Theo quy định hiện hành, ứng viên giáo sư, phó giáo sư phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn về số lượng, chất lượng bài báo khoa học, giờ giảng, hướng dẫn nghiên cứu sinh và nhiều tiêu chí học thuật khác. Tuy nhiên, trên thực tế, vẫn còn không ít ứng viên đáp ứng đủ các điều kiện này.
Chính vì vậy, Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg ngày 31/8/2018 Quy định tiêu chuẩn, thủ tục xét công nhận đạt tiêu chuẩn và bổ nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư; thủ tục xét hủy bỏ công nhận chức danh và miễn nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư cũng đã mở ra cơ chế cho phép ứng viên được thay thế phần tiêu chuẩn còn thiếu bằng công bố quốc tế uy tín, tạo thêm một hướng đi để ứng viên đáp ứng yêu cầu xét công nhận chức danh.
Nội dung mà ứng viên giáo sư, phó giáo sư phải thực hiện kê khai trong bản đăng ký xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh là các tiêu chuẩn còn thiếu so với quy định được thay thế bằng bài báo khoa học, bằng độc quyền sáng chế, sách phục vụ đào tạo...
Trong đó, “bài báo khoa học” là công trình khoa học của tác giả đã được công bố trên tạp chí khoa học có mã số chuẩn quốc tế ISSN, thể hiện rõ ý tưởng khoa học, nội dung cần thiết của vấn đề nghiên cứu, tình hình nghiên cứu trong nước và quốc tế, những đóng góp chính về lý thuyết và ứng dụng; phương pháp, phương tiện nghiên cứu, nguồn tư liệu trích dẫn và tài liệu tham khảo.
“Sách phục vụ đào tạo” là sách có nội dung khoa học và tính sư phạm, được sử dụng để đào tạo, bồi dưỡng từ trình độ đại học trở lên phù hợp với ngành, chuyên ngành khoa học đăng ký xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư của ứng viên và có mã số chuẩn quốc tế ISBN, gồm: Giáo trình, sách chuyên khảo, sách tham khảo, sách hướng dẫn.
Đối với chức danh giáo sư
| Tiêu chuẩn | Quy định | Thay thế |
| Chủ trì thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ | (Khoản 6, Điều 5, Quyết định số 37) Chủ trì thực hiện ít nhất 02 nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp bộ hoặc 01 nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia đã nghiệm thu kết quả từ đạt yêu cầu trở lên. | Thay thế bằng: + Bài báo khoa học. + Bằng độc quyền sáng chế + Giải pháp hữu ích + Tác phẩm nghệ thuật, thành tích huấn luyện, thi đấu thể dục thể thao đạt giải thưởng quốc tế. + Mỗi nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp bộ được thay thế bằng 01 bài báo khoa học hoặc công trình khoa học khác tại Khoản 6, Điều 5. |
| Hướng dẫn khoa học | (Khoản 7, Điều 5, Quyết định số 37) Ứng viên phải hướng dẫn chính ít nhất 02 nghiên cứu sinh được cấp bằng tiến sĩ theo quy định của pháp luật. | Thay thế bằng: + Bài báo khoa học hoặc (và) bằng độc quyền sáng chế. + Giải pháp hữu ích. + Tác phẩm nghệ thuật, thành tích huấn luyện, thi đấu thể dục thể thao đạt giải thưởng quốc tế. + Hướng dẫn chính 01 nghiên cứu sinh được thay thế bằng 03 bài báo khoa học hoặc công trình khoa học quy định tại điểm này. |
| Điểm công trình khoa học quy đổi | (Điểm c, Khoản 9, Điều 5, Quyết định số 37) Ứng viên thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ, lĩnh vực khoa học sức khỏe: + Phải có ít nhất 3,0 điểm công trình khoa học tính từ việc biên soạn sách phục vụ đào tạo, trong đó có ít nhất 1,5 điểm tính từ biên soạn giáo trình hoặc (và) sách chuyên khảo. Ứng viên thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn; lĩnh vực nghệ thuật, thể dục thể thao: + Phải có ít nhất 5,0 điểm công trình khoa học tính từ việc biên soạn sách phục vụ đào tạo, trong đó có ít nhất 2,5 điểm tính từ biên soạn giáo trình hoặc (và) sách chuyên khảo. | Thay thế bằng điểm quy đổi từ: + Các bài báo khoa học. + Bằng độc quyền sáng chế. + Giải pháp hữu ích. + Tác phẩm nghệ thuật, thành tích huấn luyện, thi đấu thể dục thể thao đạt giải thưởng quốc tế. |
| Đối với các chuyên ngành thuộc ngành Khoa học quân sự và ngành Khoa học an ninh liên quan đến bí mật nhà nước thuộc lĩnh vực quốc phòng, an ninh | Bài báo khoa học công bố trên tạp chí khoa học quốc tế có uy tín. | Được thay thế bằng các bài báo khoa học công bố trên các tạp chí khoa học uy tín của ngành Khoa học quân sự và ngành Khoa học an ninh. Tổng số điểm của các bài báo thay thế cho mỗi bài báo khoa học công bố trên tạp chí khoa học quốc tế có uy tín phải đạt 1,5 điểm trở lên và toàn bộ số điểm của các bài báo thay thế cho các bài báo khoa học công bố trên tạp chí khoa học quốc tế có uy tín không được tính vào tổng số điểm công trình khoa học quy đổi tối thiểu. |
| Bài báo khoa học và bài báo thay thế được tính từ thời điểm sau khi ứng viên được công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh phó giáo sư | ||
Như vậy, ví dụ đối với giáo sư, nếu thiếu nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp bộ/quốc gia, có thể thay thế bằng bài báo khoa học, sáng chế, giải pháp hữu ích.
Thiếu hướng dẫn nghiên cứu sinh, thì mỗi nghiên cứu sinh có thể thay thế bằng 3 bài báo khoa học.
Thiếu điểm sách đào tạo có thể được thay thế bằng điểm quy đổi từ bài báo, sáng chế, giải pháp hữu ích.
Đối với chức danh phó giáo sư
| Tiêu chuẩn | Quy định | Thay thế |
| Chủ trì thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ | (Khoản 5, Điều 6, Quyết định số 37) Chủ trì thực hiện ít nhất 02 nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp cơ sở hoặc 01 nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp Bộ đã nghiệm thu kết quả từ đạt yêu cầu trở lên. | Thay thế bằng: 01 bài báo khoa học hoặc một trong số các công trình: + Bằng độc quyền sáng chế. + Giải pháp hữu ích. + Tác phẩm nghệ thuật, thành tích huấn luyện, thi đấu thể dục thể thao đạt giải thưởng quốc tế. |
| Hướng dẫn khoa học | (Khoản 6, Điều 6, Quyết định số 37) Hướng dẫn ít nhất 02 học viên được cấp bằng thạc sĩ hoặc hướng dẫn chính hoặc phụ ít nhất 01 nghiên cứu sinh được cấp bằng tiến sĩ. Đối với ngành khoa học sức khỏe, hướng dẫn 01 học viên bảo vệ thành công luận văn chuyên khoa hoặc bác sĩ nội trú được tính như hướng dẫn 01 học viên được cấp bằng thạc sĩ; | Thay thế bằng công trình khoa học quy đổi. Hướng dẫn 01 học viên được cấp bằng thạc sĩ được thay thế bằng 01 trong số các công trình: + Bài báo khoa học. + Bằng độc quyền sáng chế. + Giải pháp hữu ích. + Sách phục vụ đào tạo. + Tác phẩm nghệ thuật, thành tích huấn luyện, thi đấu thể dục thể thao đạt giải thưởng quốc tế. |
| Đối với các chuyên ngành thuộc ngành Khoa học quân sự và ngành Khoa học an ninh liên quan đến bí mật nhà nước thuộc lĩnh vực quốc phòng, an ninh | Bài báo khoa học công bố trên tạp chí khoa học quốc tế có uy tín. | Được thay thế bằng các bài báo thay thế. Tổng số điểm của các bài báo thay thế cho mỗi bài báo khoa học công bố trên tạp chí khoa học quốc tế có uy tín phải đạt 1,5 điểm trở lên và toàn bộ số điểm của các bài báo thay thế cho các bài báo khoa học công bố trên tạp chí khoa học quốc tế có uy tín không được tính vào tổng số điểm công trình khoa học quy đổi tối thiểu. |
| Bài báo khoa học và bài báo thay thế được tính từ thời điểm sau khi ứng viên bảo vệ thành công luận án tiến sĩ. | ||
Theo đó, đối với chức danh phó giáo sư, nếu ứng viên thiếu nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp cơ sở/cấp bộ thì được thay thế bằng 1 bài báo hoặc công trình tương đương.
Nếu hướng dẫn học viên thạc sĩ, nghiên cứu không đủ theo quy định thì có thể thay thế bằng bài báo, sách đào tạo, sáng chế, giải pháp hữu ích,...
Như vậy, theo quy định, nếu ứng viên chưa chủ trì đề tài hay chưa hướng dẫn đủ nghiên cứu sinh, thì số lượng công bố quốc tế sẽ là “tấm vé thay thế”.
Bài báo khoa học dùng để thay thế là bài báo khoa học được công bố trên tạp chí khoa học quốc tế có uy tín.
Scopus và Web of Science (WoS) được biết đến là hai cơ sở dữ liệu học thuật uy tín hàng đầu thế giới, dùng để đánh giá chất lượng công bố khoa học. Điểm chung của cả hai hệ thống là đều cung cấp dữ liệu trích dẫn, giúp các nhà khoa học và cơ quan quản lý đo lường mức độ ảnh hưởng của một công trình hay tạp chí.
Cụ thể, Scopus ra đời năm 2004, do Nhà xuất bản Elsevier (Hà Lan) phát triển. Còn WoS có lịch sử lâu đời hơn, hiện do Clarivate Analytics (trước đây là Thomson Reuters) quản lý.
Trong hệ thống WoS, ngoài ba bộ sưu tập “chính thống” gồm SCIE/SCI (khoa học tự nhiên, kỹ thuật, y dược), SSCI (khoa học xã hội) và A&HCI (nghệ thuật - nhân văn), Clarivate từ năm 2015 đã bổ sung thêm ESCI (Emerging Sources Citation Index).
Còn Scopus nổi bật nhờ hệ thống xếp hạng dựa trên chỉ số SCImago Journal Rank (SJR), phản ánh uy tín của tạp chí thông qua số lần và chất lượng trích dẫn. Các tạp chí trong Scopus thường được chia thành 4 nhóm (Q1-Q4).
