Vừa qua, tại Tọa đàm đổi mới văn hóa dạy và học Toán, do Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán (VIASM) tổ chức, Giáo sư Tôn Thân - nguyên Trưởng phòng Toán - Tin, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam bày tỏ, việc lạm dụng hình thức trắc nghiệm hay chỉ luyện cho học sinh cách làm, nặng kỹ thuật, mẹo mực thì chỉ tìm ra "thợ giải Toán" chứ không phải học sinh có năng lực ở môn này. [1]
Ý kiến này thu hút nhiều sự quan tâm bởi làm sao để học sinh yêu thích Toán học, học toán để có kiến thức nền tảng phục vụ học tập, nghiên cứu lâu dài chứ không chỉ là để qua các kỳ thi.
Lạm dụng trắc nghiệm, sử dụng mẹo mực gây nhiều hệ lụy tới năng lực học Toán của học sinh
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quý Mười - Trưởng khoa Khoa Toán - Tin, Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng), Ủy viên Ban chấp hành Hội Toán học Việt Nam (nhiệm kỳ 2023-2028) cho hay, trong kiểm tra, đánh giá năng lực của học sinh, hình thức trắc nghiệm mang lại những ưu điểm nhất định. Bởi nếu được thiết kế tốt, hình thức này sẽ giúp đánh giá được kiến thức cơ bản và rèn luyện khả năng tư duy của học sinh nhanh chóng.
Tuy nhiên, việc lạm dụng trắc nghiệm trong các đề thi và bài tập môn Toán đang cản trở việc phát triển năng lực tư duy toán học của học sinh. Với các câu hỏi chỉ yêu cầu chọn đáp án mà không cần giải thích, học sinh dễ rơi vào lối học máy móc, chỉ luyện mẹo để đạt điểm cao. Điều này đi ngược lại mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông 2018, định hướng vận dụng hiệu quả kiến thức, giải quyết vấn đề thực tiễn và năng lực sáng tạo.
Cũng theo thầy Mười, nguyên nhân của việc lạm dụng trắc nghiệm đến từ tính tiện lợi của hình thức này trong việc chấm thi quy mô lớn, áp lực thành tích từ nhà trường và xã hội, sự thiếu đầu tư trong thiết kế đề thi phân hóa, cũng như ảnh hưởng của các trung tâm luyện thi quảng bá phương pháp “học nhanh, thi đỗ”.
“Thực tế, tôi từng thấy nhiều học sinh chỉ tập trung ghi nhớ mẹo giải trắc nghiệm mà không hiểu tại sao công thức đó đúng, không hiểu bản chất của bài toán. Điều này không chỉ làm giảm hứng thú học tập, mà còn gây bất bình đẳng trong đánh giá năng lực học sinh giữa các vùng miền, khi học sinh vùng nông thôn, vùng khó khăn thường khó tiếp cận các tài liệu luyện thi chất lượng. Hơn nữa, việc thiếu tư duy sáng tạo và ứng dụng thực tiễn khiến học sinh khó đáp ứng nhu cầu của các ngành STEM, ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế sâu rộng. Đặc biệt, nếu lạm dụng mẹo làm trắc nghiệm, học sinh chỉ trở thành “thợ giải Toán” thay vì những người có năng lực Toán học toàn diện”, thầy Mười bày tỏ.
Cùng chung ý kiến, cô Nguyễn Thị Mai Anh - Tổ trưởng chuyên môn Tổ Toán Tin, Trường Trung học phổ thông Nguyễn Gia Thiều (Hà Nội) cho biết, việc lạm dụng hình thức trắc nghiệm trong môn Toán gây ra nhiều hệ lụy và ảnh hưởng trực tiếp tới năng lực học toán của học sinh.
“Trên thực tế, lợi dụng hình thức trắc nghiệm, các cơ sở giáo dục không chính thống và một số cá nhân nghĩ rằng đào tạo học sinh học giỏi Toán rất đơn giản. Từ đó, họ chỉ dạy giải một bài toán bằng cách dùng máy tính khi có sẵn các phương trình để tìm ra đáp án nhanh. Điều này gây hiểu lầm nghiêm trọng về mục tiêu thực sự của việc học môn Toán, do học sinh chỉ hiểu phần kiến thức từ “ngọn” mà không thể hiểu bản chất, “gốc rễ vấn đề” khi bài toán đã có sẵn đáp án.
Mặc dù chương trình giáo dục phổ thông 2018 đổi hình thức thi thành trắc nghiệm, nhưng điều đó không phải để học sinh quên đi nền tảng Toán học. Thay vào đó, đề thi dành cho học sinh có nhiều câu hỏi hơn nhằm mở rộng kiến thức và cách tiếp cận, giúp học sinh thấy được mối liên hệ chặt chẽ giữa Toán học và đời sống thực tế.
Trước đây, nhiều học sinh cảm thấy các bài toán phức tạp, nhiều kỹ thuật biến đổi không có ý nghĩa. Nhưng thực chất, Toán học lại có mặt trong mọi lĩnh vực của đời sống, trong đó có khoa học, kỹ thuật.
Do đó, thay vì quá lạm dụng hình thức trắc nghiệm để tiết kiệm thời gian hoặc dạy học sinh chỉ cần ra đáp án, thiếu nền tảng, giáo viên nên truyền tải kiến thức và định hướng để học sinh nhận ra tầm quan trọng của Toán học, từ đó tiếp cận bài tập theo hướng hiểu sâu và gắn với thực tiễn”, cô Mai Anh cho hay.
Nên xây dựng đề thi với hình thức linh hoạt, giáo viên cần dạy học sinh hiểu bản chất môn Toán
Theo cô Mai Anh, một trong những vấn đề kéo dài trong nhiều năm qua đối với việc dạy và học môn Toán ở bậc phổ thông là hiện tượng sử dụng các phương pháp học tủ hoặc mẹo mực. Nhiều học sinh được hướng dẫn học theo kiểu ghi nhớ máy móc các dạng bài và các bước giải quyết bài toán, thay vì hiểu đúng bản chất của môn Toán hay cách tư duy logic để giải quyết vấn đề. Việc học nặng về kỹ thuật như vậy có thể giúp học sinh làm đúng một số dạng bài nhất định trong đề thi trắc nghiệm, nhưng về lâu dài sẽ gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho cả quá trình học tập.
“Trên thực tế, nhiều học sinh không cần hiểu bài, chỉ cần học công thức, áp dụng mẹo và làm theo mẫu. Khi đề thi đổi mới, không còn các dạng bài “quen mặt”, thì ngay lập tức cảm thấy khó khăn, lạ lẫm vì các em không còn cơ sở để giải toán từ những bài mẫu, khuôn mẫu nữa,” cô Mai Anh chia sẻ.
Cũng theo cô Mai Anh, trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng phát triển, học sinh có thể dễ dàng tìm ra đáp án ở hình thức trắc nghiệm. Do đó, giáo viên nên yêu cầu học sinh tự trình bày và giải thích cụ thể các bước cũng như lý do cho lời giải của mình. Điều này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về bài học, mà còn rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện, tránh lạm dụng trắc nghiệm hay mẹo mực.
Ngoài ra, để mở rộng kiến thức cho học sinh, vừa giúp các em hiểu đúng bản chất môn học nói chung và các dạng toán nói riêng, giáo viên không nên loại bỏ hoàn toàn hoặc quá lạm dụng hình thức trắc nghiệm, mà cần kết hợp linh hoạt hình thức này với hình thức tự luận.
Đối với các bài kiểm tra thường xuyên, giáo viên có thể sử dụng hình thức tự luận trong khoảng thời gian ngắn từ 15-30 phút để đánh giá trực tiếp khả năng trình bày và tư duy của học sinh. Tuy nhiên, với các kỳ thi quan trọng và quy mô lớn hơn như kỳ thi tốt nghiệp, việc sử dụng kết hợp trắc nghiệm là cần thiết, giúp kiểm tra được nhiều kiến thức hơn trong một khoảng thời gian giới hạn.
Đồng ý kiến với quan điểm trên, thầy Phạm Quý Mười bày tỏ, trước sự bùng nổ của (AI), việc thiết kế đề thi môn Toán cần thay đổi để đánh giá đúng năng lực học sinh, đặc biệt là năng lực tư duy, lập luận toán học và tích hợp liên môn, tránh việc học sinh làm dụng trắc nghiệm, mẹo mực. Đặc biệt, việc học sinh “hiểu đúng bản chất” với Toán là điều rất quan trọng. Vì vậy, đề thi nên ưu tiên các câu hỏi mở yêu cầu phân tích, chứng minh, hoặc giải quyết vấn đề thực tế.
Cụ thể, nên kết hợp hình thức trắc nghiệm đúng - sai (đánh giá tư duy nhanh) với hình thức tự luận nhằm yêu cầu trình bày lập luận rõ ràng và đưa vào bài toán liên môn, chẳng hạn như ứng dụng hình học trong thiết kế robot, với tiêu chí chấm điểm dựa trên khả năng tích hợp Toán với Công nghệ.
Ngoài ra, để đảm bảo công bằng, đặc biệt cho học sinh vùng sâu vùng xa khó tiếp cận công nghệ, đề thi nên ít phụ thuộc vào công cụ AI và cung cấp tài liệu luyện thi miễn phí. Việc giám sát AI trong kỳ thi, như sử dụng phần mềm phát hiện gian lận, là cần thiết để đánh giá đúng khả năng tư duy của học sinh, thay vì kỹ năng sử dụng công nghệ.
Thầy Mười cũng nhấn mạnh, để nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển STEM, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các địa phương, trường học cần hành động đồng bộ, đúng với định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018 về phát triển năng lực tư duy và phẩm chất sáng tạo.
Cụ thể, cần đẩy mạnh chuyển đổi số bằng cách triển khai các nền tảng học tập số để cá nhân hóa việc học tập, nên trang bị phần mềm GeoGebra cho lớp học và tích hợp STEM qua các dự án thực tiễn.
Cùng với đó, xây dựng cơ chế đánh giá hiệu quả, như bài kiểm tra năng lực hoặc khảo sát học sinh, để điều chỉnh chương trình phù hợp.
Đối với học sinh, các em tập trung hiểu bản chất bài toán, tận dụng công nghệ có ý thức, đạo đức và tham gia thi đấu Toán học để rèn luyện tư duy sáng tạo.
Bằng cách giảm lạm dụng trắc nghiệm, tập trung vào tư duy bản chất, chúng ta có thể giúp học sinh phát triển năng lực Toán toàn diện, sẵn sàng cho kỷ nguyên số.
Ngoài ra, để bồi dưỡng, ươm mầm học sinh giỏi môn Toán, tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao cho Toán học Việt Nam, trường học, giáo viên cần tạo môi trường học tập sáng tạo, khơi dậy đam mê môn Toán cho học sinh.
Để đạt được mục tiêu này, cần có đội ngũ giáo viên được đào tạo, tập huấn và bồi dưỡng bài bản, thành thạo công nghệ cùng các chương trình chuyên biệt kết hợp lý thuyết với ứng dụng thực tiễn.
Về phương thức giảng dạy, trong các buổi học chuyên đề hay hoạt động thực hành trải nghiệm, cần áp dụng “học qua làm”, chẳng hạn để học sinh thiết kế mô hình cầu bằng hình học hoặc phân tích dữ liệu thời tiết bằng xác suất, đồng thời tích hợp STEM để thấy giá trị thực tiễn của Toán.
Đặc biệt, để nâng cao năng lực Toán học, chính học sinh cũng cần chủ động hơn trong việc học tập, không chỉ qua sách vở mà còn phải tự tìm tòi, nghiên cứu. Các em nên tích cực tham gia các diễn đàn Toán học trực tuyến để đặt câu hỏi, thảo luận và rèn luyện tư duy phản biện.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://vnexpress.net/gs-ton-than-luyen-kieu-meo-muc-nang-ky-thuat-tao-ra-tho-giai-toan-4921940.html