Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến Dự thảo Nghị định Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Giáo dục đại học (sửa đổi).
Trong đó, Dự thảo Nghị định đã bổ sung các nguyên tắc chặt chẽ hơn trong việc đặt tên cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là quy định không gây nhầm lẫn về loại hình, tính chất sở hữu, phạm vi hoạt động, chất lượng hay vị thế; đồng thời hạn chế sử dụng các từ như “quốc gia”, “quốc tế” nếu không được cơ quan có thẩm quyền cho phép.
Chất lượng quyết định thương hiệu, không phải cái tên
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Đông Phương - nguyên cán bộ Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho rằng, đây là động thái hợp lý nhằm khắc phục những hệ quả kéo dài từ một giai đoạn buông lỏng.
Theo Tiến sĩ Lê Đông Phương, tại Việt Nam đã từng có thời kỳ việc đặt tên cơ sở giáo dục gần như không bị hạn chế, ngoại trừ những trường hợp “phạm húy”. Chính sự thông thoáng này đã dẫn đến tình trạng nhiều cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là trường tư mới thành lập trong những năm gần đây, chủ động đưa thêm các cụm từ như “quốc tế” vào tên gọi để tạo cảm giác về tầm vóc, vị thế và sức hút trong tuyển sinh.
“Trong bối cảnh cạnh tranh tuyển sinh ngày càng khốc liệt, nhiều trường muốn thu hút người học nên sử dụng khái niệm “quốc tế”, dù thực tế chưa có lịch sử phát triển đủ dài hay chưa chứng minh được chất lượng đào tạo”, Tiến sĩ Lê Đông Phương phân tích.
Theo Tiến sĩ Lê Đông Phương, hiện tượng này không chỉ phổ biến ở bậc đại học mà còn diễn ra rất rõ ở khu vực giáo dục phổ thông, khi nhiều trường gắn mác “quốc tế” dù bản chất chỉ tăng cường một phần nhỏ nội dung giảng dạy bằng tiếng Anh, chưa đáp ứng các tiêu chí của một trường quốc tế đúng nghĩa.
Ở bậc đại học, xu hướng này còn thể hiện qua việc một số cơ sở đào tạo sử dụng cụm từ “quốc tế” hoặc gắn đuôi tên một quốc gia để khẳng định đẳng cấp. Theo chuyên gia, những cách đặt tên như vậy rất dễ tạo ra sự hiểu nhầm trong xã hội về bản chất, chất lượng và vị thế thực sự của cơ sở đào tạo.
Tiến sĩ Lê Đông Phương nhấn mạnh, thương hiệu và uy tín của một trường đại học phải được hình thành từ chất lượng đào tạo, đội ngũ giảng viên, hoạt động nghiên cứu khoa học và đóng góp cho xã hội, chứ không phải do một cái tên được “trang trí” bằng những khái niệm mang tính phô trương.
“Chất lượng có đủ tốt để tạo lập thương hiệu hay không mới là điều quyết định, chứ không phải cái tên”, Tiến sĩ Lê Đông Phương nêu quan điểm.
Chính vì vậy, Tiến sĩ Lê Đông Phương cho rằng việc bổ sung quy định nhằm hạn chế sử dụng các từ ngữ dễ gây hiểu lầm là cần thiết để tránh sự nhầm lẫn trong nhận thức của người dân, đặc biệt là phụ huynh và người học.
Dù thừa nhận các quy định này được đưa ra khá muộn, Tiến sĩ Lê Đông Phương cho rằng “muộn còn hơn không”, bởi nếu không kịp thời điều chỉnh, tình trạng nhập nhèm trong hệ thống tên gọi sẽ ngày càng phức tạp.
Đồng quan điểm, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Đặng Ứng Vận - nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học Văn phòng Chính phủ cũng cho rằng, việc tăng cường quản lý trong lĩnh vực này là cần thiết, nhằm khắc phục tình trạng buông lỏng đã tồn tại trong một thời gian dài.
Theo Giáo sư Đặng Ứng Vận, trước đây, do thiếu các quy định cụ thể, việc đặt tên trường đại học ở Việt Nam gần như được “thả ra”, dẫn đến sự tùy tiện trong cách sử dụng các khái niệm mang tính biểu trưng như “quốc tế”.
Trong khi đó, câu hỏi cốt lõi cần được đặt ra là: yếu tố quốc tế của cơ sở đào tạo đó thực sự đạt đến mức độ nào. “Yếu tố quốc tế được bao nhiêu, mới là điều cần xem xét, chứ không phải cái tên”, Giáo sư Đặng Ứng Vận nhấn mạnh.
Theo thầy Vận, chất lượng đào tạo mới là yếu tố quyết định giá trị và uy tín của một trường đại học. Trong bối cảnh Việt Nam luôn coi trọng tính chính danh trong tổ chức và quản lý, việc các cơ sở giáo dục đại học tự gắn cho mình những danh xưng lớn, không tương xứng với thực chất, là điều không phù hợp và cần được chấn chỉnh.
Gắn mác “quốc gia”, “quốc tế” sai bản chất là đánh tráo ngôn từ
Ở góc nhìn khác, Giáo sư, Viện sĩ Đào Trọng Thi - nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội bày tỏ quan điểm phê phán mạnh mẽ việc sử dụng các cụm từ như “quốc gia”, “quốc tế” trong tên gọi cơ sở giáo dục đại học khi không phản ánh đúng bản chất và nội hàm đào tạo. Theo thầy Thi, đó là “sự đánh tráo ngôn từ, đánh lừa người nghe”.
Giáo sư Đào Trọng Thi nhấn mạnh, khái niệm “quốc gia” trong tên gọi trường đại học có ý nghĩa pháp lý và xã hội rất rõ ràng, không thể sử dụng tùy tiện.
“Quốc gia nghĩa là trường đó thuộc về quốc gia, do quốc gia thành lập. Không thể có chuyện một trường tự thành lập rồi tự xưng là trường quốc gia”, Giáo sư Đào Trọng Thi khẳng định. Theo Giáo sư, tên gọi không chỉ là vấn đề hình thức, mà phản ánh trực tiếp vai trò, sứ mệnh và vị thế pháp lý của cơ sở đào tạo trong hệ thống giáo dục quốc dân.
Tương tự, với cụm từ “quốc tế”, Giáo sư Đào Trọng Thi cho rằng thời gian qua đã xuất hiện nhiều cách sử dụng dễ gây hiểu nhầm cho xã hội. Theo thầy Thi, trong cách dùng tiếng Việt thông thường, tên gọi thường được hiểu là phản ánh đặc tính, bản chất của đối tượng. Vì vậy, khi một cơ sở giáo dục gắn từ “quốc tế” vào tên gọi, công chúng sẽ hiểu rằng trường đó mang tính chất quốc tế.
“Nếu thực chất không phải như vậy thì đó là sự đánh tráo ngôn từ”, Giáo sư Đào Trọng Thi thẳng thắn chỉ ra.
Giáo sư Đào Trọng Thi nhấn mạnh, ngôn ngữ là công cụ để giao tiếp và giúp con người hiểu đúng nhau, không phải để gây hiểu lầm. Vì vậy, tên gọi của cơ sở giáo dục đại học cần phản ánh trung thực bản chất, đặc biệt trong lĩnh vực có ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức và lựa chọn của người học.
Bàn về hội nhập giáo dục, Giáo sư Đào Trọng Thi cho rằng, việc gắn mác “quốc tế” trong tên gọi không đồng nghĩa với việc một trường đại học đã hội nhập hay có vị thế trên bản đồ giáo dục thế giới.
“Hội nhập giáo dục không phải là cái tên, mà phải là thực chất”, Giáo sư Đào Trọng Thi nhấn mạnh.
Theo thầy Thi, việc ban hành các quy định chặt chẽ hơn về đặt tên cơ sở giáo dục đại học không chỉ nhằm chấn chỉnh cách gọi tên, mà còn góp phần định hướng lại tư duy phát triển, buộc các trường phải tập trung nâng cao chất lượng, năng lực học thuật và giá trị thực, thay vì dựa vào những danh xưng mang tính hình thức.