Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã đăng tải bài viết Trường học phát thông báo khẩn sau khi học sinh bị đối tượng lạ nhận là xe ôm công nghệ lừa đón nói về thông báo của Trường Liên cấp Trung học cơ sở, Tiểu học tư thục Ngôi Sao Hà Nội thông báo tới phụ huynh nâng cao cảnh giác, đảm bảo an toàn cho học sinh khi tham gia các hoạt động ngoài nhà trường sau sự việc học sinh bị đối tượng lạ nhận là xe ôm công nghệ lừa đón.
Trước thực trạng các vụ lừa đảo nhắm vào đối tượng học sinh ngày càng gia tăng, chuyên gia, lãnh đạo nhà trường đã có khuyến nghị nhằm tăng cường vai trò phối hợp giữa gia đình và nhà trường để trang bị kiến thức, kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh.
Chiêu trò lừa đảo “bủa vây”, gia đình, nhà trường cần phối hợp chặt chẽ và nâng cao cảnh giác
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Nguyễn Thị Bích Thủy - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Ngô Thì Nhậm (phường Hai Bà Trưng, Hà Nội) cho hay, hiện nay, các chiêu thức lừa đảo nhắm vào đối tượng học sinh ngày càng tinh vi, đa dạng. Ngoài việc giả danh người thân hoặc tài xế công nghệ để tiếp cận học sinh, kẻ gian còn tìm cách giả mạo giáo viên hoặc cán bộ nhà trường để dụ các em đi theo.
Bên cạnh đó, nhiều đối tượng còn dụ dỗ, lấy lòng trẻ em bằng phần thưởng, đồ chơi, bánh kẹo hay thiết bị công nghệ, đặc biệt là với đối tượng học sinh tiểu học còn non nớt, thiếu kỹ năng tự bảo vệ.
Một hình thức lừa đảo học sinh khác là gây áp lực tâm lý cho các em như thông báo "người thân gặp tai nạn", "cha mẹ nhờ đón gấp", khiến học sinh hoảng loạn và dễ nghe theo.
Ngoài ra, phụ huynh cần đặc biệt cảnh giác với môi trường mạng. Đối tượng xấu có thể tiếp cận học sinh qua mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin hay trò chơi trực tuyến, từ đó hẹn gặp hoặc lấy thông tin cá nhân, địa chỉ, thói quen sinh hoạt của học sinh.
Cùng chia sẻ về vấn đề này, Tiến sĩ Phạm Kim Thư - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Mai Hắc Đế (phường Hoàng Văn Thụ, Hà Nội) cho biết, đối với học sinh trung học phổ thông là nhóm thường xuyên tiếp xúc với Internet và mạng xã hội, các em đối diện nhiều nguy cơ bị lừa đảo qua mạng.
Các chiêu thức lừa đảo thường gặp như kẻ gian giả danh thầy cô hoặc bạn bè để vay tiền, xin mã OTP hay dụ dỗ tham gia đầu tư, mua bán trực tuyến. Hoặc đối tượng xấu sử dụng các chiêu trò trúng thưởng, tìm việc làm thêm trên mạng, với lời mời tham gia khảo sát kiếm tiền, làm cộng tác viên online, nhưng thực chất là để chiếm đoạt tài sản. Nhiều đối tượng còn giả danh cán bộ công an, tòa án để gọi điện đe dọa, ép học sinh chuyển tiền.
Ngoài đời thực, kẻ gian có thể tiếp cận, lôi kéo học sinh tham gia các nhóm tệ nạn xã hội, tín dụng đen, tiêu dùng hàng cấm… gây hệ lụy nghiêm trọng.
Trong khi đó, Thạc sĩ Nguyễn Văn Duẩn – chuyên gia tại Phòng Tâm lý học đường, Trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Lê Quý Đôn (phường Cầu Diễn, Hà Nội), Phó Giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn MindCare Việt Nam nhận định, thời gian gần đây, các phương tiện truyền thông thông tin nhiều vụ lừa đảo học sinh, sinh viên, thậm chí có trường hợp mất tích.
Thực tế này cho thấy trẻ em và thanh thiếu niên đang trở thành mục tiêu của những đối tượng xấu với thủ đoạn ngày càng tinh vi. Đây là thách thức lớn đặt ra cho gia đình, nhà trường và toàn xã hội cần tăng cường giáo dục kỹ năng sống, đồng thời thiết lập quy trình phối hợp chặt chẽ để bảo vệ trẻ trong mọi hoạt động trong và ngoài nhà trường.
Từ góc độ tâm lý học đường, trẻ em dễ trở thành mục tiêu của kẻ xấu bởi đặc điểm phát triển tâm lý chưa hoàn thiện, kinh nghiệm sống còn hạn chế, trong khi nhu cầu cảm xúc lại mạnh mẽ khiến các em dễ bị tác động và thao túng.
Ở lứa tuổi này, học sinh thường có xu hướng tin tưởng người lớn hoặc những hình ảnh quen thuộc trong đời sống hằng ngày, như tài xế xe công nghệ hay người tự xưng là quen biết phụ huynh. Chính sự cả tin, cùng thói quen “ủy quyền” việc kiểm chứng thông tin cho người lớn, khiến các em dễ bỏ qua những bước cảnh giác quan trọng, trở thành đối tượng dễ bị lợi dụng.
Ngoài ra, thói quen sinh hoạt và lịch trình học tập dày đặc cũng làm giảm khả năng phòng bị của học sinh. Sau giờ học, thi cử hoặc hoạt động ngoại khóa, các em thường mệt mỏi, chỉ muốn nhanh chóng về nhà nên dễ chọn giải pháp thuận tiện mà bỏ qua yếu tố an toàn.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại với sự phổ biến của dịch vụ trực tuyến và mạng xã hội, kẻ xấu lại có thêm nhiều kênh tiếp cận mới. Trong khi đó, gia đình và nhà trường chưa kịp trang bị đầy đủ kỹ năng nhận diện và ứng phó với rủi ro trong môi trường số, khiến học sinh trở thành nhóm dễ bị lợi dụng.
Một yếu tố quan trọng khác là cơ chế ám thị. Đây là sự tác động tâm lý khiến người tiếp nhận chấp nhận thông tin mà không kịp phản biện, nhất là khi nó xuất phát từ những nhân vật có uy tín hoặc được tin tưởng. Kẻ xấu có thể lợi dụng điều này bằng cách giả dạng thầy cô, công an hay người thân để tạo niềm tin tuyệt đối, buộc học sinh làm theo yêu cầu như giao nộp tiền, rời khỏi trường hoặc di chuyển đến địa điểm lạ mà không phản kháng.
Không chỉ dừng lại ở việc lợi dụng sự cả tin, nhiều thủ đoạn còn khai thác ham muốn lợi ích ngắn hạn và nhu cầu được công nhận của học sinh. Với trẻ nhỏ, đó có thể là bánh kẹo, đồ chơi hay thú cưng; với lứa tuổi lớn hơn, là tiền bạc, cơ hội đầu tư hoặc những lời hứa hẹn về phần thưởng dễ dàng.
Các chiêu trò lừa đảo tình cảm trên mạng cũng thường nhắm vào những học sinh có tâm lý yếu, dễ bị hấp dẫn bởi sự công nhận, lời ngọt ngào hoặc ảo tưởng về một mối quan hệ đặc biệt. Những thủ đoạn này không chỉ đe dọa về tài chính và nguy cơ bị bắt cóc, mà còn để lại hệ lụy nặng nề về sức khỏe tinh thần của học sinh.
Bên cạnh đó, môi trường trực tuyến cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Các em thường có thói quen chia sẻ thông tin cá nhân, lịch trình, vị trí hoặc hình ảnh riêng tư mà không lường trước hậu quả. Kẻ xấu có thể khai thác dữ liệu này để theo dõi, tiếp cận hoặc dựng lên những kịch bản lừa đảo tinh vi hơn, khiến học sinh rơi vào tình thế bị động và khó thoát khỏi bẫy.
Học sinh cần được nâng cao kỹ năng nhận biết dấu hiệu bất thường, nguy hiểm
Để học sinh tránh được những tình huống nguy hiểm, theo Thạc sĩ Nguyễn Văn Duẩn, trước hết, các em cần được rèn luyện kỹ năng nhận biết tình huống, quan sát những dấu hiệu bất thường như người lạ tìm cách tiếp cận, đưa ra lời mời hấp dẫn hoặc sự quan tâm quá mức. Sự cảnh giác từ sớm giúp các em chủ động giữ khoảng cách và tránh rơi vào thế bị động.
Song song với đó, kỹ năng ứng xử cũng rất quan trọng. Học sinh phải biết từ chối dứt khoát, không đi theo người lạ dù họ giả danh người quen hay đưa ra lý do thuyết phục. Thay vì im lặng, các em nên báo ngay cho thầy cô, bạn bè hoặc người thân để được hỗ trợ.
Trong tình huống khẩn cấp, trẻ cần kêu cứu, chạy đến nơi đông người hoặc điểm an toàn như cửa hàng, nhà dân, trụ sở công an. Việc ghi nhớ số khẩn cấp 113, 111 cùng số của người thân cũng là kỹ năng bắt buộc để kịp thời liên lạc khi gặp nguy hiểm.
Một nguyên tắc cơ bản khác là học sinh cần được trang bị kỹ năng tự bảo vệ bản thân. Các em không nên đi theo người lạ, chỉ đi cùng người mà phụ huynh đã thông báo trước; gia đình có thể đặt “mật mã riêng” để xác nhận khi có người đến đón. Học sinh cũng cần hạn chế đi một mình vào buổi tối hoặc nơi vắng vẻ, đồng thời chia sẻ vị trí cho người thân khi di chuyển để tăng tính an toàn.
Ngoài ra, nhiều đối tượng tiếp cận trẻ không qua trực tiếp mà thông qua không gian mạng. Vì vậy, học sinh cần biết giữ kín thông tin cá nhân, không đăng tải lịch trình, số điện thoại hay hình ảnh riêng tư. Các em cũng phải nhận diện được những dấu hiệu nguy hiểm trong giao tiếp trực tuyến, ví dụ như khi người lạ tỏ ra quá quan tâm, hứa hẹn cơ hội hấp dẫn, yêu cầu giữ bí mật hoặc dụ sang nền tảng mạng xã hội khác.
Bên cạnh đó, học sinh cần rèn luyện kỹ năng quản lý cảm xúc và xử lý tình huống. Khi bị kẻ xấu tiếp cận, nhiều em dễ rơi vào tâm lý hoang mang, lo sợ hoặc ngại ngùng. Do đó, việc tập cho các em cách giữ bình tĩnh, nhanh chóng thoát khỏi tình huống, tìm nơi an toàn và nhờ giúp đỡ là rất cần thiết. Kỹ năng này có thể được rèn luyện thông qua các buổi tập huấn, đóng vai tình huống ngay tại trường.
Cuối cùng, để bảo vệ học sinh hiệu quả, rất cần sự đồng hành, phối hợp chặt chẽ của gia đình, nhà trường và xã hội. Gia đình nên thường xuyên trò chuyện và tập luyện tình huống giả định với con. Nhà trường cần xây dựng quy trình giao nhận học sinh chặt chẽ, chỉ bàn giao cho người được ủy quyền hợp pháp. Cơ quan chức năng và cộng đồng xã hội phải tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ pháp lý và có cơ chế phản ứng nhanh khi xảy ra sự cố.
Trong khi đó, theo Hiệu trưởng Trường Tiểu học Ngô Thì Nhậm, nhà trường luôn xác định việc trang bị kỹ năng sống và kỹ năng phòng vệ cho học sinh là một phần thiết yếu trong chương trình giáo dục toàn diện. Nhiều giải pháp cụ thể đã và đang được triển khai nhằm nâng cao nhận thức, giúp học sinh chủ động bảo vệ bản thân.
Trước hết, nội dung giáo dục kỹ năng phòng vệ được lồng ghép vào các tiết học kỹ năng sống và hoạt động ngoài giờ lên lớp. Cùng với đó, trường tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề phối hợp cùng công an phường, đội cảnh sát khu vực hoặc chuyên gia kỹ năng sống, hướng dẫn học sinh theo từng khối lớp, phù hợp với độ tuổi, giúp học sinh nhận biết tình huống nguy hiểm và biết xử lý đúng cách.
Bên cạnh lý thuyết, học sinh còn được tập huấn kỹ năng thực hành như hét to để cầu cứu, ghi nhớ số điện thoại khẩn cấp, không đi theo người lạ, hay cách từ chối lịch sự nhưng dứt khoát. Với lứa tuổi lớn hơn, nhà trường chú trọng thêm kỹ năng an toàn trên không gian mạng, hướng dẫn các em sử dụng thiết bị công nghệ một cách có trách nhiệm, đồng thời biết bảo vệ thông tin cá nhân.
Chương trình tập huấn không chỉ cho học sinh mà cho cả phụ huynh. Phụ huynh được cung cấp kiến thức về tâm lý trẻ em, cách giáo dục con ứng phó với người lạ, còn học sinh thì được thực hành tình huống thực tế.
Đặc biệt, để tăng cường an ninh, trường đã lắp đặt hai trụ kiểm soát ra vào thông minh tại cổng chính. Hệ thống này sử dụng công nghệ nhận diện khuôn mặt và cảnh báo người lạ, mang lại giải pháp hiện đại, an toàn cho học sinh, giáo viên và phụ huynh.
Đồng thời, trường cũng chú trọng công tác tuyên truyền nội bộ, qua bảng tin, tờ rơi, sổ tay kỹ năng để thông tin được lan tỏa thường xuyên.
Để đảm bảo an toàn cho các em khi ở trong và ngoài nhà trường, cô Thủy khuyến nghị, học sinh chỉ nên đứng chờ phụ huynh tại khu vực đã được quy định của trường, không tự ý rời khỏi trường khi chưa có người thân hoặc người được ủy quyền đến đón.
Ngoài ra, học sinh cần ghi nhớ các thông tin quan trọng như số điện thoại của bố mẹ, giáo viên chủ nhiệm hoặc số điện thoại khẩn cấp để liên lạc khi cần thiết. Các em cũng cần thường xuyên chia sẻ với cha mẹ hoặc giáo viên nếu gặp người lạ có biểu hiện đáng ngờ.
Đối với phụ huynh, nhà trường lưu ý khi đặt xe công nghệ, cần gửi đầy đủ thông tin tài xế và biển số xe cho con, đồng thời thông báo cho giáo viên chủ nhiệm để phối hợp hỗ trợ. Cha mẹ cũng nên đồng hành cùng nhà trường hướng dẫn con cách nhận diện và xác minh người đón một cách an toàn.
Đặc biệt, phụ huynh không nên chia sẻ quá chi tiết lịch trình hay hình ảnh của con lên mạng xã hội, nhằm hạn chế rủi ro từ những đối tượng có ý đồ xấu. Quan trọng hơn, cha mẹ cần dành thời gian trò chuyện, tạo thói quen để con thường xuyên chia sẻ và biết cách tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần thiết.
Trước thực trạng nhiều chiêu thức lừa đảo tinh vi “bủa vây” học sinh, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Mai Hắc Đế cho biết, nhà trường xác định giáo dục kỹ năng sống là nhiệm vụ quan trọng và đã triển khai nhiều biện pháp cụ thể.
Nội dung về kỹ năng an toàn, kỹ năng số được nhà trường lồng ghép vào tiết sinh hoạt, giờ giáo dục công dân. Trường cũng thường xuyên tổ chức chuyên đề ngoại khóa về phòng tránh lừa đảo, sử dụng mạng xã hội an toàn; mời chuyên gia tâm lý, an ninh mạng, cơ quan chức năng đến chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn cho học sinh. Các em còn được tham gia thực hành qua các tình huống giả định, giúp rèn kỹ năng ứng xử khi gặp người lạ hoặc tình huống nguy hiểm.
Đặc biệt, tại Trường Trung học phổ thông Mai Hắc Đế, mỗi khi có sự việc, hiện tượng lừa đảo, bạo hành, vi phạm pháp luật liên quan đến lứa tuổi học sinh được cơ quan chức năng phản ánh, nhà trường đều chủ động gửi thông tin kèm cảnh báo tới phụ huynh như một bài học kinh nghiệm. Thông tin được truyền tải qua nhóm Zalo các lớp và đăng tải trên fanpage chính thức của trường để phụ huynh, học sinh kịp thời nắm bắt.
Thời gian tới, trường dự kiến mời chuyên gia an ninh mạng cùng lực lượng công an phòng chống tội phạm trực tiếp tập huấn cho học sinh và phụ huynh, nhằm giúp các em và cả gia đình nâng cao kỹ năng nhận diện, phòng tránh những chiêu trò lừa đảo.