Khoản lợi nhuận kếch xù, các đối tượng bất chấp dùng những hóa chất, phụ gia không rõ nguồn gốc, độc hại để tẩm vào thực phẩm bán ra thị trường. Đây là một trong những nguyên nhân gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, gây ra nhiều bệnh tật.
Nhưng chế tài chưa đủ mạnh, thường dừng ở mức phạt hành chính nên những đối tượng này vẫn tái phạm. Do vậy, có ý kiến cho rằng phải tăng chế tài, hình phạt, thậm chí xử lý hình sự để đủ tính răn đe.
 Thanh tra xử phạt an toàn thực phẩm gặp khó vì tình làng nghĩa xóm |
Ngày 1/11, Tòa án nhân dân quận Thủ Đức (Thành phố Hồ Chí Minh) đưa vụ án vi phạm quy định về an toàn thực phẩm (an toàn thực phẩm) ra xét xử. Đây là lần đầu tiên ở Thành phố Hồ Chí Minh có phiên tòa xét xử hình sự về hành vi “Vi phạm quy định về an toàn thực phẩm”.
Bị cáo trong vụ án là Bùi Văn Sáng (sinh năm 1983, tại Tiền Giang), chủ cơ sở chế biến nông sản tại đường số 2, khu phố 5, phường Tam Bình, quận Thủ Đức nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh.
Từ tháng 1/2017, sáng thuê 3 người rửa củ cải, cà rốt bằng hóa chất cho mối hàng ở chợ đầu mối nông sản Thủ Đức để sản phẩm sạch đẹp, không bị hư thối. Mỗi ngày cơ sở của Sáng ngâm và rửa khoảng 8 tấn hàng trước khi đưa ra thị trường tiêu thụ.
Ngày 13/4/2018, Phòng Cảnh sát môi trường Công an Thành phố Hồ Chí Minh kiểm tra cơ sở chế biến nông sản của Sáng thì phát hiện cơ sở này có hành vi rửa, ngâm củ cải bằng hóa chất cấm nên lập biên bản và thu giữ vật chứng.
Tang vật thu giữ được gồm 1,6 tấn củ cải trắng và 1,5 tấn củ cải đỏ đã được ngâm hóa chất, tổng giá trị là 11,8 triệu đồng. Ngoài ra, công an còn thu giữ 250gr bột màu trắng, qua giám định là chất Sodium dithionete (Na2S2O4) và Sodium Sulfate (Na2SO4).
 |
| Bị cáo Bùi Văn Sáng bị tòa xử về hành vi “Vi phạm quy định về an toàn thực phẩm”. |
Theo quy định của Bộ Y tế, các chất này nằm trong danh mục không được phép sử dụng trong sản xuất thực phẩm. Hóa chất tẩy trắng mà Sáng chỉ đạo công nhân sử dụng có thể làm tổn thương hệ tiêu hóa, niêm mạc thành ruột, dẫn đến viêm loét ruột, dạ dày, tổn thương mao mạch.
Những người thường xuyên dùng thực phẩm bị tẩy trắng, lượng hóa chất sẽ tích tụ trong cơ thể gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm, trong đó có ung thư.
Sau khi cơ quan chức năng bắt quả tang việc sử dụng hóa chất để ngâm rửa thực phẩm, mẫu thực phẩm đã được gửi đi xét nghiệm. Kết quả giám định cho thấy, củ cải và cà rốt sau khi bị Sáng ngâm hóa chất, có hàm lượng Sodium dithionete (Na2S204) và Sodium Sulfate (Na2S04) vượt mức cho phép.
Ngày 8/6/2018, Phòng Cảnh sát môi trường chuyển hồ sơ cho Công an quận Thủ Đức để xử lý hành vi “Vi phạm quy định về an toàn thực phẩm” đối với Bùi Văn Sáng.
Sáng khai nhận đã chỉ đạo nhân viên liên hệ mua hóa chất Sodium Sulfate (Na2SO4) của một người bán hóa chất (không rõ lai lịch) tại chợ Tam Bình (quận Thủ Đức) để rửa và ngâm củ cải cho khách.
Giá rửa 1 kg củ cải là 500 đồng. Theo sự chỉ dẫn của Sáng, sau khi củ cải được rửa bằng nước sinh hoạt, nhân viên sẽ sử dụng một muỗng cà phê hóa chất pha loãng với nước để ngâm.
Mỗi ngày, những nhân viên này dùng hóa chất để ngâm khoảng 7-8 tấn củ cải cho khách, thu lợi từ 3,5 triệu đến 4 triệu đồng.
Ngày 8/6/2018, Sáng đã bị cơ quan chức năng xử phạt vi phạm hành chính 5 triệu đồng về hành vi “Hoạt động kinh doanh dưới hình thức hộ kinh doanh mà không có giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh”, bị xử phạt 178 triệu đồng về hành vi xả nước thải vượt quy chuẩn kỹ thuật về chất thải vào môi trường từ 10 lần trở lên với thải lượng từ 10m3/ngày đến dưới 20m3/ngày.
Bùi Văn Sáng bị tòa tuyên phạt 1 năm 6 tháng tù giam. Nhiều người cho rằng mức án này vẫn còn quá nhẹ.
 |
| Lực lượng chức năng lấy mẫu kiểm tra tại cơ sở của bị cáo Sáng. |
Tại buổi lễ tổng kết 3 năm thí điểm mô hình Ban Quản lý an toàn thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh ngày 1/11 thông tin, thời gian qua, lực lượng thanh tra thuộc Ban đã thường xuyên kiểm tra, phát hiện, xử lý những vụ vi phạm an toàn thực phẩm.
Chiến lược xây thực phẩm sạch, chống thực phẩm bẩn do Ban triển khai bước đầu mang đến nguồn thực phẩm an toàn, có nguồn gốc rõ ràng cho người dân, đặc biệt là tại các bếp ăn tập thể, suất ăn công nghiệp, trường học, bệnh viện, thức ăn đường phố...
Vì vậy, ngộ độc thực phẩm cấp tính 3 năm qua liên tục giảm cả số vụ và số người mắc, không có ca tử vong, ý thức của cộng đồng từng bước cải thiện trong việc sử dụng thực phẩm sạch.
Trong 9 tháng năm 2017, Thành phố Hồ Chí Minh không xảy ra vụ ngộ độc nào có quy mô trên 30 người. Năm 2018, thành phố xảy ra 3 vụ ngộ độc với 77 người mắc, không có trường hợp tử vong. Tính đến tháng 6-2019, toàn thành phố có 1 vụ ngộ độc với 24 người mắc và không có trường hợp tử vong.
Trên thực tế, hành vi vi phạm về thực phẩm đã bị xử lý hành chính nhiều nhưng quá ít vụ việc được xử lý hình sự, chưa đủ tính răn đe.
Mức xử phạt hành chính vài chục triệu đồng thậm chí vài trăm triệu đồng với hành vi vi phạm trên quy mô lớn nếu so sánh với khoản lợi nhuận từ vi phạm mà họ có được chẳng thấm vào đâu nên các đối tượng vẫn bất chấp và chịu nộp phạt, còn hậu quả thì cộng đồng lãnh đủ.
 |
| Nhân viên của Sáng đang tiến hành tẩy trắng cà rốt. |
Theo Ban an toàn thực phẩm, trước khi thí điểm, vấn đề an toàn thực phẩm trên địa bàn thành phố bị nguồn thực phẩm lậu, thực phẩm kém chất lượng bủa vây, len lỏi vào từng ngóc ngách.
Bởi lúc này có tình trạng “cha chung không ai khóc” khi cùng lúc có tới 3 bộ cùng quản lý gồm: Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Ngộ độc cấp tính do sử dụng thực phẩm kém chất lượng thời điểm trước năm 2016 thường xuyên xảy ra ở các khu chế xuất, khu công nghiệp, trường học, bếp ăn tập thể... trở thành vấn nạn gây tâm lý bất an, lo lắng cho người dân.
Theo Ban quản lý an toàn thực phẩm, vướng mắc trong quy định của Chính phủ (Nghị định 15/2018/NĐ-CP) cho phép các doanh nghiệp tự công bố sản phẩm với chủ trương “giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm”.
Sau khi Nghị định 15 được áp dụng, số hồ sơ tự công bố của doanh nghiệp tăng từ xấp xỉ 17.600 lên hơn 56.000. Tuy nhiên, thành phố không thể hậu kiểm toàn bộ mà chỉ có thể kiểm tra 1.705 cơ sở, trong đó, số cơ sở không đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm chiếm tới 62,5%.
 Phạt tù đối với hành vi sản xuất và buôn bán phụ gia thực phẩm giả |
Ngoài ra, dù Ban Quản lý an toàn thực phẩm được giao nhiệm vụ của một cơ quan tương đương cấp sở nhưng cơ chế và quy định pháp luật trong một số trường hợp hiện nay không có hướng dẫn cụ thể. Từ đó nảy sinh nhiều lúng túng trong công tác thanh kiểm tra, xử lý.
Một bất cập lớn khác hiện nay là hệ thống đội quản lý an toàn thực phẩm thuộc Phòng Thanh tra đang thực hiện nhiều chức năng nhiệm vụ vượt quá chức năng nhiệm vụ của mình, luật hiện hành không quy định cơ chế hoạt động cụ thể cho thanh tra cấp ban. Do đó, ban không thể hoạt động theo mô hình của thanh tra sở mà chỉ có thể duy trì hình thức thanh tra chuyên ngành như cấp chi cục.
Về cơ chế chính sách, theo ủy ban nhân dân thành phố, hiện nay phần lớn việc sản xuất nông nghiệp chủ yếu phụ thuộc từ các tỉnh hoặc nhập khẩu. Do vậy, việc thực hiện truy xuất nguồn gốc sản phẩm còn hạn chế và cần có sự phối hợp kiểm soát chất lượng thực phẩm từ tỉnh trước khi đưa về thành phố tiêu thụ. Do đó, Thành phố Hồ Chí Minh đề xuất có quy định hướng dẫn chung từ các bộ chuyên ngành.
Cụ thể, nông sản, thực phẩm khi đưa vào tiêu thụ trên thị trường phải được kiểm tra và chứng nhận từ gốc (quy định thống nhất cách thực hiện việc giám sát, cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm kèm theo lô hàng).
Mặt khác với khối lượng công việc rất lớn và thực tế đòi hỏi ngày càng tăng nhưng nguồn nhân lực thực hiện công tác bảo đảm an toàn thực phẩm tại thành phố chưa đủ mạnh cả về số lượng và chất lượng.
