Một điểm đáng chú ý được Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nêu tại Hội nghị học tập, triển khai Nghị quyết 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo là việc ưu tiên rà soát, sắp xếp lại những cơ sở giáo dục manh mún, quy mô nhỏ, khó tuyển sinh và không bảo đảm chất lượng, bất kể thuộc khu vực công lập hay tư thục.
Thực tế cho thấy chủ trương này là cần thiết để nâng cao hiệu quả hệ thống giáo dục. Tuy nhiên, khi áp dụng với khối tư thục, việc sắp xếp cần được cân nhắc kỹ lưỡng nhằm tránh những tác động ngoài mong muốn.
Cần có các tiêu chí cụ thể để đánh giá, xếp loại trường “manh mún, chất lượng thấp”
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Vũ Quỳnh - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Lạc Hồng đánh giá chủ trương sắp xếp lại các cơ sở giáo dục chưa đạt chất lượng là chủ trương đúng đắn, thể hiện quyết tâm nâng cao hiệu quả của hệ thống giáo dục, tránh tình trạng đầu tư dàn trải, kém chất lượng.
“Đối với khối tư thục, chủ trương này vừa là thách thức, vừa là cơ hội”, thầy cho hay.
Theo thầy Quỳnh, nếu chủ trương sắp xếp lại các cơ sở giáo dục áp dụng với cả 2 khu vực công lập và tư thục thì sẽ đảm bảo được sự công bằng.
Chưa kể, nếu được triển khai minh bạch, các cơ sở giáo dục tư thục có định hướng phát triển rõ ràng, chất lượng tốt sẽ được khẳng định vị thế và tăng niềm tin xã hội.
Ngược lại, với những cơ sở giáo dục tư thục nhỏ, năng lực tài chính hạn chế có thể lo lắng vì nguy cơ bị xếp vào diện sáp nhập hoặc giải thể, dẫn đến tâm lý bất an cho nhà đầu tư, phụ huynh và học sinh.
Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Thông tư 01/2024/TT-BGDĐT Chuẩn cơ sở giáo dục đại học nhằm đánh giá, giám sát các điều kiện đảm bảo chất lượng hoạt động của các trường. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực tế, không ít trường gặp nhiều khó khăn.
Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Lạc Hồng cho biết, khó khăn lớn nhất nằm ở yêu cầu về đội ngũ giảng viên. Thông tư 01 quy định tỷ lệ giảng viên trình độ tiến sĩ tối thiểu 20%, và 30% từ năm 2030. Riêng trường đào tạo tiến sĩ phải đạt 40%, và 50% từ năm 2030 là mục tiêu vượt quá khả năng của nhiều đơn vị, nhất là các trường ở địa phương hoặc đào tạo ngành đặc thù.
“Thực tế việc thu hút và giữ chân giảng viên có học vị cao, có công bố quốc tế vẫn là bài toán nan giải”, thầy Quỳnh thông tin.
Bên cạnh đó, yêu cầu về cơ sở vật chất, từ diện tích đất bình quân trên sinh viên đến chỗ làm việc riêng cho tối thiểu 70% giảng viên toàn thời gian cũng tạo áp lực lớn, đặc biệt với các trường đặt tại đô thị vốn hạn chế về quỹ đất.
Đồng thời, yêu cầu về hạ tầng số cũng là một thách thức không nhỏ. Việc triển khai hệ thống quản lý dữ liệu HEMIS đòi hỏi kết nối, cập nhật liên tục và chính xác, trong khi nhiều trường chưa hoàn thiện nền tảng công nghệ để đáp ứng quy định.
Ở tiêu chuẩn tài chính, yêu cầu biên độ hoạt động trung bình 3 năm duy trì trong khoảng 0–30% khiến các trường phải tính toán cẩn trọng để vừa bảo đảm cân đối thu-chi, vừa duy trì phát triển bền vững.
Với những hạn chế đó, mặc dù Thông tư 01 có hiệu lực từ tháng 3/2024 và đã có lộ trình đến năm 2025, song nhiều trường vẫn phải “vừa làm vừa chạy”, nỗ lực đáp ứng các tiêu chí mà không làm gián đoạn hoạt động đào tạo.
Theo thầy Quỳnh, để chủ trương sắp xếp các cơ sở giáo dục có thể triển khai một cách công bằng và ổn định, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần công bố rõ các tiêu chí để dễ dàng đánh giá, xếp loại trường “manh mún, chất lượng thấp”. Qua đó dễ dàng áp dụng thống nhất cho cả công lập và tư thục.
Thứ hai, quá trình sắp xếp cần có lộ trình chuyển tiếp 2-3 năm để các trường có thời gian cải thiện hoặc tìm phương án hợp tác, sáp nhập phù hợp, tránh gây xáo trộn đột ngột. Cơ quan quản lý nên tổ chức đối thoại, lắng nghe ý kiến từ khối tư thục, truyền thông rõ ràng rằng mục tiêu không phải “xóa bỏ trường nhỏ” mà là “giúp các trường mạnh lên, phát triển bền vững”.
Bên cạnh đó, cần bảo đảm chính sách hỗ trợ công bằng, không thiên vị, đồng thời khuyến khích mô hình hợp tác, liên kết hoặc cụm trường để nâng cao chất lượng đào tạo.
Về phía các cơ sở giáo dục tư thục, cần chủ động tự đánh giá năng lực, nâng cao chất lượng giảng dạy, đầu tư cơ sở vật chất, tăng tính khác biệt bằng các chương trình kỹ năng, thực hành, hoặc hợp tác quốc tế. Khi thực hiện một cách minh bạch, có lộ trình và đồng hành giữa nhà nước và các trường, chủ trương sắp xếp này sẽ trở thành động lực giúp hệ thống giáo dục phát triển lành mạnh, hiệu quả và bền vững hơn.
“Hiện nay, Trường Đại học Lạc Hồng đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm khẳng định năng lực và nâng cao chất lượng đào tạo. Nhà trường đã xây dựng hệ thống bảo đảm chất lượng nội bộ, tham gia đánh giá ngoài theo các chuẩn quốc tế như AUN-QA, ABET và đặc biệt trở thành trường đại học đầu tiên tại Đông Nam Á đạt chuẩn AUN-QA phiên bản 3.0 ở cấp trường.
Đơn vị cũng đầu tư mạnh vào chương trình đào tạo, nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế, chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ 4.0 và trí tuệ nhân tạo, gắn với nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động. Đến nay, trường đã có 18 chương trình đạt chuẩn AUN-QA và 2 chương trình đạt ABET, thể hiện nỗ lực cải tiến chất lượng liên tục.
Để tiếp tục phát huy lợi thế, nhà trường chú trọng phát triển hệ thống bảo đảm chất lượng minh bạch, xây dựng “Sổ tay chất lượng”, áp dụng chu trình PDCA và công khai các chỉ số việc làm, phản hồi từ người học và doanh nghiệp. Cũng như liên tục đổi mới chương trình đào tạo theo hướng gắn kết thực tiễn, cập nhật xu hướng công nghiệp 4.0, tăng cường kỹ năng thực hành và hợp tác doanh nghiệp.
Cùng với đó, đơn vị tích cực phát triển quy mô hợp lý thông qua liên kết giữa các ngành, hợp tác với doanh nghiệp và đối tác nước ngoài để tối ưu nguồn lực. Thực hiện quản trị hiệu quả, đảm bảo vận hành bền vững, tránh chạy theo số lượng mà chú trọng chất lượng thực chất”, thầy Quỳnh thông tin thêm.
Trong khi đó, theo đánh giá của Phó giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An - nguyên Đại biểu Quốc hội Khóa XIII, giáo dục tư thục trong những năm gần đây đã góp phần quan trọng vào hệ thống giáo dục Việt Nam khi bổ sung thêm nguồn lực đào tạo, mở rộng cơ hội học tập và giảm áp lực cho các trường công. Nhiều trường đã mạnh dạn đầu tư, tạo ra môi trường học tập chất lượng cho học sinh, sinh viên.
Tuy vậy, khối tư thục hiện tồn tại sự phân hóa lớn và cần được nhìn nhận một cách rõ ràng. Theo Phó giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An, có thể chia khối tư thục thành ba nhóm, bao gồm: Nhóm trường chất lượng cao, có thể so sánh với chuẩn quốc tế, chương trình tốt, môi trường học tập hiện đại; Nhóm trường chất lượng trung bình, đáp ứng phần nào nhu cầu đào tạo; Nhóm trường chất lượng còn hạn chế thì gặp nhiều khó khăn về giảng viên, cơ sở vật chất và kết quả đầu ra.
Trên thực tế, chính sự phân hóa này đã tạo ra những bất cập. Các cơ sở giáo dục tư thục tốt lại có mức học phí cao, vượt quá khả năng chi trả của nhiều gia đình. Ngược lại, nhóm trường chất lượng hạn chế dù giúp giải quyết bài toán “có chỗ học”, nhưng sản phẩm đào tạo chưa tương xứng, khiến sinh viên ra trường khó đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp, tác động tiêu cực tới chất lượng nguồn nhân lực.
Vì vậy, theo Phó giáo sư An, việc rà soát, sắp xếp lại hệ thống giáo dục tư thục là rất cần thiết. Những trường đủ tiêu chuẩn nên được tạo điều kiện phát triển, thậm chí khuyến khích đầu tư mở rộng. Ngược lại, các cơ sở yếu kém cần được yêu cầu cải thiện hoặc sắp xếp lại, tránh kéo giảm chất lượng chung của ngành.
“Nếu làm được điều này sẽ giúp hệ thống giáo dục tư thục phát triển theo hướng thực chất, bền vững và đóng góp hiệu quả hơn cho xã hội”, bà nhấn mạnh.
Đánh giá tính khả thi của chủ trương sắp xếp lại những cơ sở giáo dục manh mún, quy mô nhỏ, không bảo đảm chất lượng, bất kể thuộc khu vực công lập hay tư thục, nguyên Đại biểu Quốc hội Khóa XIII cho rằng: Đối với khối công lập, việc sắp xếp thuận lợi hơn do đã có hệ thống tiêu chí rõ ràng. Ngược lại, khối tư thục hiện đang hoạt động khá phân tán, thiếu sự liên kết.
Do đó, việc sắp xếp dù cần có sự can thiệp của Nhà nước nhưng mức độ can thiệp cũng nên “vừa đủ”, tránh can thiệp quá sâu vào hoạt động nội bộ của các cơ sở.
Theo bà, bước đầu tiên cần làm là rà soát toàn diện, kết hợp với việc trao đổi trực tiếp để tôn trọng đặc thù của từng cơ sở và khuyến khích họ liên kết với nhau nhằm nâng cao năng lực và chất lượng đào tạo. Trường nào không đủ điều kiện thì không thể tiếp tục tồn tại độc lập.
Đồng thời, Nhà nước cũng cần đưa ra các nguyên tắc, cơ chế khuyến khích để các trường có động lực đầu tư và cải thiện.
“Nếu chủ trương sắp xếp được triển khai hiệu quả, hệ thống giáo dục tư thục sẽ phát huy đúng vai trò, tạo thêm nhiều cơ hội học tập cho sinh viên, bổ sung chỗ học cho xã hội. Đồng thời hình thành nhóm cơ sở chất lượng cao, thực sự đóng góp cho sự phát triển chung của ngành giáo dục”, Phó giáo sư An kỳ vọng.
Trước thách thức tái cấu trúc, khối tư thục cần cơ chế linh hoạt để phát triển
Trong bối cảnh hệ thống giáo dục đại học đang đứng trước yêu cầu tái cấu trúc mạnh mẽ, việc đặt chủ trương sắp xếp lại các cơ sở giáo dục cạnh định hướng phát triển kinh tế tư nhân đã khiến thách thức đối với khối tư thục trở nên rõ rệt hơn.
Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Vũ Quỳnh cho biết, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân nhấn mạnh việc tạo điều kiện thuận lợi để khu vực tư nhân tiếp cận đất đai, vốn và nhân lực chất lượng cao nhằm phát triển bền vững.
Tuy nhiên ngành giáo dục lại yêu cầu tinh gọn hệ thống, nâng cao chất lượng và loại bỏ các cơ sở yếu kém đã buộc các cơ sở giáo dục tư thục phải đối mặt với bài toán kép: vừa phải huy động được nguồn lực lớn để phát triển, vừa phải chứng minh năng lực cạnh tranh và chất lượng đào tạo một cách thực chất.
Thực tế cho thấy, nhiều cơ sở giáo dục tư thục vẫn gặp khó khi tiếp cận đất đai, vốn đầu tư và thu hút đội ngũ giảng viên giỏi, trong khi các yêu cầu về cơ sở vật chất, chương trình đào tạo, chuyển đổi số hay chuẩn hóa quốc tế hóa ngày càng cao.
Nếu không có tiềm lực đủ mạnh và chiến lược phát triển rõ ràng, các trường này rất dễ bị xếp vào diện phải sắp xếp lại hoặc đánh mất lợi thế cạnh tranh trước các trường công lập và các cơ sở tư thục lớn.
Để triển khai hiệu quả chủ trương sắp xếp lại các cơ sở giáo dục, cần đồng thời bảo đảm chất lượng hệ thống và tạo không gian phát triển linh hoạt cho khối tư thục. Theo thầy Quỳnh, cơ quan quản lý cần xây dựng khung tự chủ rõ ràng, thiết lập cơ chế kiểm định minh bạch, có chính sách hỗ trợ tài chính phù hợp, khuyến khích hợp tác quốc tế - doanh nghiệp. Đồng thời tăng cường giám sát và bồi dưỡng đội ngũ giảng viên, cán bộ quản trị của các trường tư thục.
Về phía các trường, nhiệm vụ trọng tâm là nâng cao chất lượng đầu ra, phát triển chương trình đào tạo linh hoạt nhưng chuẩn hóa, đẩy mạnh hợp tác doanh nghiệp - quốc tế, đầu tư cho đội ngũ, công khai tài chính, hoàn thiện quản trị đại học, ứng dụng chuyển đổi số và xác lập lợi thế cạnh tranh riêng.
"Khi làm được điều này, khối tư thục vừa giữ được tính năng động, vừa góp phần vào mục tiêu hiện đại - công bằng - chất lượng của hệ thống giáo dục quốc gia", thầy Quỳnh cho hay.
Ở góc độ quản trị, thầy Quỳnh mong muốn Nhà nước có những cơ chế linh hoạt hơn để các cơ sở giáo dục tư thục có thể vừa đáp ứng chuẩn quốc gia, vừa duy trì đặc thù phát triển.
Cụ thể, đối với hạng mục đất đai, đề nghị Nhà nước có cơ chế thuê đất dài hạn, chi phí hợp lý để mở rộng khuôn viên và nâng cấp cơ sở vật chất. Về vốn, tư thục cần được tiếp cận tín dụng ưu đãi, huy động vốn xã hội hóa minh bạch và được khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu, thiết bị hiện đại.
Với đào tạo, các trường mong được linh hoạt mở ngành mới, điều chỉnh quy mô tuyển sinh theo nhu cầu thị trường, đồng thời thuận lợi hơn trong hợp tác quốc tế và doanh nghiệp.
Về tự chủ và quản trị, cần trao quyền chủ động cho các cơ sở giáo dục tư thục trong tổ chức đào tạo, xây dựng học phí trong khung quy định và phát triển các mô hình đào tạo linh hoạt như trực tuyến, liên kết doanh nghiệp.
Cuối cùng, khối tư thục cũng kỳ vọng được hỗ trợ nhiều hơn trong trang thiết bị nghiên cứu, công nhận kết quả khoa học và tạo môi trường thuận lợi cho hợp tác quốc tế.
“Những cơ chế linh hoạt và nhất quán này không chỉ giúp khối tư thục phát huy thế mạnh riêng mà còn đóng góp vào mục tiêu nâng cao chất lượng toàn hệ thống giáo dục đại học”, thầy Quỳnh nêu quan điểm.