Dự thảo Nghị định quy định chính sách tiền lương, chế độ phụ cấp đối với nhà giáo do Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố nhận được nhiều ý kiến góp ý từ các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan.
Trong đó, nhiều thầy cô bày tỏ sự vui mừng trước thông tin bổ sung phụ cấp trách nhiệm mức 0,3 so với mức lương cơ sở đối với nhà giáo dạy tiếng dân tộc thiểu số trong các khoa đào tạo tiếng dân tộc thiểu số tại cơ sở giáo dục đại học. Bên cạnh đó, lãnh đạo một số đơn vị cũng mong muốn có thêm chính sách để khuyến khích, thu hút sinh viên theo học tiếng dân tộc thiểu số, giúp bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc.
Nhân lực đào tạo tiếng dân tộc thiểu số có vai trò quan trọng phục vụ phát triển vùng biên giới
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lục Quang Tấn - Giám đốc Phân hiệu Đại học Thái Nguyên tại Hà Giang (phường Hà Giang 1, tỉnh Tuyên Quang) đánh giá cao việc dự thảo Nghị định bổ sung thêm đối tượng được hưởng phụ cấp trách nhiệm là nhà giáo dạy tiếng dân tộc thiểu số trong các khoa đào tạo tiếng dân tộc thiểu số tại cơ sở giáo dục đại học với mức hưởng là 0,3 so với mức lương cơ sở.
Theo thầy Tấn, hiện nay, Phân hiệu Đại học Thái Nguyên tại Hà Giang đào tạo ngành Sư phạm tiếng H’Mông, với gần 100 sinh viên đang theo học, trong đó trên 90% là sinh viên dân tộc thiểu số đến từ các xã vùng cao của tỉnh Tuyên Quang và khu vực lân cận như tỉnh Cao Bằng, Lào Cai, Lai Châu… Đây là ngành đào tạo đặc thù, đáp ứng nhiệm vụ chính trị – giáo dục vùng dân tộc thiểu số; phục vụ chiến lược phát triển nguồn nhân lực vùng cao, biên giới.
Đồng thời, ngành học có tính liên ngành, đòi hỏi năng lực chuyên sâu gắn với mục tiêu bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc và có vai trò quan trọng trong hợp tác quốc tế và phát triển vùng biên. Cuối cùng là có đặc thù ngôn ngữ, văn hóa, đào tạo riêng biệt, có nguồn nhân lực đào tạo hiếm, chuyên sâu, khó thay thế.
Do đó, giảng dạy tiếng dân tộc thiểu số ở bậc đại học không chỉ đơn thuần là truyền thụ ngôn ngữ, mà còn là hoạt động nghiên cứu, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, mang ý nghĩa khoa học và nhân văn sâu sắc. Công việc này đòi hỏi nhà giáo phải có kiến thức chuyên sâu về ngôn ngữ học, văn hóa học, dân tộc học và lịch sử.
"Vì vậy, đề xuất đội ngũ này được hưởng phụ cấp trách nhiệm là rất tích cực, cần thiết và kịp thời. Trước hết, về mặt vật chất, mức phụ cấp trách nhiệm là sự hỗ trợ thiết thực, góp phần bù đắp công sức và chi phí mà giảng viên phải bỏ ra trong quá trình giảng dạy, nghiên cứu, sưu tầm học liệu, biên soạn tài liệu hay đi thực địa, những hoạt động không thể thiếu đối với giảng viên dạy tiếng dân tộc thiểu số.
Về mặt tinh thần, cho thấy sự ghi nhận và quan tâm sâu sắc của Bộ Giáo dục và Đào tạo đối với vai trò, đóng góp của đội ngũ nhà giáo trong việc bảo tồn ngôn ngữ và văn hóa dân tộc. Đó chính là nguồn động viên to lớn để đội ngũ này tiếp tục gắn bó, cống hiến cho sự nghiệp trồng người ở vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số", thầy Tấn nhìn nhận.
Mặt khác, theo Giám đốc Phân hiệu Đại học Thái Nguyên tại Hà Giang, chính sách này còn đảm bảo sự công bằng giữa đội ngũ giáo viên giảng dạy tiếng dân tộc thiểu số ở bậc phổ thông và giảng viên ở bậc đại học. Đồng thời, thể hiện sự nhìn nhận đúng đắn, toàn diện hơn về vai trò của các cấp học trong việc bảo tồn và phát triển ngôn ngữ, văn hóa dân tộc.
Tiến sĩ Lục Quang Tấn lý giải thêm: "Trên thực tế, giảng dạy tiếng dân tộc ở mỗi cấp học có đặc thù và yêu cầu khác nhau, song đều đòi hỏi tâm huyết, kiến thức chuyên môn và sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa địa phương.
Ở bậc phổ thông, giáo viên chủ yếu giúp học sinh làm quen với ngôn ngữ, chữ viết, rèn kỹ năng giao tiếp cơ bản và nuôi dưỡng tình yêu với bản sắc dân tộc. Ở bậc đại học, giảng viên bên cạnh giảng dạy ngôn ngữ còn tham gia nghiên cứu, biên soạn tài liệu, đào tạo nguồn nhân lực có khả năng giảng dạy, nghiên cứu, chuyển giao tri thức về ngôn ngữ và văn hóa dân tộc trong tương lai.
Ví dụ như, năm học 2024-2025, cùng với Đại học Thái Nguyên, Phân hiệu đã tổ chức đào tạo, bồi dưỡng ngôn ngữ - văn hóa dân tộc cho trên 200 học viên là cán bộ, công chức, viên chức của tỉnh Tuyên Quang.
Như vậy, dù ở bậc học nào, các thầy cô đều đang gánh vác một sứ mệnh quan trọng là gìn giữ, lan tỏa và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thông qua giáo dục, vì thế cần có những chính sách hỗ trợ đảm bảo công bằng đối với nhà giáo ở mỗi bậc học".
Dưới góc nhìn của nhà giáo trực tiếp giảng dạy tiếng dân tộc thiểu số, cô Lường Thị Hạnh - giảng viên dạy tiếng Tày - Nùng tại Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên chia sẻ, đội ngũ giảng viên dạy tiếng dân tộc thiểu số tại trường hiện nay có một số thuận lợi nhất định như đa phần đều là người bản địa, có vốn ngôn ngữ nền tảng và am hiểu sâu sắc văn hóa của chính cộng đồng mình, điều này giúp quá trình truyền đạt cho sinh viên trở nên tự nhiên, gần gũi và giàu tính thực hành.
Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi đó, công tác giảng dạy vẫn còn không ít khó khăn, nhất là trong việc biên soạn giáo trình chuẩn, sưu tầm tài liệu nghiên cứu gốc, cập nhật sự biến đổi ngôn ngữ trong đời sống và tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế nhằm giúp sinh viên rèn luyện năng lực sử dụng ngôn ngữ một cách thuần thục và đúng ngữ cảnh văn hóa.
Cô Hạnh cho hay: "Hiện nay, tài liệu giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu về ngôn ngữ, văn hóa dân tộc thiểu số còn hạn chế, thiếu hệ thống và chưa được chuẩn hóa. Giảng viên phải tự sưu tầm, biên soạn từ nhiều nguồn khác nhau thành những tập bài giảng cho sinh viên.
Đặc biệt, để có được những tư liệu gốc chính xác và cập nhật được sự biến đổi của ngôn ngữ trong đời sống cộng đồng, giảng viên phải thường xuyên đi thực địa, khảo sát tại các địa phương. Đây là quá trình đòi hỏi rất nhiều thời gian, công sức và thậm chí là cả chi phí cá nhân, nhưng lại đóng vai trò thiết yếu để nâng cao chất lượng giảng dạy.
Vì vậy, nếu nhà giáo dạy tiếng dân tộc thiểu số ở bậc đại học được hưởng phụ cấp trách nhiệm là một tín hiệu rất đáng mừng".
Cô Hạnh bày tỏ thêm, dù có phụ cấp hay không, giảng viên vẫn luôn tâm huyết và cố gắng hết mình với công việc, nhưng khi có thêm những chính sách hỗ trợ sẽ là nguồn động viên tinh thần to lớn để thầy cô tiếp tục gắn bó và sáng tạo trong giảng dạy; có thêm điều kiện đầu tư cho nghiên cứu, biên soạn học liệu, đóng góp thiết thực vào việc gìn giữ tiếng nói và văn hóa dân tộc thiểu số.
Bước đầu khuyến khích, thu hút nhà giáo có trình độ cao, chuyên sâu về ngôn ngữ dân tộc
Việc cho phép nhà giáo giảng dạy tiếng dân tộc thiểu số tại các khoa, ngành đào tạo tiếng dân tộc thiểu số ở cơ sở giáo dục đại học được hưởng phụ cấp trách nhiệm không chỉ ghi nhận đặc thù, nỗ lực của đội ngũ giảng viên đảm nhiệm lĩnh vực khó, ít người theo học, mà còn góp phần thu hút, giữ chân nhân lực tham gia giảng dạy, nghiên cứu và bảo tồn ngôn ngữ.
Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trung - Giám đốc Học viện Dân tộc cho rằng, việc bổ sung phụ cấp trách nhiệm cho giảng viên dạy tiếng dân tộc thiểu số là cần thiết và đáng ủng hộ, nhưng để hướng đến việc thu hút nhân lực và tạo động lực cho nhà giáo gắn bó với lĩnh vực này, cần có những chính sách hỗ trợ cao hơn.
Thầy Trung phân tích: "Thực tế, việc đưa các ngôn ngữ dân tộc thiểu số vào chương trình giáo dục đã được triển khai theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, nhưng đội ngũ nhà giáo được đào tạo để đảm nhiệm lĩnh vực này vẫn còn rất mỏng và gặp nhiều khó khăn.
Thẳng thắn mà nói, mức phụ cấp trách nhiệm như trong dự thảo hiện nay tuy có ý nghĩa về mặt ghi nhận sự đóng góp của nhà giáo, nhưng về sức hấp dẫn thì chưa thực sự mạnh. Tôi cho rằng nếu có thể nâng mức hỗ trợ lên cao hơn thì sẽ phù hợp hơn với tính chất công việc đặc thù của đội ngũ này.
Bên cạnh đó, giảng viên dạy tiếng dân tộc thiểu số vẫn còn phải đối mặt với nhiều khó khăn về học liệu và tài liệu chính thống, trong khi công tác chuẩn hóa, biên soạn giáo trình hay chuyển tải nội dung văn hóa, ngôn ngữ lại đòi hỏi sự nghiên cứu công phu. Nếu không phải là người bản ngữ, việc theo học và giảng dạy tiếng dân tộc thiểu số lại càng vất vả hơn. Vì vậy nếu chế độ đãi ngộ chưa hấp dẫn, nhiều người sẽ chọn học các ngành sư phạm khác có cơ hội việc làm rộng mở và ổn định hơn.
Đồng thời, đầu ra của sinh viên sư phạm tiếng dân tộc thiểu số thường gắn với các trường phổ thông ở vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện công tác, sinh hoạt còn nhiều khó khăn, ít cơ hội thăng tiến hoặc chuyển công tác về khu vực thuận lợi hơn. Do đó, để thu hút người học và giữ chân người dạy, chính sách hỗ trợ phải đủ mạnh và ổn định lâu dài, đi kèm với chiến lược phát triển nguồn nhân lực, đầu tư học liệu và hỗ trợ đời sống cho giáo viên ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi".
Đồng quan điểm, Tiến sĩ Lục Quang Tấn chia sẻ, việc tìm kiếm, thu hút giảng viên có trình độ cao (thạc sĩ, tiến sĩ) chuyên sâu về các ngôn ngữ dân tộc như Mông, Dao, Tày… hiện nay còn rất khó khăn do lĩnh vực hẹp, ít người theo học chuyên sâu. Đây cũng là thách thức lớn đối với Phân hiệu Đại học Thái Nguyên tại tỉnh Hà Giang trong công tác đào tạo tiếng dân tộc thiểu số.
Vì vậy, quy định về phụ cấp trách nhiệm đối với nhà giáo dạy tiếng dân tộc thiểu số sẽ là đòn bẩy để có những chính sách hỗ trợ tốt hơn, giúp nâng cao sức hấp dẫn của vị trí việc làm, thu hút được sinh viên xuất sắc, nhà giáo trẻ có năng lực và tâm huyết gắn bó với lĩnh vực này.
"Mặt khác, đối với những giảng viên đang công tác, đây là sự khích lệ lớn, giúp họ yên tâm hơn về đời sống vật chất, có thêm động lực để tiếp tục cống hiến và nghiên cứu, bởi phần lớn các thầy cô bám nghề vì tình yêu văn hóa và trách nhiệm bảo tồn di sản dân tộc.
Nếu chính sách phụ cấp được triển khai, ước tính thu nhập giảng viên dạy tiếng dân tộc thiểu số có thể tăng thêm 15–25%, giúp họ ổn định đời sống và yên tâm nghiên cứu, giảng dạy, góp phần giữ chân đội ngũ hiện có và thu hút nhân lực trẻ, đặc biệt là các nhà giáo trẻ người dân tộc thiểu số quay trở lại phục vụ quê hương", thầy Tấn nhấn mạnh.
Ngoài ra, Tiến sĩ Lục Quang Tấn cũng có những góp ý cho dự thảo để chính sách sớm đi vào thực tiễn và phát huy hiệu quả, cùng với đó là những kiến nghị để nâng cao chất lượng đào tạo tiếng dân tộc thiểu số ở bậc đại học.
Trước hết, nếu dự thảo Nghị định được thông qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết về đối tượng, điều kiện, tiêu chí hưởng phụ cấp cũng như quy trình xét duyệt, nhằm giúp các cơ sở giáo dục đại học triển khai thống nhất, tránh lúng túng hoặc hiểu khác nhau.
Bên cạnh đó, cần có sự đầu tư đồng bộ về kinh phí và cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy tiếng dân tộc thiểu số. Hiện nay, 100% giáo trình tiếng H'Mông ở Phân hiệu Đại học Thái Nguyên tại Hà Giang đều do giảng viên tự biên soạn, chưa có tài liệu chuẩn quốc gia, vì vậy rất cần được hỗ trợ kinh phí nghiên cứu, biên soạn tài liệu, xây dựng phòng thực hành ngôn ngữ - văn hóa dân tộc và trung tâm bảo tồn tri thức dân gian để phục vụ đào tạo.
Đồng thời, nên có chính sách học bổng hoặc cam kết tuyển dụng sau khi tốt nghiệp nhằm khuyến khích người dân tộc thiểu số theo học ngành sư phạm tiếng dân tộc.