Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia có nêu: “Đến năm 2030, Việt Nam lọt vào nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo, trung tâm phát triển một số ngành, lĩnh vực công nghiệp công nghệ số mà Việt Nam có lợi thế”.
Theo lãnh đạo một số trường đại học, trí tuệ nhân tạo đang trở thành động lực trọng yếu cho tăng trưởng kinh tế số và là lĩnh vực mà Việt Nam có tiềm năng phát triển mạnh.
Để góp phần hiện thực hóa mục tiêu của Nghị quyết 57, các cơ sở giáo dục đại học cần chủ động mở rộng hợp tác quốc tế trong đào tạo và nghiên cứu AI; hình thành các nhóm nghiên cứu mạnh có khả năng tạo ra sản phẩm ứng dụng thực tiễn phục vụ xã hội; đồng thời tăng cường phối hợp với doanh nghiệp trong việc triển khai các đề tài, dự án lớn, qua đó thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phát triển bền vững.
Đẩy mạnh hợp tác với doanh nghiệp để tăng cường kiến thức và kỹ năng thực tiễn cho sinh viên
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Văn Hồng - Viện trưởng Viện Sư phạm Kỹ thuật, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, Nhà trường đang chủ động thực hiện theo đúng định hướng mà Nghị quyết 57 đề ra, trong đó tập trung vào các lĩnh vực trọng điểm như trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ số. Mặc dù trường chưa có ngành đào tạo riêng biệt về trí tuệ nhân tạo, nhưng việc tích hợp trí tuệ nhân tạo vào các chương trình hiện có như công nghệ thông tin, kỹ thuật điều khiển, tự động hóa đã được triển khai từ nhiều năm nay. Theo đó, sinh viên được tiếp cận sớm với công nghệ mới, có khả năng ứng dụng các công cụ và thuật toán AI vào thực tiễn công việc sau khi tốt nghiệp.
Theo thầy Hồng, để thực hiện hiệu quả Nghị quyết 57, Nhà trường xác định nhiệm vụ then chốt là đẩy mạnh hợp tác với doanh nghiệp, nhất là trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ cao. Hiện Nhà trường đã và đang kết nối với nhiều doanh nghiệp để cùng tham gia vào quá trình đào tạo, tài trợ trang thiết bị, hỗ trợ sinh viên thực tập cũng như cùng phối hợp thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học. Việc hợp tác này không chỉ tạo cơ hội cho sinh viên được tiếp cận thực tế mà còn giúp các doanh nghiệp tiếp cận với nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời tạo điều kiện cho nhà trường định hướng các đề tài nghiên cứu phù hợp với nhu cầu của thị trường.
“Tôi cho rằng một trong những yếu tố cốt lõi để Việt Nam có thể lọt nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo là năng lực làm chủ công nghệ. Khi có thể tự phát triển và vận hành công nghệ, Việt Nam sẽ giảm đáng kể sự phụ thuộc vào nước ngoài, đồng thời chủ động hơn trong các chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Làm chủ công nghệ không chỉ giúp đảm bảo an ninh công nghệ trong bối cảnh toàn cầu hóa mà còn tạo nền tảng cho đổi mới sáng tạo, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, Việt Nam vẫn đang đối mặt với không ít thách thức, đặc biệt là vấn đề chi phí lao động thấp, chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế tri thức và sự thiếu hụt chuyên gia trong các lĩnh vực công nghệ cao. Do đó, giải pháp căn bản nhất vẫn phải bắt đầu từ giáo dục và đào tạo. Cụ thể, các cơ sở giáo dục đại học đào tạo về lĩnh vực công nghệ cần tập trung vào việc phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, có kỹ năng chuyên môn và năng lực nghiên cứu thực tiễn để đủ khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Bên cạnh đó, các trường cần đẩy mạnh đào tạo theo định hướng STEM, khuyến khích các ngành học tích hợp AI trong STEM, đồng thời tạo môi trường để sinh viên được tham gia vào các hoạt động nghiên cứu, sáng tạo ngay trong quá trình học tập”, thầy Hồng nêu quan điểm.
Cùng bàn vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Phương - Hiệu trưởng Trường Đại học Giao thông Vận tải Thành phố Hồ Chí Minh (UTH) nhận định, trí tuệ nhân tạo đang trở thành động lực trọng yếu cho tăng trưởng kinh tế số và Việt Nam được đánh giá có nhiều tiềm năng phát triển trong lĩnh vực này.
Theo tinh thần Nghị quyết 57, Chính phủ khẳng định AI là một trong những công nghệ lõi cần ưu tiên đầu tư để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Nắm bắt chủ trương đó, Nhà trường nhận thấy rõ lợi thế phát triển AI của Việt Nam xuất phát từ chính nhu cầu ứng dụng thực tiễn trong các lĩnh vực giao thông vận tải, logistics và hạ tầng đô thị thông minh. Do vậy, sinh viên, giảng viên của trường đều am hiểu đặc thù ngành, có cơ hội tiếp cận nhiều doanh nghiệp lớn và được đào tạo chuyên sâu về công nghệ số, tạo nền tảng nhân lực mạnh để phát triển AI.
Bên cạnh đó, sự hợp tác chặt chẽ giữa Nhà trường và doanh nghiệp đang mở ra hệ sinh thái sáng tạo, vật chất thực nghiệm, góp phần thương mại hóa nhiều sản phẩm AI ứng dụng trong vận tải và logistics.
“Bám sát các mục tiêu của Nghị quyết 57 về phát triển hạ tầng, nhân lực và hệ sinh thái AI, UTH xác định AI và công nghệ số là trục chính trong đổi mới đào tạo và nghiên cứu. Nhà trường liên tục cập nhật, đổi mới chương trình đào tạo, mở các chuyên ngành mới như Smart Logistics, Khoa học dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo, đồng thời tăng cường thực hành ứng dụng trực tiếp các công nghệ như AI, IoT, Big Data vào lĩnh vực giao thông vận tải.
Đồng thời, Nhà trường đẩy mạnh liên kết đào tạo với các đại học quốc tế, thành lập các nhóm nghiên cứu mạnh về AI, giao thông thông minh, logistics số, nhằm tạo ra các sản phẩm phục vụ xã hội, đồng thời mở rộng hợp tác thực hiện các đề tài lớn với doanh nghiệp. Quan trọng hơn, Nhà trường thường xuyên khảo sát nhu cầu lao động, phối hợp với doanh nghiệp đặt hàng đào tạo, bảo đảm sinh viên theo học các ngành ‘nóng’ được thực tập thực tế và có cơ hội việc làm ngay sau tốt nghiệp, góp phần hiện thực hóa mục tiêu của Chính phủ về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong kỷ nguyên AI”, thầy Phương thông tin.
Cần sự liên kết chặt chẽ giữa 3 bên: Nhà nước, trường đại học và doanh nghiệp
Thầy Hồng bày tỏ, việc đầu tư cho giáo dục, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ và trí tuệ nhân tạo chính là đầu tư cho tương lai. Khi lực lượng lao động được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng về công nghệ, Việt Nam sẽ có thể tăng tính tự chủ mạnh mẽ hơn. Mặc dù gặp nhiều khó khăn nhưng đây là hướng đi tất yếu nếu Việt Nam muốn thực sự bứt phá trong kỷ nguyên công nghiệp 4.0.
Hiện tại, Nhà trường vẫn đang tích cực tổ chức các hoạt động nghiên cứu, thực hành và sáng tạo trong phòng thí nghiệm cho sinh viên, khuyến khích các nhóm sinh viên tham gia các đề tài nghiên cứu ứng dụng liên quan đến AI, IoT và các công nghệ mới khác. Những hoạt động này không chỉ giúp sinh viên hình thành tư duy nghiên cứu độc lập, mà còn tạo cơ hội để họ được cọ xát với môi trường thực tiễn, sẵn sàng hội nhập với thị trường lao động trong nước và quốc tế.
“Việc thực hiện Nghị quyết 57 không chỉ là nhiệm vụ của riêng các cơ sở đào tạo hay cơ quan nghiên cứu, mà cần có sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội. Trong đó, Nhà nước cần có cơ chế đãi ngộ và chính sách thu hút nhân tài, nhất là các chuyên gia, nhà khoa học trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, công nghệ thông tin, tự động hóa. Các trường đại học cần trở thành trung tâm kết nối, nơi hội tụ trí tuệ, công nghệ và nhân lực, còn doanh nghiệp cần đóng vai trò bệ phóng giúp các nghiên cứu được ứng dụng vào thực tiễn. Khi ba yếu tố này gắn kết chặt chẽ, Nghị quyết 57 mới có thể thực sự đi vào cuộc sống, tạo động lực mạnh mẽ cho Việt Nam phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong tương lai”, thầy Hồng nhấn mạnh.
Đồng quan điểm trên, thầy Phương cho biết, UTH đã và đang triển khai nhiều nhiệm vụ trọng tâm.
Thứ nhất, Nhà trường thành lập Trung tâm nghiên cứu AI kết hợp chuyển giao công nghệ, tổ chức các cuộc thi sáng tạo cho sinh viên, tăng cường số lượng đề tài khoa học gắn với AI, IoT ở các cấp.
Thứ hai, UTH hợp tác chặt chẽ với các doanh nghiệp như THACO, Đèo Cả, Gemadept để đặt hàng nghiên cứu, đồng tài trợ phòng lab thực nghiệm, chia sẻ dữ liệu thực tiễn, bảo trợ sinh viên thực tập và chuyển giao sản phẩm nghiên cứu vào thực tế vận hành.
Thứ ba, Nhà trường cũng đẩy mạnh công bố quốc tế, triển khai các dự án hợp tác, trao đổi sinh viên và đồng hướng dẫn nghiên cứu sinh với các trường trong và ngoài nước.
“Trong đó, UTH không ngừng củng cố và mở rộng hợp tác với doanh nghiệp bằng nhiều hình thức đa dạng. Nhà trường đã ký thỏa thuận chiến lược với THACO, Đèo Cả, VinFast… về đào tạo nhân lực, nghiên cứu phát triển và ứng dụng công nghệ AI trong vận tải, logistics, giao thông thông minh. Đồng thời, UTH thành lập các trung tâm liên kết nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, đảm bảo sản phẩm khoa học có đầu ra ứng dụng và cơ hội thương mại hóa thực sự. Bên cạnh đó, các hội thảo, tọa đàm thường niên với chuyên gia và doanh nghiệp được tổ chức nhằm cập nhật xu hướng AI toàn cầu, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp cho sinh viên.
Với định hướng đúng đắn, chiến lược phát triển rõ ràng và các hoạt động cụ thể, UTH mong muốn góp phần thực hiện mục tiêu quốc gia về phát triển trí tuệ nhân tạo theo Nghị quyết 57, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh công nghiệp công nghệ số của Việt Nam, hướng tới một nền kinh tế tri thức hiện đại, tự chủ và sáng tạo”, thầy Phương bày tỏ.