Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố Dự thảo Thông tư thay thế Thông tư số 12/2017/TT-BGDĐT về kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục đại học (Thông tư 12) để lấy ý kiến với nhiều thay đổi quan trọng. So với Thông tư 12, dự thảo thông tư mới đã bổ sung các trường hợp bị thu hồi giấy chứng nhận kiểm định chất lượng, đồng thời quy định rõ trách nhiệm của cơ sở giáo dục, tổ chức kiểm định và cơ quan quản lý trong việc giám sát sau đánh giá.
Đại diện một số cơ sở giáo dục đại học kỳ vọng, sự thay đổi này sẽ giúp minh bạch trách nhiệm, nâng cao năng lực kiểm định viên và tạo động lực để các cơ sở giáo dục cải tiến chất lượng liên tục.
Bổ sung quy định thu hồi giấy chứng nhận kiểm định là phù hợp và cần thiết
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Trịnh Hữu Chung - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Gia Định cho rằng, Bộ Giáo dục và Đào tạo dự kiến bổ sung các trường hợp thu hồi giấy chứng nhận kiểm định và làm rõ trách nhiệm của cơ sở giáo dục, tổ chức kiểm định cũng như cơ quan quản lý trong khâu giám sát sau đánh giá là bước đi cần thiết và kịp thời.
Việc bổ sung quy định thu hồi giấy chứng nhận kiểm định sẽ giúp hệ thống kiểm định vận hành nghiêm minh, khắc phục tình trạng chứng nhận rồi để đó. Điều này khẳng định chất lượng giáo dục đại học phải được duy trì bền vững, không chỉ dừng lại ở một kỳ đánh giá.
Ngoài ra, việc làm rõ trách nhiệm từng bên là điều kiện tiên quyết nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu lực trong kiểm định chất lượng. Theo đó, cơ sở giáo dục đại học cần chủ động cải tiến để không chỉ đạt chuẩn mà còn duy trì chuẩn và cải thiện liên tục sau kiểm định. Tổ chức kiểm định cần nâng cao năng lực chuyên môn, tính độc lập, khách quan và thường xuyên bồi dưỡng đội ngũ đánh giá viên. Và cơ quan quản lý Nhà nước giữ vai trò giám sát và hậu kiểm nhằm đảm bảo các cam kết chất lượng được thực hiện thực chất, tránh hình thức.
Bên cạnh đó, việc này sẽ tạo động lực cạnh tranh lành mạnh giữa các trường, khuyến khích cải tiến liên tục thay vì đạt chuẩn một lần rồi dừng lại.
"Đây không chỉ là bước đi chiến lược mà còn thể hiện quyết tâm xây dựng cơ chế kiểm định đa chiều, công bằng đi kèm trách nhiệm. Đó là một trong những yếu tố cốt lõi để nâng tầm chất lượng và uy tín của giáo dục đại học Việt Nam trong bối cảnh hội nhập", thầy Chung bày tỏ.
Theo thầy Chung, khi tăng quyền chủ động cho cơ sở giáo dục đại học trong quá trình kiểm định, điều quan trọng nhất là nhà trường phải tự giác gắn quyền với trách nhiệm.
Trước hết cần minh bạch thông tin, công khai số liệu, báo cáo, minh chứng một cách trung thực, đầy đủ và kịp thời. Đây là cơ sở để xã hội và cơ quan quản lý cùng giám sát.
Thứ hai, cần duy trì rà soát nội bộ định kỳ, tự đánh giá và cải tiến liên tục, không chờ đoàn kiểm định đến mới chuẩn bị, từ đó kịp thời khắc phục hạn chế và nâng chuẩn chất lượng.
Thứ ba, mỗi giảng viên, sinh viên, cán bộ đều cần tham gia và có trách nhiệm trong việc giữ vững cũng như nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu, phục vụ cộng đồng.
Thứ tư, nhà trường không chỉ chịu trách nhiệm trước Bộ Giáo dục và Đào tạo hay tổ chức kiểm định, mà còn phải giải trình với người học, phụ huynh, doanh nghiệp và toàn xã hội về chất lượng đào tạo.
Đây cũng chính là thước đo năng lực tự chủ, uy tín của mỗi cơ sở giáo dục đại học trong bối cảnh hội nhập.
Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Huy Tuân - Phó Trưởng phòng phụ trách Phòng Khảo thí và Đảm bảo chất lượng, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: “Theo bộ tiêu chuẩn hiện hành, việc kiểm định cấp cơ sở giáo dục là nghĩa vụ của các trường dựa trên trách nhiệm tự giải trình thông qua tổ chức kiểm định. Vai trò của tổ chức kiểm định là giúp cơ sở giáo dục đại học rà soát các điều kiện đảm bảo chất lượng và chỉ ra điểm cần cải tiến cũng như xác định tiêu chuẩn, tiêu chí chưa đạt.
Toàn bộ hoạt động này dựa trên việc tự giải trình và tự chịu trách nhiệm. Mặc dù có bước hậu kiểm của cơ quan quản lý, nhưng chưa quy định rõ hình thức xử lý khi phát hiện sai sót nghiêm trọng gây ảnh hưởng lớn đến kết quả. Điều này khiến dư luận lo ngại về khả năng “tạo điều kiện cho nhau” giữa nhà trường và trung tâm kiểm định.
Vì vậy, dự thảo thông tư mới được kỳ vọng sẽ khắc phục lỗ hổng này. Theo đó, trong giai đoạn kiểm định, trung tâm kiểm định vẫn làm việc trực tiếp với cơ sở giáo dục đại học. Tuy nhiên, sau khi hoàn tất, nếu phát hiện kết quả thực tế khác với báo cáo, Cục Quản lý chất lượng, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ thành lập Hội đồng thẩm định để kiểm tra lại. Trường hợp phát hiện sai lệch nghiêm trọng, cơ sở giáo dục đại học có thể bị thu hồi giấy chứng nhận.
Có thể thấy, so với quy định cũ, dự thảo mới đã có những điều chỉnh rõ ràng nhằm khắc phục hạn chế trong công tác kiểm định”.
Cơ sở giáo dục đại học buộc phải cải tiến chất lượng liên tục
Kiểm định chất lượng là yếu tố quan trọng giúp cơ sở giáo dục đại học duy trì chất lượng và nâng cao uy tín. Kết quả kiểm định không chỉ phản ánh tình hình tại thời điểm đánh giá mà còn thúc đẩy nhà trường liên tục cải tiến, nâng chuẩn đào tạo, hoàn thiện hệ thống quản lý và minh bạch trách nhiệm trước xã hội.
Liên quan đến vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Huy Tuân cho rằng, kết quả kiểm định thường ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của nhà trường. Nếu không đạt chứng nhận đúng chu kỳ, nhà trường sẽ gặp khó khăn trong việc duy trì và phát huy quyền tự chủ. Trước thực tế này, cơ sở giáo dục đại học cần tăng cường giám sát nội bộ, nâng cao năng lực đội ngũ phụ trách để đảm bảo chất lượng cũng như chủ động cải tiến hệ thống, nhằm đáp ứng tiêu chuẩn kiểm định và duy trì chất lượng bền vững.
Theo đó, đội ngũ cán bộ phải nắm bắt được toàn bộ hoạt động của nhà trường để phát hiện những điểm còn hạn chế. Đồng thời, họ cần được bồi dưỡng thường xuyên để nâng cao năng lực, đáp ứng yêu cầu kiểm định ngày càng cao.
Cơ sở giáo dục đại học hướng tới hội nhập quốc tế, nên cử cán bộ phụ trách đảm bảo chất lượng tham gia thêm một số khóa đào tạo ở nước ngoài để tiếp cận phương pháp quản lý tiên tiến, cập nhật chuẩn quốc tế và nâng cao năng lực so với khu vực, thế giới.
Song song với nỗ lực của nhà trường, tổ chức kiểm định và kiểm định viên cũng cần làm việc khách quan, công bằng, chính xác vì báo cáo của họ có thể sẽ được rà soát, hậu kiểm lại. Khi kiểm định viên phụ trách một tiêu chuẩn, họ cần có kinh nghiệm chuyên môn phù hợp trong môi trường giáo dục để đảm bảo đánh giá đúng thực chất. Điều này yêu cầu trung tâm kiểm định chú trọng hơn trong tuyển chọn và đào tạo đội ngũ kiểm định viên đủ năng lực, thay vì chỉ tập trung đủ số lượng đoàn đánh giá.
Trong khi đó, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Gia Định cho rằng, tổ chức kiểm định giữ vai trò vô cùng quan trọng trong việc hậu kiểm. Họ không chỉ là “người chấm điểm” mà còn là đối tác tin cậy, đồng hành cùng cơ sở giáo dục đại học trong việc duy trì và nâng cao chất lượng.
Vì vậy, để công tác kiểm định đạt hiệu quả cao, tổ chức kiểm định cần đảm bảo khách quan, độc lập, minh bạch và cung cấp phản hồi mang tính tư vấn, gợi mở để nhà trường cải tiến, thay vì chỉ xác định đạt hay không đạt.
Về yêu cầu năng lực, cán bộ kiểm định phải có kiến thức sâu về giáo dục đại học, kỹ năng phân tích, am hiểu bối cảnh quốc tế, đặc biệt là đạo đức nghề nghiệp, tính liêm chính. Đội ngũ này cần được đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên theo chuẩn trong nước và quốc tế, cập nhật phương pháp đánh giá hiện đại.
Không chỉ vậy, tổ chức kiểm định cũng phải được kiểm tra, đánh giá năng lực định kỳ nhằm tránh hình thức và bảo đảm tính chuyên nghiệp.
Ngoài ra, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Gia Định đề xuất thêm một số giải pháp để hoàn thiện cơ chế hậu kiểm.
Trước tiên, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên quy định rõ chu kỳ hậu kiểm định kỳ (ví dụ 2-3 năm/lần), đồng thời có cơ chế kiểm tra đột xuất khi phát hiện dấu hiệu vi phạm. Điều này giúp ngăn chặn tình trạng chạy theo thành tích trước kiểm định rồi buông lỏng sau kiểm định.
Tiếp đó, mỗi cơ sở giáo dục đại học cần xây dựng báo cáo định kỳ về việc duy trì và cải tiến chất lượng, công khai cho xã hội và gửi Bộ Giáo dục và Đào tạo, tổ chức kiểm định để theo dõi.
Ngoài ra, nhà trường phải coi đoàn kiểm định và tổ chức kiểm định là đối tác chiến lược trong hành trình nâng cao chất lượng. Cần thiết lập kênh trao đổi thường xuyên, không chỉ trong giai đoạn đánh giá chính thức, mà cả trong giai đoạn hậu kiểm để kịp thời chia sẻ, tư vấn, hỗ trợ.
Bên cạnh đó, cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu và Dashboard (công cụ hiển thị thông tin tổng quát) trực tuyến để cập nhật kết quả kiểm định, minh chứng cải tiến, tiến độ khắc phục khuyến nghị. Điều này vừa tiết kiệm chi phí, vừa đảm bảo tính công khai và giám sát xã hội.
Cuối cùng, cần có cơ chế giám sát ngược đối với tổ chức kiểm định để bảo đảm sự công bằng, khách quan, tránh hình thức.