Sau 5 năm triển khai chủ trương “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa”, ngành giáo dục đã thu được nhiều kết quả tích cực trong việc đa dạng hóa lựa chọn, phát huy tính chủ động và sáng tạo của giáo viên, học sinh. Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy một số bất cập trong quá trình tổ chức thực hiện, đặt ra yêu cầu cần có sự điều chỉnh phù hợp hơn.
Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã xác định rõ mục tiêu: “Bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất trên phạm vi toàn quốc, hướng tới năm 2030 cung cấp miễn phí cho học sinh”.
Thực hiện định hướng này, tại Hội nghị tổng kết, đánh giá kết quả triển khai chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông giai đoạn 2020 - 2025, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh việc chuẩn bị một bộ sách giáo khoa thống nhất dùng chung cho cả nước, dự kiến áp dụng từ năm học 2026 - 2027.
Thông tin tại phiên thảo luận tổ về các dự án luật sửa đổi Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp (chiều ngày 22/10), Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết đề án xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất đang được hoàn thiện, nhanh nhất trong tháng 11 có phương án. [1]
Học sinh chuyển trường không còn vất vả khi cả nước dùng chung một bộ sách
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Trần Thị Tuyết - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Liêm Hải (Ninh Bình) cho rằng, chủ trương sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất chung trong cả nước là bước đi cần thiết, giúp khắc phục bất cập đã phát sinh trong những năm qua khi có nhiều bộ sách cùng được sử dụng song song.
Theo đó, khi triển khai một chương trình nhiều bộ sách, giáo viên chịu không ít áp lực trong khâu lựa chọn, gây ra sự thiếu thống nhất về kiến thức, nội dung giảng dạy giữa các địa phương. Đồng thời làm phát sinh nhiều khó khăn trong tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá và cả trong đời sống của học sinh, phụ huynh.
Cụ thể, đối với khâu chọn sách, trong khoảng thời gian rất ngắn, các tổ và nhóm chuyên môn vừa phải tham dự các buổi tập huấn, vừa nghe giới thiệu sách, vừa đọc và nghiên cứu nội dung của nhiều bộ sách khác nhau để đưa ra lựa chọn. “Có những môn học chỉ có một giáo viên đảm nhiệm, thậm chí có môn tạm thời chưa có giáo viên phụ trách, nên việc lựa chọn bộ sách phù hợp, sát thực tế là có khó khăn”, cô Tuyết cho hay.
Không chỉ vậy, khi một môn học có nhiều giáo viên cùng giảng dạy nhưng mỗi người lại sử dụng một mạch kiến thức khác nhau, cũng khiến việc thống nhất trong giảng dạy, kiểm tra và đánh giá trở nên phức tạp. Phụ huynh và học sinh cũng vất vả trong quá trình tìm mua sách. Đặc biệt, với những học sinh chuyển trường giữa chừng, việc tiếp tục học theo bộ sách khác hoàn toàn khiến các em lúng túng, khó theo kịp bài học.
Từ những bất cập đó, cô Hoàng Thị Tuyết cho rằng việc thống nhất sử dụng một bộ sách giáo khoa trên phạm vi toàn quốc không chỉ tạo ra sự thuận lợi cho các trường trong việc xây dựng và triển khai kế hoạch giáo dục, mà còn đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ trong nội dung dạy học, kiểm tra đánh giá và thi cử giữa các địa phương. Cơ quan quản lý cũng dễ dàng hơn trong việc kiểm tra, giám sát, đánh giá chất lượng, đồng thời có cơ sở so sánh kết quả dạy học giữa các vùng, miền.
“Điều quan trọng nhất là khi cả nước dùng chung một bộ sách, học sinh sẽ không còn gặp khó khăn hay thiệt thòi mỗi khi chuyển trường. Dù học ở đâu, các em vẫn có thể tiếp tục chương trình học mà không bị gián đoạn kiến thức. Ngoài ra, sách giáo khoa còn có thể được dùng lại cho các khóa sau, giúp tiết kiệm chi phí và tránh lãng phí”, cô Tuyết nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, thầy Hoàng Văn Dũng - Hiệu trưởng Trường Bán trú Trung học cơ sở Quang Vinh Lưu Ngọc (tỉnh Cao Bằng) cũng cho rằng, khi mỗi trường sử dụng một bộ sách giáo khoa khác nhau, học sinh sẽ gặp vô vàn khó khăn trong trường hợp phải chuyển trường giữa chừng.
“Có em vừa quen với bộ sách này, chuyển sang trường mới lại phải học bộ khác, mà nội dung và cấu trúc bài học trong sách không đồng nhất. Có em phải mua lại toàn bộ sách, vừa tốn kém vừa mất thời gian để làm quen lại, thậm chí ảnh hưởng đến kết quả học tập”, thầy Dũng chia sẻ.
Thứ hai, việc sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa cũng gây rối rắm cho công tác quyên góp, ủng hộ sách đến học sinh ở những vùng khó khăn, chịu ảnh hưởng bởi thiên tai. Thực tế nhiều tổ chức, cá nhân muốn quyên góp, trao tặng sách nhưng không biết các trường dùng bộ nào, dạy theo sách gì nên không thể gửi tặng cho đúng.
Từ những bất cập đó, Hiệu trưởng Trường Bán trú Trung học cơ sở Quang Vinh Lưu Ngọc khẳng định, nếu có một bộ sách giáo khoa thống nhất, mọi khâu từ đặt sách, tập huấn, triển khai chương trình đến kiểm tra đánh giá đều trở nên thuận lợi, khoa học hơn. Nhà trường cũng dễ chủ động xây dựng kế hoạch dạy học, giáo viên không bị xáo trộn trong phương pháp giảng dạy, còn học sinh thì yên tâm học tập xuyên suốt dù ở bất kỳ địa phương nào.
“Khi chỉ có một bộ sách, nội dung các môn học sẽ được biên soạn đồng bộ, tránh tình trạng chồng chéo hoặc thiếu nhất quán giữa các cấp học”, thầy Dũng nhấn mạnh.
Để việc triển khai một bộ sách giáo khoa thống nhất dùng chung cho cả nước từ năm học 2026 - 2027 đạt hiệu quả, thầy Dũng cho rằng bộ sách mới cần được biên soạn bám sát thực tiễn, phù hợp với đặc điểm học sinh ở các vùng miền. Đồng thời giữ vững tinh thần đổi mới nhưng không xa rời nền tảng kiến thức cốt lõi.
Theo thầy, mỗi môn học đều cần xác định rõ trọng tâm kiến thức cho từng khối lớp, đảm bảo tính logic và liên thông giữa các cấp. Ví dụ, với môn Khoa học tự nhiên cần phân chia mạch kiến thức rõ ràng, tránh dạy “cuốn chiếu” gây quá tải. Còn với môn Lịch sử - Địa lý, cần cập nhật nội dung phù hợp với thực tế hành chính hiện nay của các tỉnh, thành sau sáp nhập.
Bộ sách giáo khoa mới cần kế thừa ưu điểm, khắc phục hạn chế của sách hiện hành
Không thể phủ nhận rằng, trong thời gian vừa qua, chủ trương “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” đã mang lại những thuận lợi nhất định cho các trường. Việc có nhiều bộ sách giúp các cơ sở giáo dục có thêm lựa chọn, chủ động vận dụng những tài liệu phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương, với năng lực nhận thức của học sinh và khả năng giảng dạy của giáo viên.
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm đó, chủ trương này cũng bộc lộ không ít bất cập trong quá trình triển khai thực tế.
Theo thầy Đàm Thanh Lạc - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Giồng Riềng (An Giang), hiện nay hoạt động sinh hoạt chuyên môn giữa các trường đang gặp nhiều khó khăn do mỗi nơi sử dụng một bộ sách giáo khoa khác nhau. Có trường dạy một nội dung ở học kỳ I, nhưng trường khác lại học sang học kỳ II, khiến việc trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm giảng dạy không thống nhất, khó hiệu quả.
Ngoài ra, cách sắp xếp, trình bày nội dung và hình thức thể hiện trong các bộ sách cũng không giống nhau, làm cho việc phối hợp chuyên môn giữa các trường, các huyện thêm phức tạp.
Chưa kể việc kiểm tra, đánh giá tập trung do sở hoặc phòng giáo dục tổ chức chung cũng gặp vướng mắc, bởi tiến độ dạy học giữa các trường không đồng đều, dẫn đến khó đảm bảo tính công bằng và khách quan trong đánh giá học sinh.
Từ thực tế đó, thầy Đàm Thanh Lạc cho rằng khi cả nước sử dụng chung một bộ sách, giáo viên ở các địa phương sẽ dễ dàng trao đổi, học hỏi kinh nghiệm giảng dạy, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và kết nối trực tuyến ngày càng phổ biến.
Ngoài ra, một bộ sách thống nhất còn giúp loại bỏ những bất cập hiện nay, như tiêu cực trong khâu lựa chọn sách, tình trạng sách giả, sách lậu, hay việc phụ huynh mua nhầm sách do có quá nhiều phiên bản khác nhau trên thị trường.
Tuy nhiên, để việc triển khai một bộ sách giáo khoa thống nhất đạt hiệu quả cao, thầy Đàm Thanh Lạc cho rằng giáo viên cần được chuẩn bị kỹ lưỡng và chủ động về thời gian. Ngay khi có bản mẫu sách mới, các thầy cô nên được tập huấn, nghiên cứu, thiết kế lại bài giảng, đồng thời các trường cũng cần đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học phù hợp.
Việc này cần được tiến hành sớm để giáo viên có đủ thời gian làm quen, tránh bị động khi áp dụng vào giảng dạy.
Góp ý cho bộ sách sắp được triển khai, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Giồng Riềng kỳ vọng rằng ngoài tính thống nhất trên toàn quốc, sách mới cần có sự dung hòa giữa nội dung và hình thức, phản ánh đặc trưng văn hóa, ngôn ngữ và đời sống của các vùng miền. Điều này giúp bộ sách gần gũi hơn với học sinh, đồng thời bồi dưỡng tinh thần tôn trọng và hiểu biết về sự đa dạng văn hóa dân tộc.
Thầy đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò của hình ảnh và ngôn ngữ trong sách giáo khoa. Theo đó, hình ảnh trong sách cần trực quan, dễ hiểu, phù hợp với học sinh ở mọi vùng miền, tránh những chi tiết mang tính địa phương khiến các em khó hình dung. Ngôn ngữ trong sách nên phổ thông, trong sáng, dễ hiểu, hạn chế sử dụng từ ngữ địa phương hoặc cách diễn đạt đặc thù có thể gây hiểu nhầm.
Với các môn học xã hội hay hoạt động trải nghiệm, giáo dục địa phương, nội dung nên giới thiệu phong tục, lễ hội, nét văn hóa tiêu biểu của nhiều vùng miền, giúp học sinh mở rộng hiểu biết xã hội và thu hẹp khoảng cách văn hóa.
Ngoài ra, bộ sách thống nhất cần kế thừa những ưu điểm của các bộ hiện hành, đồng thời khắc phục những hạn chế đã bộc lộ. Thầy mong muốn bản mẫu sách sớm được gửi đến tận tay giáo viên để lấy ý kiến góp ý rộng rãi, bởi giáo viên là người trực tiếp sử dụng sách, am hiểu học sinh và thực tế giảng dạy nhất.
Cuối cùng, theo Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Giồng Riềng, bộ sách giáo khoa mới cần ưu tiên và đảm bảo yếu tố “vừa sức” với học sinh. Nội dung cần cân đối giữa học sinh thành thị và học sinh ở nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, đảm bảo mọi học sinh đều có cơ hội học tập bình đẳng và tiếp cận tri thức hiệu quả.
Trong khi đó, theo quan điểm của cô Trần Thị Tuyết, để việc triển khai một bộ sách giáo khoa thống nhất trên phạm vi toàn quốc đạt hiệu quả thực chất, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần chuẩn bị đồng bộ trên nhiều phương diện, từ đội ngũ giáo viên đến học liệu và cơ sở vật chất.
Trước hết, cần đảm bảo đủ số lượng và chất lượng giáo viên, đặc biệt là ở những môn học còn thiếu hoặc có nguy cơ thiếu. Song song với đó, cần tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu, bài bản, chi tiết cho giáo viên, không chỉ dừng ở việc giới thiệu bộ sách mới mà phải tập trung vào phương pháp giảng dạy, kỹ năng tổ chức hoạt động học tập, cách sử dụng hiệu quả tài liệu trong sách giáo khoa mới, cũng như các kỹ năng sư phạm cần thiết trong bối cảnh đổi mới giáo dục.
Thứ hai, việc phát triển hệ thống tài liệu số đi kèm cần chú trọng hơn nữa. Các tài nguyên như sách giáo khoa điện tử, bài tập tương tác, thí nghiệm ảo, video hướng dẫn sẽ giúp quá trình dạy và học trở nên linh hoạt, sinh động và phù hợp với xu thế chuyển đổi số trong giáo dục hiện nay. Những công cụ này cũng tạo điều kiện cho học sinh tự học, tự khám phá và giáo viên có thêm nguồn tư liệu phục vụ giảng dạy.
Cuối cùng, cần chú trọng đến cơ sở vật chất của các nhà trường, đảm bảo điều kiện học tập, thiết bị dạy học và khả năng ứng dụng công nghệ thông tin đồng bộ giữa các vùng miền, đặc biệt là ở khu vực nông thôn, miền núi và vùng sâu, vùng xa.
Bên cạnh đó, Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Liêm Hải cho rằng, bộ sách giáo khoa thống nhất sắp tới cần đảm bảo tính chuẩn mực, khoa học và sư phạm, được thẩm định kỹ lưỡng trước khi đưa vào giảng dạy.
Sách cũng nên tích hợp nội dung mang tính địa phương, giúp giáo viên chủ động điều chỉnh, bổ sung học liệu phù hợp với thực tế giảng dạy và đặc điểm học sinh ở từng vùng miền. Đồng thời, phát triển các tài liệu, học liệu bổ trợ đi kèm để giúp bộ sách trở nên linh hoạt và gần gũi hơn với người học.
“Khi có một bộ sách dùng chung, các nhà trường sẽ không còn mất thời gian lựa chọn giữa nhiều bộ sách, giáo viên có thêm điều kiện tập trung bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học.
Ngoài ra, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và đồng bộ, bộ sách giáo khoa thống nhất sẽ mang lại sự công bằng, nhất quán trong giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng dạy – học và tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của học sinh trên cả nước”, cô Tuyết kỳ vọng.
Tài liệu tham khảo:
[1]https://vnexpress.net/du-kien-trinh-phuong-an-mot-bo-sach-giao-khoa-vao-thang-11-4954576.html