Cả nước hiện đang vẫn đang thiếu giáo viên các cấp, từ mầm non đến phổ thông công lập. Đây là một bài toán nan giải chưa tìm ra đáp án trong nhiều năm nay. Tình trạng này đặt ra một thách thức rất lớn về chất lượng giáo dục.
Một trong những giải pháp cấp bách là tận dụng nguồn lực giáo viên hiện có, hoặc mời giáo viên thỉnh giảng từ các cơ sở giáo dục khác. Tuy nhiên, có trường, hiệu trưởng không cho giáo viên đi dạy thỉnh giảng khi viện dẫn quy định Thông tư 29 về dạy thêm học, học thêm và quy định Thông tư 05 quy định về chế độ làm việc đối với giáo viên phổ thông.
Theo đó, có lãnh đạo trường thông báo với giáo viên để có cơ sở báo cáo công tác quản lý dạy thêm học thêm, thầy cô của trường có đi hợp đồng giảng dạy với các cơ sở giáo dục ngoài nhà trường (bao gồm các trường công lập, tư thục, trung tâm giáo dục thường xuyên, trung tâm dạy thêm...) làm báo cáo gửi lại cho trường. Mẫu báo cáo theo mẫu của Thông tư 29 về dạy thêm học thêm. Cùng với đó, hiệu trưởng yêu cầu thầy cô chỉ nên nhận dạy hợp đồng tối đa 2 buổi 8 tiết/tuần (căn cứ theo Thông tư 05 về phân công dạy vượt định mức).
Trước những thông báo trên, không ít thầy cô băn khoăn là cách hiểu, áp dụng như trên có đúng không? Người viết là giáo viên phổ thông xin phân tích một số căn cứ để làm rõ sự khác biệt bản chất giữa “dạy thêm” và “dạy thỉnh giảng” để lãnh đạo trường học có cách tiếp cận đúng đắn.
Sự khác nhau giữa “dạy thêm” và “dạy thỉnh giảng”
Hiện, trong hoạt động dạy học có nhiều khái niệm gần giống nhau nhưng khác nhau về bản chất như “dạy thêm” và “dạy thỉnh giảng”.
Để phân biệt hai hình thức này, cần dựa trên những văn bản pháp lý hiện hành. Cụ thể là Luật Giáo dục năm 2019, Thông tư số 29/2024/TT-BGDĐT và Thông tư số 05/2025/TT-BGDĐT.
Thứ nhất, “dạy thêm” được định nghĩa rõ ràng tại Điều 2, Khoản 1 của Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT: “Dạy thêm, học thêm là hoạt động dạy học phụ thêm ngoài thời lượng quy định trong kế hoạch giáo dục đối với các môn học, hoạt động giáo dục trong Chương trình giáo dục phổ thông, Chương trình giáo dục thường xuyên cấp trung học cơ sở, Chương trình giáo dục thường xuyên cấp trung học phổ thông do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành”.
Dạy thêm có thể diễn ra trong hoặc ngoài nhà trường, nhằm mục đích bồi dưỡng kiến thức cho học sinh cuối cấp thi tuyển sinh hoặc thi tốt nghiệp trung học phổ thông, cho học sinh giỏi phát huy năng lực, cho học sinh yếu đạt được yêu cầu cần đạt của bộ môn.
Thứ hai, “dạy thỉnh giảng” được quy định tại Điều 71 của Luật Giáo dục năm 2019: “Thỉnh giảng là việc cơ sở giáo dục mời người đủ tiêu chuẩn quy định tại Điều 67 của Luật này đến giảng dạy”.
Hiểu cơ bản, đây là một hợp đồng dân sự giữa cơ sở giáo dục và người được mời giảng dạy. Theo đó cũng có quy định người thỉnh giảng, nếu là cán bộ, công chức, viên chức thì phải đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ tại nơi công tác chính thức.
Ngoài ra, cần nói thêm, trong Thông tư 05/2025/TT-BGDĐT không có khái niệm “thỉnh giảng” hay “dạy thêm” mà chỉ có khái niệm “dạy liên trường”.
Điểm c Khoản 1 Điều 13 của văn bản này giải thích như sau: Dạy liên trường là việc giáo viên được cơ quan có thẩm quyền phân công tham gia hoạt động giảng dạy đồng thời ở từ hai trường trở lên.
Vì vậy, hoạt động này được tính vào chế độ làm việc và định mức tiết dạy chính thức của giáo viên. Nên hiểu, dạy liên trường khác hoàn toàn với bản chất tự nguyện và hợp đồng của hoạt động thỉnh giảng.
Sau đây là bảng so sánh hai hoạt động “dạy thêm” và “dạy thỉnh giảng” về một số tiêu chí cơ bản nhất:
| Tiêu chí | Dạy thêm | Dạy thỉnh giảng |
| Cơ sở pháp lý | Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT về dạy thêm, học thêm. | Luật Giáo dục 2019 và các văn bản liên quan như Thông tư 44/2011/TT-BGDĐT (đã được sửa đổi, bổ sung). |
| Mục đích | Giúp học sinh học sinh yếu đạt được yêu cầu, ôn tập cho học sinh cuối cấp, hoặc bồi dưỡng học sinh giỏi. | Hợp tác giảng dạy, hoặc trao đổi kinh nghiệm, để hoàn thành và nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. |
| Bản chất | Là hoạt động dạy học phụ thêm ngoài chương trình chính khóa, nhằm phụ đạo hoặc nâng cao kiến thức cho học sinh. | Là hoạt động giảng dạy theo hợp đồng giữa cơ sở giáo dục và người có đủ tiêu chuẩn theo quy định. |
| Cơ chế quản lý | Giáo viên phải có báo cáo cho hiệu trưởng (đối với dạy thêm ngoài trường) hoặc được quản lý theo định mức giờ làm thêm (đối với dạy thêm trong nhà trường). | Người thỉnh giảng và cơ sở giáo dục phải ký kết hợp đồng thỉnh giảng. Người thỉnh giảng là cán bộ, công chức, viên chức phải hoàn thành nhiệm vụ ở nơi công tác chính thức. |
Như vậy, một giáo viên đang công tác tại một trường học và được mời sang giảng dạy tại một trường khác theo chế độ thỉnh giảng sẽ không bị coi là dạy thêm. Theo đó, hoạt động thỉnh giảng có những quy định riêng chứ không phải vận dụng những quy định về dạy thêm.
Một vài suy nghĩ và kiến nghị từ góc nhìn của giáo viên
Trong bối cảnh ngành giáo dục thiếu giáo viên như hiện nay, Thông tư 05/2025/TT-BGDĐT là căn cứ pháp lý vững chắc để giải quyết tình trạng thiếu giáo viên. Tại Khoản 2 Điều 3 của Thông tư 05 đã nêu ra cách tận dụng nguồn lực tại chỗ như sau:
“Căn cứ kế hoạch giáo dục, thực trạng đội ngũ và định mức tiết dạy trong 01 năm học, hiệu trưởng phân công giáo viên giảng dạy theo định mức tiết dạy trung bình trong 01 tuần. Trường hợp phải phân công giáo viên dạy vượt định mức tiết dạy trung bình trong 01 tuần (bao gồm cả tiết dạy quy đổi đối với các nhiệm vụ kiêm nhiệm) thì tổng số tiết dạy vượt trong 01 tuần không quá 50% định mức tiết dạy trung bình trong 01 tuần, tổng số tiết dạy vượt trong 01 năm học không quá số giờ làm thêm theo quy định của pháp luật về lao động”.
Điều đó có nghĩa là một giáo viên trung học phổ thông, định mức tiết chuẩn là 17 tiết/tuần thì giáo viên có thể dạy vượt 8,5 tiết/tuần. Tuy nhiên, nhiều cơ sở giáo dục không chọn cách này mà chọn cách thỉnh giảng nhằm tiết kiệm chế độ chi trả, bởi tiền thỉnh giảng ít hơn rất nhiều so với tiền thừa giờ.
Ngược lại, một số nhà quản lý cơ sở giáo dục đang áp dụng máy móc các quy định về định mức giờ dạy và giờ vượt chuẩn tại Thông tư 05 để hạn chế hoạt động dạy thỉnh giảng của giáo viên. Họ lập luận rằng giáo viên đi dạy thỉnh giảng sẽ ảnh hưởng đến giờ làm việc chính thức, không có thời gian để đầu tư chuyên môn.
Đó là một sự nhầm lẫn đáng tiếc, bởi Thông tư 05 quy định về chế độ làm việc chính thức, định mức tiết dạy của giáo viên, và bao gồm cả việc tính tiết dạy của hoạt động “dạy liên trường” mang tính chất điều động, phân công hành chính.
Còn hoạt động “dạy thỉnh giảng” không bị điều chỉnh bởi Thông tư 05. Mà nó là một quan hệ hợp tác dân sự dựa trên hợp đồng, được khuyến khích bởi Luật Giáo dục, nhằm huy động nguồn lực giáo dục của toàn xã hội.
Vì thế, việc giới hạn giờ thỉnh giảng của giáo viên dựa trên các quy định về giờ vượt chuẩn tại Thông tư 05 là một cách hiểu chưa đúng, bởi “thỉnh giảng” không phải là “dạy thêm” hay “dạy liên trường”. Nội hàm ba khái niệm này không giống nhau, nếu không phân biệt rõ ràng sẽ nhập nhằng trong quản lý, ảnh hưởng đến nhiều hoạt động giáo dục.
Thiết nghĩ, trong bối cảnh thiếu giáo viên trầm trọng, các nhà quản lý cơ sở giáo dục cần có cái nhìn đúng đắn và linh hoạt hơn.
Không nên hạn chế mà cần tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên phát huy hết tiềm lực, góp phần để các cơ sở giáo dục hoàn thành nhiệm vụ năm học, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục chung của địa phương, đặc biệt là hoàn thành mục tiêu giáo dục toàn diện người học.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.