Khi chúng tôi có mặt, trên diện tích 5 ha, các công trình phụ như lò luyện, bồn chứa, đường ống đã được xây dựng. Phía ngoài sân ngổn ngang sắt thép, quặng đá và những bao bột hóa chất màu xanh chất ngồn ngộn trong nhà kho. Gần chục phụ nữ người Việt và một công nhân Trung Quốc đang gom số quặng này thành đống để chuyển vào nhà máy ở Hải Phòng, Hải Dương bởi nhà máy ở đây đã bị yêu cầu tháo dỡ vì xây dựng trái phép.
Chính quyền “không ngờ”?
Ngoài Nhà máy chế biến ATP, chúng tôi phát hiện thêm một phân xưởng “lụi” khác đã lắp đặt gần xong thiết bị, đó là xưởng chế biến đồng. Ông Hoàng Trung Thông, Giám đốc Công ty CP Hoàng Thái, nói rằng ban đầu công ty định liên doanh với ông Trần, người Trung Quốc, để đầu tư nhà máy. Tuy nhiên, nếu là liên doanh nước ngoài thì thủ tục phức tạp nên đã chuyển thành công ty 100% vốn trong nước, ông Trần “hỗ trợ một phần kinh phí xây nhà xưởng và giúp việc mua thiết bị máy móc. Khi đi vào sản xuất, ông Trần sẽ lo phần nguyên liệu, tư vấn kỹ thuật và tìm đầu ra cho sản phẩm”.
 |
| Từ đầu năm 2011 đến tháng 11/2011, nhà máy sản xuất wolfram xây dựng hoành tráng thế này nhưng lãnh đạo Móng Cái vẫn… không biết. |
Về xưởng chế biến đồng, ông Thông giải thích đây là do một chủ khác người Trung Quốc liên kết với Công ty CP Hoàng Thái xây dựng trên cùng một khu đất để tận dụng nguyên liệu, cho ra nhiều loại sản phẩm khác nhau. “Chúng tôi cứ tưởng Thành ủy Móng Cái đồng ý về mặt chủ trương, các sở ngành ở Quảng Ninh cũng đã đồng ý thì việc UBND tỉnh Quảng Ninh chấp thuận dự án chỉ là vấn đề thời gian. Do đó, để kịp tiến độ chúng tôi vừa chờ xin giấy phép vừa thi công. Hiện tỉnh yêu cầu dừng dự án, tôi đành phải chấp thuận, số tiền đầu tư bây giờ đã lên tới gần 100 tỉ đồng” - ông Thông nói.
Đưa lên rừng?
Trong khi chính quyền Móng Cái đang rối bời trong việc giải quyết Nhà máy ATP trái phép thì tại Ba Chẽ, một huyện miền núi cũng thuộc tỉnh Quảng Ninh lại có một nhà máy chế biến wolfram xuất khẩu của người Trung Quốc đang chuẩn bị đầu tư. Đó là dự án của Công ty Youngsun Wolfram Việt Nam, công suất giai đoạn 1 là 4.000 tấn sản phẩm/năm, giai đoạn 2 dự kiến tăng gấp đôi công suất.
Ngày 14/5/2011, Chủ tịch UBND H.Ba Chẽ Lê Minh Hải ký Quyết định số 521 phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch chi tiết 1/500 nhà máy sản xuất tinh bột wolfram xuất khẩu tại Cụm công nghiệp chế biến lâm sản xã Nam Sơn, H.Ba Chẽ, diện tích quy hoạch là 8,4 ha. Điều đáng lo ngại là dự án này cần tới 1.000 m3 nước (giai đoạn 1)/ngày để phục vụ sản xuất, trong khi khu vực nhà máy lại nằm sát bờ sông Ba Chẽ ở phía đông; phía nam giáp suối, núi Nam Kim. Toàn bộ dây chuyền công nghệ đều của Trung Quốc.
Mãi đến ngày 8/11/2011, UBND xã Quảng Nghĩa kiểm tra, phát hiện lập biên bản yêu cầu dừng thi công thì công ty này đã xây dựng được gần 50% khối lượng công trình. Đến tháng 3 vừa qua, công ty này vẫn xây thêm 4 nhà xưởng, 3 nhà diện tích gần 800 m2. Trên công trường có 32 người Trung Quốc làm việc chỉ bằng visa du lịch.
Đáng chú ý, dự án này còn vi phạm nghiêm trọng quy định về sử dụng đất khi xây dựng trên đất trồng rừng (chưa làm thủ tục chuyển đổi mục đích sử dụng). Điều đáng nói, việc xây dựng cả một nhà máy diễn ra từ đầu năm 2011 đến tận tháng 11/2011 chính quyền địa phương mới phát hiện. Ông Dương Văn Cơ, Chủ tịch UBND TP.Móng Cái, giải thích: “Chúng tôi không ngờ là doanh nghiệp Hoàng Thái lại dám đầu tư hàng chục tỉ đồng để xây dựng nhà xưởng trong khi chưa được chấp thuận đầu tư. Hiện nay chúng tôi đang cho kiểm điểm để làm rõ trách nhiệm của các cán bộ có trách nhiệm”. Còn về xưởng chế biến đồng nằm trong dự án ATP, ông Cơ nói: “Tôi sẽ cho kiểm tra để xử lý ngay”.
Từ tháng 1/2011, Công ty CP Hoàng Thái đã làm hồ sơ xin đầu tư dự án chế biến ATP tại xã Quảng Nghĩa. Với một phần vốn của doanh nhân Trung Quốc, công ty này sẽ đầu tư 10 triệu USD xây nhà máy, lắp thiết bị, thuê nhân công, dùng điện giá rẻ của Việt Nam để gia công, còn quặng và phụ gia nhập từ Trung Quốc và các nước khác, toàn bộ sản phẩm là tinh bột wolfram cũng được xuất khẩu.
Lãnh đạo TP Móng Cái đã cử một đoàn công tác do Phó bí thư Thành ủy kiêm Phó chủ tịch UBND TP Dương Văn Kinh sang Trung Quốc để tìm hiểu về các nhà máy chế biến ATP. Ngày 22/9/2011, Thường vụ Thành ủy Móng Cái họp để nghe chủ đầu tư thuyết trình dự án.
Dù dự án chế biến tinh bột wolfram không giúp tiêu thụ, chế biến quặng trong nước, không tạo ra sản phẩm mà thị trường nước ta đang cần và tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường nhưng không hiểu sao, Thông báo số 299 ngày 24/9/2011 truyền đạt ý kiến của Bí thư Thành ủy Móng Cái Nguyễn Quang Điệp, như sau: “… thống nhất chủ trương đồng ý cho chủ đầu tư nghiên cứu lập dự án đầu tư xây dựng nhà máy wolfram tại thôn 2, xã Quảng Nghĩa hoặc khu công nghiệp tập trung của thành phố”.
Không chỉ TP Móng Cái, trong tháng 3/2012, các sở ngành của Quảng Ninh như Công thương, Tài nguyên - Môi trường, Xây dựng, Kế hoạch - Đầu tư cũng đã có văn bản bày tỏ sự đồng thuận cho dự án được triển khai tại xã Quảng Nghĩa.
Đầu năm 2012, một số người dân ở Quảng Nghĩa kiến nghị các cấp chính quyền địa phương về nguy cơ ô nhiễm, ảnh hưởng đến sản xuất, nuôi trồng thủy sản bên bờ sông Pạt Cạp, gần nhà máy này. Ngày 10/4 vừa qua, UBND tỉnh Quảng Ninh ra Thông báo số 1445 nêu rõ không chấp thuận dự án đặt tại thôn 2, xã Quảng Nghĩa. Lý do là nhà máy nằm tại cửa ngõ TP Móng Cái, gần khu dân cư nên không phù hợp với cảnh quan môi trường của khu vực; sử dụng đất kém hiệu quả. Tiếp đó, ngày 23/4 vừa qua, UBND tỉnh Quảng Ninh ra công văn yêu cầu TP.Móng Cái kiên quyết xử lý vi phạm của chủ đầu tư và kiểm tra, làm rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan.
Khu vực Móng Cái đang phát triển nhanh với lợi thế về kinh tế dịch vụ biên mậu, nhưng không hiểu sao những người đứng đầu địa phương này vẫn cố gắng thu hút một dự án có nguy cơ gây ô nhiễm ngay cửa ngõ TP? Nếu không có sự cân nhắc cẩn trọng, cái giá phải trả cho vấn đề môi trường sẽ lớn hơn rất nhiều cái lợi trước mắt là việc làm cho vài trăm lao động hay một số tiền thuế doanh nghiệp sẽ nộp vào ngân sách địa phương.
Chuyển công nghiệp bẩn vào Việt Nam
Tinh bột wolfram là sản phẩm trung gian quan trọng trong quá trình luyện wolfram và là nguyên liệu chủ yếu để sản xuất các chế phẩm có chứa wolfram. Wolfram là kim loại cứng màu xám, có tỷ trọng lớn, độ nóng chảy và độ cứng cao, là loại vật liệu có thể tăng độ cứng và độ chống mài mòn của thép, được dùng rộng rãi trong ngành gia công cơ khí, luyện kim, công cụ khai khoáng, giàn khoan dầu, thông tin điện tử, ngành xây dựng, sản xuất vũ khí...
Theo nhiều chuyên gia am hiểu về ngành luyện kim, sở dĩ thương nhân Trung Quốc muốn xây nhà máy ở Việt Nam bởi tại Trung Quốc các sắc thuế xuất khẩu ATP cao, chi phí về nhân công, điện, tiền thuê đất đắt đỏ, và đặc biệt là tiêu chuẩn kỹ thuật bảo vệ môi trường ngặt nghèo do nước này muốn hạn chế công nghiệp bẩn. Chính vì vậy, họ đang có xu hướng đưa công nghiệp bẩn ra nước ngoài để sản xuất, chế biến.