Với hình thức in ấn tinh vi, khó phân biệt bằng mắt thường, những cuốn sách lậu, sách giáo khoa giả không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho nhà xuất bản và phụ huynh mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro về chất lượng nội dung, gây ảnh hưởng trực tiếp đến việc học của học sinh.
Sách giả kém chất lượng, mực in mờ nhoè
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, chị Nguyễn Phương Uyên (phường Bồ Đề, Hà Nội) cho biết: “Hồi đầu tháng 9 chuẩn bị vào năm học, tôi bất ngờ rơi vào một tình huống khá lúng túng là bị lỡ mất thời điểm đăng ký mua sách giáo khoa trực tiếp tại trường cho con. Việc này tưởng chừng nhỏ nhưng lại khiến tôi phải nhanh chóng tìm phương án thay thế, bởi nếu chậm trễ, con sẽ thiếu sách trong những ngày học đầu tiên. Sau một hồi cân nhắc, tôi quyết định tìm mua sách online qua nền tảng thương mại điện tử.
Vốn là người thường xuyên “săn sale” trên các sàn thương mại điện tử, tôi khá tự tin vào khả năng lựa chọn và kinh nghiệm so sánh giá của mình. Tôi bắt đầu lướt qua hàng loạt trang, vừa khảo giá vừa đọc đánh giá của người mua trước. Sau khi xem xét kỹ lưỡng, tôi phát hiện một trang web chào bán bộ sách giáo khoa với mức giá rẻ hơn đáng kể so với giá niêm yết ở nhà sách và tại trường. Đáng chú ý, giá ở đây thậm chí còn thấp hơn cả trang web chính thống của nhà xuất bản, điều này khiến tôi càng tin rằng mình đã “săn” được một món hời.
Tuy nhiên, khi nhận được gói hàng, cảm giác háo hức ban đầu nhanh chóng chuyển thành thất vọng. Bộ sách vừa khui ra đã lộ rõ nhiều dấu hiệu bất thường như bìa in nhòe, màu sắc nhợt nhạt, giấy mỏng và dễ rách, mực in có chỗ lem nhem, thậm chí mùi hắc nồng của loại giấy tái chế giá rẻ bốc lên khá khó chịu. So với sách chính hãng mà tôi từng cầm trên tay, sự khác biệt quá rõ rệt. Chỉ cần lật vài trang, tôi có thể khẳng định đây chính là sách in lậu.
Cảm giác bị “hớ” khiến tôi vừa bức xúc vừa lo lắng. Bức xúc vì đã tin tưởng vào quảng cáo “giá rẻ, hàng chuẩn” trên trang thương mại điện tử, lo lắng vì nếu để con sử dụng những cuốn sách này, không chỉ ảnh hưởng đến việc học do chữ mờ, hình ảnh thiếu nét mà còn tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe từ chất lượng giấy, mực in kém an toàn. Rõ ràng, số tiền tôi “tiết kiệm” được khi mua rẻ đã đổi lại bằng những rủi ro không hề nhỏ.
Trải nghiệm này cho tôi một bài học đắt giá rằng đôi khi, sự chênh lệch vài chục nghìn đồng lại chính là cái “bẫy” mà người mua vô tình sa vào. Và trong câu chuyện mua sách giáo khoa cho con, cái giá phải trả không chỉ là tiền bạc mà còn là chất lượng giáo dục và sự an toàn của chính con em mình”.
Hiện nay, sách lỗi, sách in lậu đang âm thầm len lỏi vào thị trường, chủ yếu qua các kênh bán hàng trực tuyến với chiêu khuyến mãi hấp dẫn, đánh trúng tâm lý muốn tiết kiệm chi phí của nhiều phụ huynh. Điều đáng nói, không chỉ phụ huynh bị rơi vào “bẫy” này mà ngay cả giáo viên cũng từng bối rối khi phát hiện học sinh của mình mang sách giả đến lớp, gây không ít khó khăn cho quá trình dạy và học.
Cô Lý Yến - Giáo viên Trường Tiểu học Lam Vỹ (tỉnh Thái Nguyên) cho biết, trong quá trình giảng dạy, cô từng ghi nhận không ít trường hợp phụ huynh vì muốn tiết kiệm hoặc mua gấp cho con đầu năm học mà vô tình chọn nhầm sách photo, sách in lậu từ những quầy hàng không chính thống.
Những bộ sách này thường có dấu hiệu dễ nhận biết như giấy mỏng, chữ in mờ, mực lem nhem, màu sắc hình ảnh nhạt và gáy sách dễ bong, gây khó khăn cho học sinh trong việc theo dõi bài học.
“Hậu quả của sách giả, sách lậu không hề nhỏ. Trước hết, chúng trực tiếp ảnh hưởng đến quá trình học tập của học sinh như hình minh họa mờ, lệch màu hoặc thiếu chi tiết khiến học sinh khó quan sát, đặc biệt với các môn nhiều kênh hình như Tiếng Việt, Toán, Lịch sử, Địa lý; thậm chí có trường hợp sách sai chính tả, thiếu trang, nhòe chữ làm trẻ dễ nhầm lẫn kiến thức.
Không dừng lại ở đó, những cuốn sách kém chất lượng còn tác động đến tâm lý của học sinh khiến các em dễ chán nản khi phải học với những trang sách “xấu xí”, thiếu hấp dẫn, thậm chí có cảm giác tự ti khi sách của mình khác bạn. Về lâu dài, việc sử dụng sách lậu không chỉ khiến chất lượng học tập suy giảm mà còn vô tình hình thành thói quen coi nhẹ bản quyền, thiếu tôn trọng sản phẩm trí tuệ”, cô Yến cho hay.
Khuyến khích phụ huynh mua sách tại các kênh chính thống và sử dụng sách điện tử
Từ thực tế đó, cô Yến đưa ra lời khuyên rằng, để tránh mua nhầm sách giả, phụ huynh và học sinh có thể dựa vào một số dấu hiệu dễ nhận biết.
“Trước hết, bìa sách thật thường in sắc nét, màu chuẩn và khó bong tróc, trong khi sách giả hay bị nhạt màu, lem mực, dễ bong. Chất lượng giấy in của sách thật có bề mặt mịn, chữ rõ ràng, còn sách lậu lại mỏng, sần, mực dễ thấm sang trang bên kia.
Hình ảnh trong sách giáo khoa thật thường tươi sáng, rõ nét, trái lại sách giả nhạt màu, lệch màu, thiếu chi tiết. Đường gáy và cách đóng sách cũng là điểm phân biệt quan trọng; trong khi sách thật đóng chắc chắn thì sách giả dễ bung, lệch gáy. Ngoài ra, phụ huynh và học sinh có thể phân biệt dựa vào thông tin đầy đủ của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trên bìa mỗi cuốn sách.
Ngoài ra, để đảm bảo an toàn, phụ huynh nên ưu tiên mua sách qua các kênh chính thống, nhà trường phối hợp phát hành cùng Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam hoặc công ty sách - thiết bị trường học tại địa phương; sách giáo khoa điện tử cũng là một lựa chọn sáng suốt. Phụ huynh tuyệt đối không nên mua vội tại quầy tạp hóa, sạp báo nhỏ lẻ hay những cửa hàng online không rõ nguồn gốc, chỉ vì rẻ hơn vài nghìn đồng mà vô tình rước về những rủi ro cho con em mình”, cô Yến nhận định.
Còn theo cô Trần Thị Ngân - Giáo viên Trường Phổ thông Hermann Gmenier Nha Trang (tỉnh Khánh Hòa), sách giáo khoa giả đã và đang len lỏi tới tay người tiêu dùng gây nhiều hệ lụy. Chất lượng in ấn kém với giấy mỏng, mực nhòe, thậm chí có chỗ sai sót về nội dung khiến học sinh tiếp cận kiến thức sai lệch. Không ít giờ học, giáo viên buộc phải dừng lại để chỉnh sửa, giải thích, làm gián đoạn quá trình dạy và học. Thậm chí, số trang in lệch, thiếu trang so với bản gốc khiến học sinh khó theo dõi, mất nhịp khi tương tác cùng thầy cô.
Bên cạnh đó, để đảm bảo học sinh có sách giáo khoa chính thống, Trường Phổ thông Hermann Gmeiner Nha Trang đã triển khai hình thức mua sách giáo khoa ngay tại nhà trường.
“Danh mục sách được đăng tải công khai trên website, fanpage và các kênh thông tin chính thống của trường giúp phụ huynh dễ dàng tiếp cận và tra cứu. Song song đó, giáo viên trực tiếp tư vấn, giải đáp thắc mắc để phụ huynh lựa chọn nhà sách uy tín, đúng danh mục môn học mà con em mình đăng ký. Cách làm này không chỉ giúp phụ huynh tiết kiệm thời gian, giảm bớt rủi ro mua nhầm, mà còn hạn chế tình trạng “săn sách giá rẻ” trên các sàn thương mại điện tử không đảm bảo chất lượng.
Việc nhà trường đồng hành trong khâu phân phối sách giáo khoa đã trở thành giải pháp an toàn, tạo niềm tin cho phụ huynh, đồng thời giữ được sự đồng bộ trong việc dạy và học ngay từ những ngày đầu năm học.
Song hành với quy trình mua sách tại trường, Trường Phổ thông Hermann Gmeiner Nha Trang còn đưa ra hàng loạt biện pháp để ngăn chặn nguy cơ sách giả lọt vào lớp học.
Trước hết, phụ huynh được tư vấn lựa chọn các đầu sách của những nhà xuất bản có uy tín; chú ý kiểm tra kỹ thông tin về năm xuất bản, lần tái bản trước khi mua. Danh mục sách giáo khoa chính thức theo từng tổ hợp môn học luôn được nhà trường công bố, giúp phụ huynh yên tâm khi chọn mua. Nhà trường cũng khuyến nghị phụ huynh ưu tiên mua tại các nhà sách lớn trực thuộc hệ thống phân phối của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam hoặc các đơn vị được Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Khánh Hòa giới thiệu, tuyệt đối không mua vội ở các cửa hàng online trôi nổi”, cô Ngân cho biết.
Đồng thời, để hạn chế tình trạng sách giáo khoa bị làm giả, in lậu, cô Trần Thị Ngân cho rằng cần sớm áp dụng các giải pháp công nghệ trong khâu phát hành. Với những môn học có nhiều hình ảnh, có thể triển khai kỹ thuật in nổi, in màu 3D để tăng tính nhận diện và khó bị làm nhái, giúp phụ huynh và học sinh dễ dàng kiểm tra thông tin về năm xuất bản, nhà xuất bản, cũng như xác thực nguồn gốc sách.
Bên cạnh sách in, cần khuyến khích mạnh mẽ việc sử dụng sách giáo khoa điện tử, đặc biệt đối với những nội dung nhiều kênh hình, kênh chữ, vừa thuận tiện trong học tập, vừa giảm nguy cơ tiếp cận sách lậu.
Vấn đề đặt ra là việc triển khai đồng bộ sách giáo khoa điện tử hoặc ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc liệu có khả thi ở diện rộng. Nếu giải pháp này được thiết kế theo hướng dễ sử dụng, dễ truy cập và có khả năng tích hợp hình ảnh, tư liệu tham khảo bổ sung, chắc chắn sẽ là bước tiến quan trọng để ngăn chặn nạn sách giả, đồng thời nâng cao trải nghiệm học tập của học sinh.