Nghị quyết số 71-NQ/TW (Nghị quyết 71) về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo nêu ra 8 nhiệm vụ, giải pháp quan trọng. Trong đó, ở nhóm nhiệm vụ, giải pháp thứ 5 có nội dung: "Đổi mới mô hình trường chuyên, trường năng khiếu để tập trung ươm tạo nhân tài quốc gia, mở rộng các lớp chuyên khối STEM/STEAM".
Theo lãnh đạo một số trường chuyên, ngoài sự nỗ lực nội tại, trường chuyên cần có các cơ chế đặc thù, cùng những giải pháp căn cơ để đạt được mục tiêu theo tinh thần của Nghị quyết 71.
Trường chuyên còn gặp khó về nguồn tuyển giáo viên giỏi và hợp tác với nước ngoài
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Huỳnh Lê Minh - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Chuyên Lê Quý Đôn (Gia Lai) cho rằng, Nghị quyết 71 đã có những định hướng cụ thể, tạo động lực lớn cho việc đổi mới và nâng cao chất lượng của hệ thống trường chuyên. Điều này cho thấy mô hình trường chuyên hiện tại không lỗi thời, nhưng cần được cải tiến để bứt phá, phù hợp hơn với yêu cầu đào tạo nhân tài quốc gia trong bối cảnh mới.
Trường chuyên với sứ mệnh phát hiện và bồi dưỡng học sinh xuất sắc, có năng khiếu vượt trội, sẽ là một trong những nơi thực hiện nhiệm vụ ươm tạo nhân tài quốc gia hiệu quả nhất.
Tuy nhiên, theo thầy Minh, trong khi nhu cầu mở rộng các lớp chuyên khối công nghệ, kỹ thuật và tin học chất lượng cao rất lớn, nhưng nguồn cung giáo viên có khả năng giảng dạy chuyên sâu, hướng dẫn nghiên cứu khoa học và cập nhật công nghệ mới (AI, IoT) còn khan hiếm. Giáo viên giỏi trong các lĩnh vực này thường có mức thu nhập cao hơn nếu làm việc ở doanh nghiệp công nghệ, khiến việc thu hút và giữ chân nhân tài cho nhà trường trở nên khó khăn, ngay cả khi có chính sách ưu đãi.
Mặt khác, không phải tất cả giáo viên hiện tại đều có khả năng chuyển đổi sang phương pháp giảng dạy liên môn, dự án và tư duy sáng tạo như yêu cầu của mô hình STEM/STEAM mới, trong khi việc bồi dưỡng lại cần thời gian, kinh phí lớn.
Bên cạnh đó, để xây dựng các phòng thí nghiệm, không gian sáng tạo đạt chuẩn, nhà trường cần nguồn vốn lớn để trang bị thiết bị công nghệ cao như máy in 3D, thiết bị robot tiên tiến và các công cụ thực hành chuyên dụng. Thiết bị công nghệ cao nhanh chóng lỗi thời và đòi hỏi quy trình bảo trì, vận hành phức tạp, yêu cầu nhân viên kỹ thuật có trình độ cao, trong khi biên chế và kinh phí hoạt động thường hạn chế.
Do đó, để đạt được mục tiêu đổi mới mô hình trường chuyên, trường năng khiếu, tập trung ươm tạo nhân tài quốc gia, mở rộng các lớp chuyên khối STEM/STEAM theo Nghị quyết 71, các trường chuyên cần bảo đảm một số yếu tố cốt lõi.
Thứ nhất, đổi mới chương trình và phương pháp giảng dạy, bởi đây là yếu tố then chốt khi thực hiện ươm tạo nhân tài. Trường chuyên cần xây dựng chương trình chuyên biệt, nâng cao, vượt chuẩn phổ thông và có tính liên môn. Đồng thời, chú trọng các dự án nghiên cứu khoa học, giải quyết vấn đề thực tế và đào tạo học sinh có các kỹ năng mềm quan trọng như: tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, hợp tác, giao tiếp và sáng tạo.
Thứ hai, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo. Đây là đội ngũ quyết định chất lượng đầu ra của mô hình ươm tạo nhân tài. Do đó, cần áp dụng các chính sách ưu đãi vượt trội về phụ cấp, lương theo tinh thần Nghị quyết 71 để giữ chân và thu hút giáo viên, chuyên gia giỏi, đặc biệt là các chuyên gia khối STEM/STEAM.
Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế để giáo viên trường chuyên có thể tham gia nghiên cứu khoa học, hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học. Tổ chức bồi dưỡng thường xuyên về phương pháp giảng dạy chuyên sâu, phát triển tư duy sáng tạo và cập nhật kiến thức liên ngành STEM/STEAM. Khuyến khích và tạo điều kiện cho giáo viên đạt chuẩn quốc tế, tham gia các khóa đào tạo, hội thảo ở nước ngoài.
Thứ ba, đầu tư cơ sở vật chất và công nghệ. Cơ sở vật chất của trường chuyên phải đáp ứng yêu cầu của mô hình đào tạo nghiên cứu. Để cụ thể hóa điều này, phải đầu tư phòng thí nghiệm, xưởng thực hành đạt chuẩn quốc tế, phục vụ các dự án nghiên cứu chuyên sâu về khoa học, công nghệ, đặc biệt là robot và trí tuệ nhân tạo. Xây dựng hệ thống E-learning, thư viện số hiện đại, kết nối với nguồn tài nguyên giáo dục quốc tế, phục vụ việc học tập và nghiên cứu suốt đời. Song song với đó, thiết lập các không gian mở, sáng tạo để học sinh có môi trường thực hành, trao đổi và thử nghiệm ý tưởng liên ngành.
Thứ tư, hợp tác và hội nhập quốc tế. Trường chuyên phải mở rộng kết nối để học hỏi và đưa nhân tài ra thế giới. Đồng thời, thiết lập mối quan hệ chặt chẽ với các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ cao để học sinh có cơ hội thực tập, nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của nhà khoa học, chuyên gia. Thành lập quỹ ươm tạo nhân tài từ nguồn xã hội hóa và sự hỗ trợ của doanh nghiệp. Tăng cường trao đổi học sinh, giáo viên với trường chuyên, trường năng khiếu tiên tiến trên thế giới và tham gia những cuộc thi về khoa học, công nghệ quốc tế để học sinh được cọ xát và khẳng định năng lực.
Cùng bàn về vấn đề này, thầy Trần Quang Hồng - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Chuyên Lê Khiết (Quảng Ngãi) cho rằng, việc Nghị quyết 71 nhấn mạnh vai trò ươm tạo nhân tài quốc gia, mở rộng các lớp chuyên STEM/STEAM của trường chuyên là cần thiết. Điều đó phù hợp với xu thế phát triển khoa học, công nghệ và nhu cầu nâng cao chất lượng nhân lực trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số. Từ đó, mở ra cơ hội, nhưng cũng đặt ra trách nhiệm lớn cho các trường chuyên trong việc đổi mới mạnh mẽ để phù hợp với xu thế.
Theo thầy Hồng, nhằm thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ của Nghị quyết 71, nhà trường đặt mục tiêu phát triển toàn diện cho học sinh, không chỉ chú trọng bồi dưỡng kiến thức mà còn tập trung vào phẩm chất và kỹ năng để ươm tạo nhân tài. Để hiện thực hóa mục tiêu này, đặc biệt đối với các lớp có thế mạnh về khối STEM và các môn tự nhiên, nhà trường đã ưu tiên đầu tư và tham mưu để bổ sung nhiều trang thiết bị hiện đại.
Cụ thể, trường đã xây dựng phòng học STEM chuyên biệt, hệ thống phòng học thông minh và nâng cấp mạnh mẽ hạ tầng công nghệ. Đồng thời, trường cũng đầu tư hệ thống internet hiện đại, đảm bảo học sinh có thể dễ dàng truy cập và kết nối, từ đó vững vàng hội nhập và phát triển không chỉ về học thuật mà còn về kỹ năng số trong môi trường toàn cầu.
Bên cạnh đó, việc tạo cơ hội cho học sinh tham gia giao lưu, học hỏi tại đấu trường quốc gia và quốc tế, cũng như khuyến khích các em thực hiện dự án nghiên cứu khoa học chung với học sinh quốc tế được nhà trường chú trọng.
Tuy nhiên, nhà trường vẫn gặp khó khăn trong hợp tác quốc tế, đặc biệt là việc liên kết với các đơn vị giáo dục nước ngoài. Mặc dù đây là đòn bẩy để trường chuyên có thể vươn ra thế giới, song do những vướng mắc về thủ tục hành chính hiện hành, các hoạt động này chưa thể phát triển và đi vào chiều sâu.
Trước những khó khăn trên, thầy Hồng kỳ vọng rằng, Nghị quyết 71 sẽ là cú hích cho trường chuyên, nhằm tháo gỡ những khó khăn về thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi để trường có thể chủ động đẩy mạnh và nghiên cứu các hình thức liên kết quốc tế, giúp học sinh có cơ hội được hội nhập sâu rộng hơn trong thời gian tới.
Còn theo thầy Lê Chí Nguyễn - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Chuyên Phan Ngọc Hiển (Cà Mau), để đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết 71 về ươm tạo nhân tài, ngoài việc nâng cao kiến thức, trường chuyên cần phải tập trung phát triển kỹ năng và phẩm chất cho học sinh.
Theo thầy Nguyễn, thực tế tại trường, việc giáo dục phẩm chất đạo đức thông qua các hoạt động trải nghiệm luôn được chú trọng. Đặc biệt, nhà trường khuyến khích học sinh thành lập nhiều câu lạc bộ từ văn học, đọc sách, thể dục thể thao đến câu lạc bộ chuyên sâu về nghiên cứu khoa học, kỹ thuật và STEM. Điều này giúp học sinh chủ động chia sẻ, trao đổi kiến thức và phát triển kỹ năng mềm một cách hiệu quả.
Song song với việc học trên lớp, nhà trường cũng tạo điều kiện để học sinh tham gia nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo. Về mặt hạ tầng, nhà trường sẽ tích cực tham mưu các cơ quan cấp trên để tập trung nguồn lực xây dựng cơ sở vật chất hiện đại. Trong đó, đặc biệt chú trọng tới phòng thí nghiệm STEM, thư viện số và không gian sáng tạo, nhằm đáp ứng tốt nhất yêu cầu đào tạo nhân tài trong bối cảnh mới.
Nâng cao chất lượng đội ngũ giảng dạy là yếu tố hàng đầu để trường chuyên phát triển kịp xu thế
Trong bối cảnh giáo dục không ngừng đổi mới, trường chuyên muốn phát triển phải chú trọng nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, đặc biệt là khả năng ngoại ngữ.
Theo Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Chuyên Phan Ngọc Hiển, khả năng ngoại ngữ của nhiều thầy cô lớn tuổi chỉ dừng lại ở mức đọc tài liệu nghiên cứu, còn việc ứng dụng ngoại ngữ để trao đổi và giảng dạy vẫn còn nhiều hạn chế.
Trước những thách thức này, nhà trường đã bắt đầu triển khai thí điểm mô hình dạy học song ngữ trong một số giờ học, chủ yếu ở các môn khoa học tự nhiên đối với đội ngũ giáo viên trẻ.
Đồng thời, trường cũng tổ chức các lớp bồi dưỡng tiếng Anh và tạo điều kiện tối đa cho giáo viên tham gia các khóa tập huấn trong và ngoài nước để nhanh chóng bắt kịp với yêu cầu đổi mới và hội nhập, từng bước tháo gỡ khó khăn về năng lực giảng dạy ngoại ngữ.
Thầy Nguyễn cũng nhấn mạnh, để các trường chuyên phát huy tối đa vai trò, bên cạnh sự nỗ lực nội tại, trường chuyên cũng rất cần sự quan tâm và hỗ trợ đặc biệt từ ngành giáo dục và chính quyền các cấp.
Về mặt chính sách, cần có sự ưu tiên đặc biệt để tạo ra đột phá trong đầu tư trang thiết bị cho hệ thống trường chuyên. Việc đầu tư này sẽ giúp trường chuyên trở thành đầu tàu trong việc nâng cao chất lượng giáo dục mũi nhọn, đặc biệt là hội nhập quốc tế và phát triển lĩnh vực STEM/STEAM.
Song song đó, nên xây dựng cơ chế để trường chuyên liên kết chặt chẽ với các trường đại học, viện nghiên cứu trong và ngoài nước.
Cùng chung ý kiến, thầy Huỳnh Lê Minh cho rằng, để đáp ứng yêu cầu đổi mới theo Nghị quyết 71, trường chuyên cần được ngành giáo dục, chính quyền các cấp hướng dẫn cụ thể và cho phép các trường được áp dụng cơ chế lương, phụ cấp đặc thù cao hơn so với mặt bằng chung cho giáo viên, đặc biệt là giáo viên các môn mũi nhọn STEM/STEAM. Từ đó, giúp nhà trường thu hút và giữ chân chuyên gia giỏi, kỹ sư, tiến sĩ từ doanh nghiệp và viện nghiên cứu về trường giảng dạy.
Đồng thời, cần cho phép trường chuyên được tự chủ hoàn toàn trong việc tuyển dụng, hợp đồng giáo viên, chuyên gia thỉnh giảng mà không bị ràng buộc bởi các quy định biên chế cứng nhắc.
Bên cạnh đó, ưu tiên phân bổ ngân sách cho các dự án đầu tư xây dựng cơ sở vật chất và thiết bị trường học, đặc biệt là các phòng thí nghiệm STEM/STEAM.
Mặt khác, ngành giáo dục cần làm cầu nối, ký kết các thỏa thuận khung giữa trường chuyên với các trường đại học, viện nghiên cứu lớn trong nước và quốc tế để tạo điều kiện cho học sinh trường chuyên được thực tập, sử dụng phòng thí nghiệm và tham gia các chương trình trao đổi.
Ngoài ra, cần có sự hỗ trợ về kinh phí và tạo điều kiện về thủ tục hành chính để học sinh, giáo viên trường chuyên tham gia các kỳ thi, hội thảo và dự án khoa học quốc tế.
