại học đã từng phải chờ cơ quan quản lý nhà nước duyệt chỉ tiêu tuyển sinh. Hiện nay, với cơ chế hậu kiểm, nhà trường tự xác định chỉ tiêu, báo cáo Bộ, sau đó sẽ kiểm tra đối chiếu với chuẩn để xác định tính phù hợp. Ông Phương cho rằng, nếu tham chiếu mô hình này, không loại trừ khả năng trong tương lai gần, các trường phổ thông tư thục có thể được tự quyết số lượng chỉ tiêu tuyển sinh và áp dụng cơ chế hậu kiểm.
Thực tế hiện nay không ít trường phổ thông tư thục chưa bảo đảm điều kiện tối thiểu về cơ sở vật chất, còn thuê trụ sở ngắn hạn, đội ngũ giáo viên thiếu ổn định. Điều này khiến các sở, ngành địa phương chưa thể “buông” quản lý, vì một khi học sinh đã nhập học vào trường thì không thể lấy lý do nhà trường thiếu điều kiện mà buộc các em rời đi.
Để được giao quyền tự chủ trong tuyển sinh, các trường phổ thông tư thục cần chứng minh được điều kiện bảo đảm chất lượng một cách lâu dài và ổn định. Chẳng hạn như có hợp đồng thuê đất tối thiểu 20 năm, hợp đồng làm việc với giáo viên từ 3-5 năm trở lên tại thời điểm xác định chỉ tiêu tuyển sinh. Khi có cơ sở minh chứng rõ ràng, cơ quan quản lý có thể xem xét giao quyền quyết định chỉ tiêu dựa trên các chuẩn về sĩ số, diện tích, điều kiện học tập,...
“Quan trọng nhất là các trường phổ thông tư thục phải có cam kết rõ ràng và thực chất về nhân sự, cơ sở vật chất, cũng như các điều kiện bảo đảm chất lượng. Nếu thiếu các yếu tố này, tự chủ trong tuyển sinh đối với trường phổ thông tư thục sẽ khó thực hiện”, ông Phương chia sẻ.
Nguyên cán bộ Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cũng cho rằng, mong muốn xóa bỏ cơ chế “xin - cho” trong việc phê duyệt chỉ tiêu tuyển sinh đầu cấp của các trường phổ thông tư thục là điều chính đáng. Bởi, trong thực tiễn, trường phổ thông công lập vốn có sẵn điều kiện bảo đảm chất lượng, được nhà nước đầu tư nên thường được duyệt chỉ tiêu tuyển sinh từ sớm. Trong khi đó, nhiều trường phổ thông tư thục đến tận tháng 5, tháng 6 vẫn chưa biết chỉ tiêu tuyển sinh của trường là bao nhiêu, khiến nhà trường bị động trong tất cả kế hoạch, giảm động lực cho nhà đầu tư.
Trao quyền tự chủ giúp trường tư có "bệ phóng" phát triển đúng thế mạnh
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Bùi Gia Hiếu - Chủ tịch Hội đồng Trường Tiểu học, Trung học cơ sở, Trung học phổ thông Tre Việt đánh giá, việc trao quyền tự chủ tuyển sinh, đặc biệt là cho các cơ sở giáo dục tư thục có kết quả kiểm định chất lượng tốt, là một bước đi phù hợp với xu hướng phát triển hiện đại và đúng với tinh thần của Nghị quyết 68. Điều này không chỉ thể hiện sự ghi nhận nỗ lực của các trường trong việc đảm bảo chất lượng, mà còn tạo động lực để các đơn vị tiếp tục đầu tư, đổi mới và phát triển bền vững.
Thầy Bùi Gia Hiếu - Chủ tịch Hội đồng Trường Tiểu học, Trung học cơ sở, Trung học phổ thông Tre Việt. Ảnh: NVCC.
"Khi được tự chủ xác định chỉ tiêu, các trường có thể chủ động hơn trong việc lập kế hoạch đào tạo, tổ chức tuyển sinh phù hợp với năng lực thực tế, đồng thời cân đối nguồn lực theo từng năm học. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nhu cầu của phụ huynh ngày càng đa dạng và đòi hỏi cao hơn về chất lượng giáo dục.
Bên cạnh đó, tôi cũng rất trân trọng việc các cơ quan quản lý giáo dục hiện nay ngày càng lắng nghe và tạo điều kiện cho các cơ sở ngoài công lập có môi trường phát triển thuận lợi, hài hòa, vừa bảo đảm mục tiêu chung của ngành, vừa khơi thông tiềm lực xã hội hóa trong giáo dục", thầy Bùi Gia Hiếu chia sẻ.
Cũng theo thầy Hiếu, nếu được trao quyền tự chủ chỉ tiêu tuyển sinh sẽ tạo ra nhiều thay đổi tích cực cho sự phát triển bền vững của hệ thống giáo dục tư thục.
Một là, các trường tư thục sẽ có điều kiện thuận lợi hơn để phát huy nội lực và xây dựng chiến lược phát triển dài hạn. Cụ thể, nhà trường có thể chủ động mở rộng quy mô một cách hợp lý, tuyển chọn học sinh phù hợp với định hướng và mô hình giáo dục mà mình theo đuổi, đồng thời đầu tư thêm vào hạ tầng, đội ngũ, và chương trình đào tạo mà không bị động vì những ràng buộc về chỉ tiêu mang tính hành chính.
Hai là, tự chủ tuyển sinh cũng tạo điều kiện để các trường tư thục khai thác tốt hơn những thế mạnh vốn có - như sự linh hoạt trong chương trình học, khả năng tích hợp các phương pháp giảng dạy hiện đại, kết nối quốc tế, hay thiết kế những mô hình học tập sáng tạo phù hợp với nhu cầu cá nhân hóa của từng học sinh. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng mà còn góp phần xây dựng một hệ sinh thái giáo dục đa dạng, năng động và giàu sức sống.
Thầy Hiếu tin rằng, nếu có cơ chế trao quyền có chọn lọc, gắn với kiểm định và tiêu chí rõ ràng - dưới sự định hướng, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước, thì việc tự chủ chỉ tiêu sẽ phát huy được vai trò của trường tư mà vẫn bảo đảm nguyên tắc hài hòa, công bằng trong hệ thống giáo dục quốc dân.
Chủ tịch Hội đồng Trường Tiểu học, Trung học cơ sở, Trung học phổ thông Tre Việt bày tỏ, việc tự chủ xác định chỉ tiêu tuyển sinh không có nghĩa là buông lỏng hay chạy theo số lượng bằng mọi giá. Bởi với các cơ sở giáo dục tư thục, đảm bảo điều kiện về cơ sở vật chất, đội ngũ nhân sự và chất lượng chuyên môn luôn là yếu tố then chốt tạo dựng uy tín, niềm tin từ phụ huynh và cộng đồng.
"Nếu được giao quyền chủ động xác định chỉ tiêu, các trường cần minh bạch trong tuyển sinh, không chỉ dựa vào kết quả học tập, mà còn là sự phù hợp với triết lý giáo dục và năng lực đồng hành cùng chương trình đào tạo. Bên cạnh đó, cơ chế tự kiểm định nội bộ, công bố công khai chuẩn đầu ra và phản hồi từ phụ huynh - học sinh sẽ là những thước đo để nhà trường điều chỉnh kịp thời và đảm bảo chất lượng đào tạo.
Tôi tin rằng các cơ quan quản lý giáo dục cũng sẽ luôn đồng hành, xây dựng các tiêu chuẩn và khung giám sát phù hợp để vừa đảm bảo quyền tự chủ của trường, vừa bảo vệ quyền lợi người học và gìn giữ chất lượng chung của nền giáo dục Việt Nam", thầy Hiếu nhấn mạnh.