Bộ Giáo dục và Đào tạo đang xây dựng Dự thảo Thông tư thay thế Thông tư số 12/2017/TT-BGDĐT về kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục đại học, sau hơn 7 năm áp dụng. Trong đó, Dự thảo nêu rõ việc bổ sung các trường hợp bị thu hồi giấy chứng nhận kiểm định chất lượng và quy định rõ trách nhiệm của cơ sở giáo dục, tổ chức kiểm định và cơ quan quản lý trong việc giám sát sau đánh giá.
Cụ thể, giấy chứng nhận kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục đại học còn thời hạn giá trị bị thu hồi nếu việc công nhận kết quả đánh giá và cấp giấy chứng nhận kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục đại học khi cơ sở giáo dục đại học không đáp ứng đủ các điều kiện theo Thông tư. Hoặc trường hợp cơ sở giáo dục đại học trong giai đoạn được đánh giá không đáp ứng yêu cầu duy trì điều kiện bảo đảm chất lượng theo kết luận của cơ quan có thẩm quyền.
Quy định rõ trường hợp cơ sở bị thu hồi giấy chứng nhận kiểm định chất lượng là cần thiết
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Văn - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế cho rằng, việc bổ sung các trường hợp thu hồi giấy chứng nhận kiểm định, đồng thời làm rõ trách nhiệm của cơ sở giáo dục đại học, tổ chức kiểm định và cơ quan quản lý trong việc giám sát sau đánh giá là rất cần thiết. Điều này nhằm bảo đảm yêu cầu cơ bản về kết quả đánh giá của tổ chức kiểm định được phản ánh đúng thực chất, khách quan và trung thực về chất lượng đào tạo.
Cơ sở giáo dục đại học sau khi được công nhận kiểm định chất lượng giáo dục phải thực hiện nghiêm túc cam kết, thường xuyên duy trì, cải tiến cũng nâng cao chất lượng để đáp ứng tiêu chí của kỳ kiểm định cũng như phục vụ lợi ích lâu dài của người học và xã hội.
Chất lượng giáo dục là yếu tố then chốt khẳng định uy tín của một trường đại học. Nếu chỉ coi kiểm định là thủ tục bắt buộc để duy trì hoạt động sẽ dễ dẫn đến tâm lý làm cho có. Vì vậy, việc trao quyền chủ động cho nhà trường trong quá trình kiểm định là chủ trương phù hợp và cần thiết.
Theo đó, các trường cần nâng cao nhận thức cho cán bộ, giảng viên về tầm quan trọng của việc tự kiểm định và được kiểm định. Chỉ khi nhận thức đúng đắn, cơ sở giáo dục đại học mới phát huy quyền chủ động và coi kiểm định là động lực cải tiến, nâng cao chất lượng đào tạo.
Đối với cán bộ phụ trách đảm bảo chất lượng trong nhà trường cần được đào tạo, bồi dưỡng bài bản không chỉ về kiến thức và kỹ năng kiểm định mà còn về năng lực tham mưu cho lãnh đạo trong việc duy trì, đảm bảo và cải tiến chất lượng giáo dục.
Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Đỗ Thế Hưng - Trưởng phòng Phòng Đảm bảo chất lượng và Khảo thí, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên chia sẻ: “Khi một cơ sở giáo dục đại học được cấp chứng nhận kiểm định chất lượng giáo dục đối với cơ sở hoặc chương trình đào tạo, nhà trường không chỉ dừng lại ở việc đạt chuẩn mà còn phải tiếp tục cải tiến theo khuyến nghị của đoàn đánh giá. Việc cải tiến cần diễn ra thường xuyên, nhằm nâng cao chất lượng các lĩnh vực hoạt động, đáp ứng ngày càng tốt hơn tiêu chuẩn, tiêu chí kiểm định.
Sau khi được cấp chứng nhận, cơ sở giáo dục đại học cần có trách nhiệm báo cáo kết quả cải tiến chất lượng theo quy định. Kết quả này phải được thẩm định để bảo đảm khuyến nghị của đoàn đánh giá ngoài được thực hiện nghiêm túc. Trường hợp không đáp ứng tiêu chí kiểm định, cơ sở giáo dục sẽ bị đánh giá lại và chỉ khi đạt chuẩn mới được duy trì chứng nhận.
Ngoài ra, cơ sở giáo dục hoặc chương trình đào tạo nếu bị phát hiện không đáp ứng điều kiện đảm bảo chất lượng hay vi phạm quy định hiện hành, hoàn toàn có thể bị thu hồi chứng nhận. Vì vậy, quy định rõ trường hợp vi phạm và trách nhiệm của tổ chức kiểm định trong khâu xác minh, xử lý là yếu tố quan trọng. Việc này nhằm bảo đảm tính nghiêm minh của quy trình kiểm định, đồng thời buộc nhà trường nâng cao trách nhiệm trong duy trì cũng như cải tiến chất lượng đào tạo”.
Theo Tiến sĩ Đỗ Thế Hưng, trách nhiệm của cơ sở giáo dục đại học trong duy trì và nâng cao chất lượng đào tạo thể hiện ở việc chủ động xây dựng hệ thống bảo đảm chất lượng nội bộ bền vững và thực chất. Nhà trường phải phát triển đội ngũ nhân lực, chuẩn bị đầy đủ điều kiện cơ sở vật chất, đồng thời thiết lập cơ chế kiểm soát chất lượng hiệu quả, tránh tình trạng hình thức.
Hệ thống đảm bảo chất lượng nội bộ cần được nhà trường đầu tư xây dựng bài bản, thể hiện đầy đủ các thành tố cấu trúc chỉnh thể của hệ thống, bao gồm sứ mạng, tầm nhìn, chính sách, chiến lược, công cụ giám sát, đánh giá, hệ thống thông tin, đội ngũ vận hành… Trong đó, yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất được thể hiện qua đội ngũ cán bộ phụ trách. Những người làm công tác này phải có chuyên môn về đảm bảo chất lượng, đo lường, đánh giá, đồng thời được đào tạo bài bản, thường xuyên được bồi dưỡng theo chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo hoặc trung tâm kiểm định.
Bên cạnh đó, cần ban hành quy định rõ ràng về tiêu chuẩn chuyên môn đối với bộ phận này, nhằm bảo đảm hoạt động kiểm định được thực hiện một cách hiệu quả, chuyên nghiệp.
Không chỉ vậy, các tổ chức kiểm định và cơ quan quản lý cần tăng cường giám sát quá trình cải tiến chất lượng tại cơ sở giáo dục đại học. Việc báo cáo giữa kỳ cần thực hiện đầy đủ, nghiêm túc hơn. Cơ quan quản lý có thể trực tiếp kiểm tra, tham quan, đánh giá thực tế; đồng thời khai thác thêm một số kênh giám sát như báo cáo thường niên của nhà trường, thông tin trên truyền thông đại chúng, dữ liệu cập nhật thường xuyên trên hệ thống HEMIS của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Nhờ vậy, có thể theo dõi thay đổi của nhà trường trong quá trình cải tiến, có cơ sở đối sánh với kết quả đánh giá các chu kỳ kiểm định trước, từ đó kịp thời đưa ra biện pháp phù hợp nhằm thúc đẩy cơ sở giáo dục không ngừng nâng cao chất lượng.
Đồng quan điểm, Thạc sĩ Tạ Hồng Phong - Trưởng phòng Phòng Quản lý chất lượng, Trường Đại học Sao Đỏ cho rằng, nếu cơ sở giáo dục đại học hoàn tất quy trình kiểm định và được cấp giấy chứng nhận nhưng không đáp ứng đủ các tiêu chí hoặc điều kiện bắt buộc thì chứng nhận đó có thể bị thu hồi. Thực tế này, đòi hỏi nhà trường phải chủ động xây dựng và duy trì văn hóa chất lượng trong mọi hoạt động, thay vì chờ đến kỳ tái kiểm định mới triển khai.
Bên cạnh đó, trong thời gian giấy chứng nhận còn hiệu lực, nếu cơ sở giáo dục không duy trì hoặc không thực hiện đầy đủ các nội dung phải cải tiến theo kế hoạch ở tiêu chuẩn "đạt có điều kiện", bị tổ chức kiểm định hoặc cơ quan quản lý phát hiện vi phạm, giấy chứng nhận có thể bị thu hồi. Đây là cơ sở cần thiết để bảo đảm chất lượng thực chất, hiệu quả thực sự trong công tác kiểm định.
Thầy Phong cho hay, khi tăng quyền chủ động cho cơ sở giáo dục trong quá trình kiểm định, cơ sở giáo dục phải thực hiện công khai kết quả và chịu trách nhiệm về tính trung thực để xã hội, cơ quan quản lý và người học cùng giám sát. Sau khi được công nhận cần duy trì, cải tiến chất lượng liên tục; chủ động thực hiện cải tiến chất lượng đã cam kết trong báo cáo tự đánh giá theo khuyến nghị của đoàn đánh giá ngoài, hội đồng kiểm định và công nhận chất lượng.
Đồng thời, mỗi trường cần thiết lập hệ thống đảm bảo chất lượng bên trong (IQA), phân công trách nhiệm rõ ràng từ ban giám hiệu đến các khoa, bộ môn, bảo đảm nguyên tắc tự chủ đi đôi với tự chịu trách nhiệm.
Về năng lực của đội ngũ cán bộ phụ trách đảm bảo chất lượng trong nhà trường cần thường xuyên được cập nhật, bồi dưỡng kiến thức về văn bản pháp luật và các bộ tiêu chuẩn quốc tế như AUN-QA, ABET hay ISO 21001. Họ cũng cần tham gia mạng lưới đảm bảo chất lượng (QA) để học hỏi kinh nghiệm, đồng thời có năng lực thiết lập hệ thống cơ sở dữ liệu số, giám sát quá trình cải tiến chất lượng sau kiểm định và đo lường mức độ hoàn thành kế hoạch.
Cần nâng cao năng lực đội ngũ kiểm định để đưa ra khuyến nghị sát thực, khả thi
Hậu kiểm chất lượng giáo dục không chỉ là bước tiếp nối sau khi cấp giấy chứng nhận, mà còn là cơ chế để bảo đảm các tiêu chuẩn được duy trì thực chất trong hoạt động của nhà trường. Để làm được điều này, tổ chức kiểm định, cơ quan quản lý và cơ sở giáo dục đại học phải nâng cao trách nhiệm, minh bạch thông tin và coi kiểm định là đòn bẩy nâng cao chất lượng.
Về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Văn nêu quan điểm, các tổ chức, dịch vụ kiểm định giữ vai trò chính trong việc hậu kiểm nhằm đảm bảo những tiêu chuẩn chất lượng đã được công nhận không chỉ dừng lại trên giấy tờ mà được duy trì thực chất trong hoạt động của nhà trường. Đội ngũ cán bộ tham gia đánh giá cần có năng lực thực tiễn, am hiểu thực trạng vận hành của cơ sở giáo dục đại học, thay vì áp dụng máy móc quy định.
Nếu thiếu sự linh hoạt và hiểu biết thực tế, việc kiểm định dễ dẫn đến những đánh giá thiên lệch, thậm chí đưa ra khuyến nghị không phù hợp, gây khó khăn cho nhà trường trong quá trình cải tiến. Ngược lại, khi được trang bị đầy đủ năng lực và kinh nghiệm, cán bộ kiểm định có thể đưa ra nhận định sát thực, khuyến nghị khả thi, giúp nâng cao hiệu quả công tác đảm bảo và cải tiến chất lượng.
Theo thầy Văn, để hoàn thiện cơ chế hậu kiểm, cần công khai báo cáo tự đánh giá kiểm định chất lượng và giấy chứng nhận kiểm định chất lượng giáo dục trên trang thông tin điện tử để toàn xã hội cùng giám sát.
Ngoài ra, nhà trường cần có trách nhiệm với việc đảm bảo và nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, để tránh dàn trải và hình thức, công tác hậu kiểm không nhất thiết phải tiến hành đồng loạt ở tất cả các cơ sở giáo dục đại học, mà chỉ nên tập trung vào đơn vị có nhiều vấn đề được người học và dư luận xã hội phản ánh.
Trong khi đó, Trưởng phòng Phòng Đảm bảo chất lượng và Khảo thí, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên cho rằng, cơ chế hậu kiểm phụ thuộc lớn vào trách nhiệm của tổ chức kiểm định, bởi họ phải đứng ra bảo đảm về chứng nhận đã cấp. Do đó, đơn vị này cần bố trí đầy đủ nhân lực, nguồn lực để triển khai một cách nghiêm túc, bảo đảm hiệu quả và tính thực chất.
Về phía cơ quan quản lý, các bộ, ngành cần ban hành quy định cụ thể nhằm ràng buộc tổ chức kiểm định thực hiện công tác hậu kiểm bài bản, nghiêm túc.
Đối với các cơ sở giáo dục đại học, hậu kiểm là cần thiết nhưng không nên trở thành gánh nặng khiến họ phải dồn quá nhiều nguồn lực chỉ để đối phó kiểm tra. Cơ quan quản lý có thể tận dụng các kênh minh bạch thông tin mà nhà trường đã công khai và chịu trách nhiệm như hệ thống HEMIS của Bộ Giáo dục và Đào tạo, báo cáo thường niên trên website, kết quả xếp hạng hay phản hồi từ chuyên gia và các bên liên quan. Nếu phát hiện dấu hiệu bất thường từ những nguồn này, khi đó mới tiến hành xem xét, đánh giá sâu hơn.
Nếu công tác hậu kiểm chỉ dừng ở hình thức hành chính, buộc nhà trường tốn nhiều công sức trong việc lập báo cáo, tập hợp minh chứng hay tiếp đoàn khảo sát, thì hoạt động này sẽ trở thành gánh nặng thay vì góp phần nâng cao chất lượng.
Còn theo Trưởng phòng Phòng Quản lý chất lượng, Trường Đại học Sao Đỏ, trung tâm kiểm định sở hữu đội ngũ chuyên gia có trình độ, kinh nghiệm thực tiễn, hiểu biết về bối cảnh giáo dục Việt Nam; quy trình đánh giá chuyên nghiệp, khách quan, độc lập, minh bạch.
Để công tác kiểm định đạt hiệu quả cao, cần tiếp tục nâng cao năng lực đội ngũ tham gia đánh giá ngoài, nhằm đáp ứng tốt hơn yêu cầu hội nhập và cải tiến chất lượng giáo dục. Các tổ chức kiểm định cần bổ sung thêm chuyên gia có thẻ kiểm định viên của tổ chức quốc tế, qua đó tăng khả năng tư vấn, định hướng phát triển theo xu hướng toàn cầu.
Song song với đó, trong phạm vi nhà trường, bộ phận chuyên trách cần tham mưu cho lãnh đạo kế hoạch nâng cao năng lực cán bộ tham gia đánh giá. Cụ thể, cử viên chức tham gia khóa đào tạo, tập huấn viết báo cáo tự đánh giá (VAR); rèn luyện kỹ năng ứng dụng công cụ thống kê, phân tích dữ liệu để đánh giá các chỉ số chất lượng; khai thác hiệu quả hệ thống quản lý chất lượng số; bồi dưỡng ngoại ngữ để có thể đọc hiểu tiêu chuẩn quốc tế và làm việc trực tiếp với chuyên gia, đoàn đánh giá nước ngoài.
Ngoài ra, Trưởng phòng Phòng Quản lý chất lượng, Trường Đại học Sao Đỏ đề xuất thêm một số giải pháp như sau:
Thứ nhất, duy trì hệ thống bảo đảm chất lượng nội bộ (IQA) liên tục, tránh hình thức chạy theo từng đợt đánh giá.
Thứ hai, tích hợp chỉ số chất lượng vào kế hoạch chiến lược phát triển của cơ sở giáo dục đại học để phấn đấu theo từng giai đoạn.
Thứ ba, đầu tư nguồn lực cho bộ phận đảm bảo chất lượng, ứng dụng công nghệ quản lý dữ liệu.
Thứ tư, báo cáo duy trì điều kiện bảo đảm chất lượng, công khai báo cáo tự đánh giá, kết quả hậu kiểm trên website nhà trường.
Thứ năm, thực hiện có hiệu quả sự phối hợp giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo - tổ chức kiểm định - cơ sở giáo dục đại học trong chia sẻ dữ liệu và hỗ trợ kỹ thuật.
