Mới đây, dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã đề xuất phương án sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống cơ sở giáo dục công lập như sau: giao Bộ Giáo dục và Đào tạo đầu mối quản lý các đại học trọng điểm; Bộ Y tế, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch quản lý các trường chuyên sâu đặc thù; và địa phương quản lý các cơ sở giáo dục đại học còn lại.
Mục tiêu của cuộc “đại sắp xếp” này là tối ưu hóa nguồn lực, loại bỏ sự trùng lặp trong đào tạo - nghiên cứu, và kiến tạo một hệ thống giáo dục đại học tinh gọn, liên thông, hiệu quả hơn.
Văn hóa và Y tế là những yếu tố nền tảng của phát triển bền vững quốc gia
Đánh giá về đề xuất này, Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, đây là một hướng tiếp cận hợp lý và khoa học, thể hiện sự phân cấp, phân quyền phù hợp với tính chất đặc thù của từng lĩnh vực đào tạo.
“Không thể quản lý giáo dục đại học theo một mô hình đồng nhất, vì mỗi nhóm ngành có đặc điểm, sứ mệnh và yêu cầu phát triển riêng. Việc giao Bộ Y tế và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý các cơ sở đào tạo chuyên sâu là hoàn toàn cần thiết, bởi đây là những lĩnh vực mang tính đặc thù cao, gắn chặt với yêu cầu nghề nghiệp, chuẩn năng lực và môi trường thực hành riêng biệt,” Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa nhận định.
Theo thầy Khoa, ngành y không chỉ đào tạo lý thuyết mà bắt buộc phải gắn với thực hành trong hệ thống các bệnh viện, cơ sở y tế. Đây là những không gian chuyên môn mà chỉ Bộ Y tế mới có đủ thẩm quyền và năng lực để định hướng, chuẩn hóa ở cấp quốc gia. Việc này nhằm đảm bảo chất lượng đào tạo lẫn an toàn trong hành nghề y sau tốt nghiệp.
Tương tự, lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật - du lịch là khu vực giao thoa giữa bảo tồn và sáng tạo, đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục, quản lý văn hóa, bảo tồn di sản và phát triển công nghiệp văn hóa. Vì vậy, Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa cho rằng việc giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý là phù hợp, giúp tạo điều kiện thuận lợi hơn trong việc quy hoạch và điều phối thống nhất các hoạt động đào tạo thuộc nhóm ngành này.
Đồng quan điểm, Tiến sĩ Phạm Trí Thành - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội cho rằng phương án sắp xếp đề ra tại Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội là hợp lý và phù hợp với thực tiễn hiện nay.
Theo Tiến sĩ Phạm Trí Thành, việc giao bộ chuyên ngành trực tiếp quản lý các trường đặc thù không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý mà còn đảm bảo tính chuyên sâu trong đào tạo, vốn là yếu tố đặc biệt quan trọng với các lĩnh vực như y tế hay văn hóa, nghệ thuật và du lịch.
“Y tế góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng, bảo đảm an sinh xã hội và chất lượng dân số, là những yếu tố nền tảng của phát triển bền vững. Trong khi đó, văn hóa, nghệ thuật và du lịch không chỉ đóng góp cho kinh tế mà còn xây dựng bản sắc và hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế.”
Tiến sĩ Phạm Trí Thành cũng dẫn chứng: Hiện nay Bộ Chính trị đang Dự thảo Nghị quyết về chấn hưng và phát triển văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên mới, đây là một trong những vấn đề hệ trọng và cấp bách của dân tộc.
Vì vậy, để các chính sách văn hóa đi vào thực tiễn, một trong những yếu tố quyết định chính là nằm ở đào tạo, mà đào tạo lại bắt đầu từ các trường chuyên ngành.
“Giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trực tiếp quản lý các trường đặc thù sẽ bảo đảm tính hệ thống, thống nhất trong chỉ đạo và triển khai. Văn hóa là sức mạnh nội sinh, trụ cột của phát triển bền vững, đồng thời là sức mạnh mềm bảo vệ Tổ quốc, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Văn hóa còn thì đất nước còn,” thầy Thành nhấn mạnh.
Theo thầy Thành, việc để các trường chuyên sâu đặc thù cho Bộ Y tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý không chỉ thể hiện sự linh hoạt trong tổ chức hệ thống giáo dục đại học mà còn là giải pháp phù hợp và cần thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho từng lĩnh vực đặc thù.
Tinh gọn nhưng không giản lược
Trước một số ý kiến lo ngại rằng việc tiếp tục để Bộ Y tế và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý các cơ sở đào tạo đặc thù sẽ giảm đầu mối quản lý giáo dục, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng cần nhìn nhận vấn đề một cách thấu đáo và đúng với tinh thần “tinh gọn nhưng không giản lược”.
“Tinh gọn không có nghĩa là “giảm số lượng bằng mọi giá”, mà là tổ chức lại hệ thống theo hướng hiệu quả, đồng bộ và chuyên sâu hơn”, Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa nhấn mạnh.
Theo thầy Khoa, nếu việc sáp nhập chỉ nhằm mục tiêu hành chính là giảm đầu mối, mà làm mất đi môi trường đào tạo đặc thù, triệt tiêu không gian sáng tạo và nghiên cứu sẽ khiến hệ thống yếu đi và thiếu năng lực đáp ứng thực tiễn.
“Ngược lại, nếu việc sắp xếp được tiến hành một cách khoa học, dựa trên sứ mệnh, đặc trưng chuyên ngành và hiệu quả đào tạo, thì đó chính là tinh gọn để mạnh hơn, hợp nhất để hiệu quả hơn”, thầy Khoa nêu quan điểm.
Ở góc nhìn thực tiễn, thầy Khoa cho rằng việc để Bộ Y tế và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục quản lý các trường đặc thù là cách tinh gọn có chọn lọc. Bộ Giáo dục và Đào tạo giữ vai trò đầu mối quản lý chung về chính sách, kiểm định và chuẩn đầu ra; Các bộ chuyên ngành chịu trách nhiệm về nội dung, chuẩn nghề nghiệp và định hướng nhân lực chuyên sâu cho ngành mình.
“Như vậy, không phải là ‘tăng thêm đầu mối’, mà là phân công chức năng rõ ràng, tránh chồng chéo, vừa đảm bảo chất lượng đào tạo, vừa gắn chặt với yêu cầu thực tiễn của từng lĩnh vực nghề nghiệp,” thầy Khoa kết luận.
Theo Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa, yêu cầu quan trọng nhất trong quá trình sắp xếp, tại cấu trúc hệ thống giáo dục đại học hiện nay là phải giữ vững và phát huy năng lực đặc thù của từng lĩnh vực đào tạo, đặc biệt là những ngành đóng vai trò nền tảng cho sức mạnh mềm quốc gia như văn hóa, nghệ thuật, thể thao, y tế và du lịch.
Thầy Khoa nhấn mạnh, mục tiêu của tái cấu trúc không phải chỉ là thu gọn về mặt hành chính, mà là nâng cao hiệu quả, chất lượng, và sức cạnh tranh của hệ thống.
Nếu tinh gọn mà dẫn đến giảm chất lượng, thiếu hụt nhân lực đặc thù hoặc làm mất đi môi trường sáng tạo - thì đó là một bước thụt lùi, trái với mục tiêu lớn mà Đảng và Nhà nước đặt ra: xây dựng một hệ thống giáo dục đại học vững mạnh, bền vững và có đóng góp thực chất cho phát triển đất nước.
“Tôi rất đồng tình với hướng phân công mới: tập trung, tinh gọn, nhưng giữ vững đặc thù chuyên sâu, gắn việc sắp xếp với hiệu quả đào tạo, nghiên cứu, sáng tạo và đóng góp thực tế cho sự phát triển địa phương, vùng miền và quốc gia”, thầy Khoa nhấn mạnh.
Theo vị lãnh đạo, nếu việc tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học được thực hiện trên cơ sở khoa học, thực tiễn và tôn trọng đặc thù ngành nghề, thì không chỉ giúp bộ máy tinh giản hơn, mà quan trọng hơn, sẽ làm cho hệ thống giáo dục đại học mạnh hơn, chất lượng hơn và đóng góp hiệu quả hơn cho phát triển bền vững của đất nước.
Hiện cả nước có khoảng hơn 300 cơ sở giáo dục đại học, bao gồm 11 đại học (2 đại học quốc gia, 3 đại học vùng, 6 đại học được nâng cấp từ trường đại học theo Luật Giáo dục đại học 2018); 173 trường đại học, học viện công lập (không gồm các trường thành viên thuộc đại học quốc gia và đại học vùng); 62 trường đại học tư thục và 5 trường đại học nước ngoài; 8 trường đào tạo bồi dưỡng có hoạt động giáo dục đại học; 31 trường thuộc khối quốc phòng, an ninh; 40 viện nghiên cứu đào tạo trình độ tiến sĩ; 5 cơ sở khác được đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ.
Tính đến tháng 9/2025, đội ngũ giảng viên nước ta đạt gần 94.000 người, với 33.504 giảng viên có trình độ từ tiến sĩ trở lên, tương đương 35,66% (gồm 26.528 tiến sĩ, 6.186 phó giáo sư và 790 giáo sư).