Khi thực hiện chính quyền 2 cấp, phòng giáo dục và đào tạo đã chấm dứt hoạt động nên đã có những xáo trộn nhất định trong việc quản lý chuyên môn ở cấp mầm non đến cấp trung học cơ sở.
Theo hướng dẫn hiện nay, chức năng quản lý nhà nước về giáo dục đối với các cấp học: mầm non, tiểu học, trung học cơ sở thuộc về chính quyền cấp xã, phường, đặc khu nhưng trong bối cảnh phòng văn hóa- xã hội cấp xã có rất nhiều đầu việc và nhiều nơi nhân sự có chuyên môn giáo dục còn thiếu đã dẫn đến những khó khăn nhất định trong việc quản lý, triển khai các nhiệm vụ chuyên môn.
Nếu các sở giáo dục tiếp tục duy trì hoạt động của hội đồng cốt cán các môn học thì việc giảng dạy ở các nhà trường trong từng tỉnh, thành sẽ thông suốt và đồng bộ, nhất là đối với những địa phương đã thành lập và duy trì tốt các hoạt động định kỳ của hội đồng cốt cán các môn học trong những năm học vừa qua.
Nhiệm vụ và những thế mạnh của hội đồng cốt cán các môn học
Theo hướng dẫn tại Điều 12, Thông tư 20/2018/TT-BGDĐT, nhiệm vụ của giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông cốt cán được quy định như sau:
Thứ nhất, hỗ trợ, tư vấn cho đồng nghiệp trong trường hoặc các trường trên địa bàn phát triển phẩm chất, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên, phù hợp với điều kiện nhà trường, địa phương;
Thứ hai, hỗ trợ, tư vấn cho đồng nghiệp trong trường hoặc các trường trên địa bàn vấn đề liên quan đến đảm bảo và nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục cho học sinh; tham gia biên soạn tài liệu chuyên đề môn học, tài liệu hướng dẫn cho giáo viên, học sinh; tổ chức hướng dẫn các đề tài nghiên cứu khoa học cho học sinh.
Thứ ba, hướng dẫn, hỗ trợ đồng nghiệp trong trường hoặc các trường trên địa bàn về hoạt động xây dựng và thực hiện kế hoạch giáo dục nhà trường, giảng dạy môn học; về việc thực hiện các khóa đào tạo, bồi dưỡng giáo viên qua mạng Internet; bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ giáo viên trong trường hoặc các trường trên địa bàn; tham gia tập huấn, bồi dưỡng giáo viên theo yêu cầu hằng năm của ngành.
Thứ tư, tham mưu, tư vấn cho cấp quản lý trực tiếp về công tác xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương nhằm bảo đảm mục tiêu, chất lượng dạy học, giáo dục và nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ giáo viên; tham gia báo cáo chuyên môn, nghiệp vụ tại các hội nghị chuyên đề, buổi sinh hoạt chuyên môn của trường hoặc các trường trên địa bàn.
Thứ năm, thực hiện kết nối, hợp tác với các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đơn vị nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao khoa học giáo dục và khoa học sư phạm ứng dụng.
Thực tế, những năm học vừa qua, các thành viên hội đồng cốt cán ở các cấp học phổ thông đã thực hiện tương đối tốt nhiệm vụ, chức trách của mình.
Những thầy cô trong hội đồng cốt cán đã tập trung tư vấn, hỗ trợ tổ chuyên môn và giáo viên xây dựng kế hoạch giáo dục, kế hoạch bài dạy theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở các cấp học khá linh hoạt và thiết thực.
Đồng thời, hội đồng cốt cán ở cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông ở nhiều địa phương đã tham gia phối hợp tổ chức nhiều hoạt động giáo dục khác theo hướng linh hoạt, sáng tạo mang lại hiệu quả thiết thực; xây dựng hệ thống ngân hàng câu hỏi ở các khối lớp.
Bên cạnh đó, hội đồng cốt cán tập trung tư vấn, hỗ trợ giáo viên thực hiện tốt việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất của người học.
Tư vấn việc tổ chức xây dựng kế hoạch dạy học trực tuyến, kế hoạch giáo dục của môn học; tư vấn đổi mới các hoạt động giáo dục, dạy học theo chủ đề, dạy học tích hợp và lồng ghép, dạy học vận dụng kiến thức thực tiễn vào các môn học; đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, xây dựng kế hoạch giáo dục STEM.
Hội đồng cốt cán cấp Trung học cũng tham gia tư vấn công tác ôn tập thi tuyển sinh vào lớp 10, ôn tập thi tốt nghiệp trung học phổ thông khá hiệu quả.
Đặc biệt, hội đồng cốt cán cũng tham gia công tác hỗ trợ đồng nghiệp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn thuộc Chương trình giáo dục phổ thông 2018 suốt nhiều năm nay. Những khi gặp khó khăn, tổ trưởng, giáo viên ở các trường cũng thường điện thoại, nhắn tin hỏi các thành viên hội đồng cốt cán để tháo gỡ.
Tuy nhiên, những năm vừa qua, hội đồng cốt cán cấp mầm non, tiểu học, trung học cơ sở trước đây hoạt động dưới sự chỉ đạo trực tiếp của phòng giáo dục và đào tạo. Từ năm học 2025-2026 này, phòng giáo dục và đào tạo đã chấm dứt hoạt động. Hiện, có những địa phương đang để ngỏ hoạt động này. Các thành viên hội đồng cốt cán cấp mầm non, tiểu học, trung học cơ sở trước đây cũng chưa thấy cấp trên chỉ đạo cụ thể ra sao.
Một số giải pháp nhằm giảm áp lực cho phòng văn hóa- xã hội cấp xã
Thực tế cho thấy, khi bỏ phòng giáo dục và đào tạo, cấp trung học phổ thông không bị ảnh hưởng nhưng cấp mầm non, tiểu học và trung học thì ảnh hưởng rất nhiều vì 3 cấp học này được chuyển cho cấp xã quản lý.
Trong khi, đội ngũ nhân sự ở phòng văn hóa- xã hội mới đi vào hoạt động, một số nơi thiếu nhân sự có chuyên môn về giáo dục. Vì thế, những tham mưu cho Ủy ban nhân dân xã nhiều khi sẽ không được kịp thời. Hơn nữa, những chỉ đạo về chuyên môn sẽ gặp khó nếu người phụ trách giáo dục không có chuyên môn về giáo dục.
Vì thế, nếu như các địa phương tận dụng được hội đồng cốt cán trước đây sẽ tạo nên một cánh tay nối dài với bộ phận chuyên môn của sở giáo dục và đào tạo. Đồng thời, họ có thể hỗ trợ, tham mưu được các chính sách giáo dục của địa phương cùng phòng văn hóa- xã hội cấp xã hiệu quả.
Theo quan điểm người viết bài, các sở giáo dục cần thiết thành lập hội đồng cốt cán từng bộ môn theo cụm (tương đương với huyện trước đây). Mỗi cụm cần 2 người và sở giáo dục sẽ phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của từng thành viên cốt cán trong việc triển khai, theo dõi, hỗ trợ trực tiếp các trường.
Sở sẽ xây dựng cơ chế phối hợp linh hoạt giữa Sở - trường học- hội đồng cốt cán bảo đảm thông tin thông suốt và phản hồi nhanh từ cơ sở. Theo đó, hội đồng cốt cán có kế hoạch sinh hoạt chuyên môn định kỳ, báo cáo kết quả và đề xuất giải pháp kịp thời.
Khi cần tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn sẽ thực hiện theo mô hình “cốt cán – đại trà”: đội ngũ cốt cán được bồi dưỡng trực tiếp bởi chuyên gia cấp tỉnh, sau đó lan tỏa xuống các trường theo từng cụm phụ trách. Đồng thời, hội đồng cốt cán sẽ có kế hoạch xây dựng ngân hàng chuyên đề giảng dạy – kiểm tra đánh giá để chia sẻ cho giáo viên trong địa bàn.
Hiện nay, toàn ngành đang đẩy mạnh chuyển đổi số trong giáo dục nên hội đồng cốt cán có thể xây dựng diễn đàn, nhóm chuyên môn trực tuyến kết nối giáo viên các trường theo từng bộ môn, cập nhật thường xuyên tài liệu, phương pháp mới.
Ngày bộ môn (mỗi môn học có 1 ngày bộ môn để họp hành, sinh hoạt chuyên đề) có thể tổ chức hội thảo/hội nghị chuyên môn online để tiết kiệm chi phí, đồng thời mở rộng phạm vi trao đổi, chia sẻ kế hoạch giảng dạy, học liệu mở, ngân hàng câu hỏi, giáo án mẫu để mọi giáo viên được tiếp cận.
Quá trình thực hiện nhiệm vụ, hội đồng cốt cán sẽ là những người đại diện bộ môn phản ánh kịp thời khó khăn từ các nhà trường để cấp quản lý có cơ sở điều chỉnh kế hoạch giáo dục phù hợp trong từng thời điểm, từng giai đoạn cụ thể.
Tất nhiên, khi triển khai hoạt động của hội đồng cốt cán, lãnh đạo sở cũng cần có chính sách đãi ngộ, khen thưởng, ghi nhận, tôn vinh những thành viên tiêu biểu. Đồng thời, tạo điều kiện về thời gian, kinh phí để giáo viên cốt cán tham gia đầy đủ các hoạt động chuyên môn.
Thực tế cho thấy, khi bỏ phòng giáo dục, sở giáo dục và đào tạo sẽ khó triển khai, quản lý chuyên môn một cách sâu sát đến tất cả các trường của các cấp học vì địa bàn quá rộng.
Phòng văn hóa- xã hội cấp xã có rất đầu việc chuyên môn ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Vì thế, muốn chất lượng giáo dục được nâng cao và đồng đều thì việc chú trọng xây dựng, duy trì hoạt động của hội đồng cốt cán các môn học là rất cần thiết. Việc làm này không chỉ giúp cho chất lượng giáo dục được nâng lên mà sẽ giảm được nhiều áp lực cho phòng văn hóa- xã hội cấp xã.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.