Mặc dù là một ngành đào tạo truyền thống đã từng tuyển được hàng trăm sinh viên/năm, nhưng những năm gần đây, công tác tuyển sinh ngành Kinh doanh xuất bản phẩm trở nên khó khăn hơn.
Hiện nay, có 2 cơ sở đào tạo trên toàn quốc đào tạo ngành Kinh doanh xuất bản phẩm trình độ đại học, là Trường Đại học Văn hóa Hà Nội và Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh.
Để hiểu rõ hơn về những khó khăn trong công tác đào tạo nhân lực ngành này, phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã có cuộc trao đổi với đại diện 2 cơ sở đào tạo này.
Ngành đào tạo truyền thống không còn hấp dẫn như trước, khó tuyển sinh
Chia sẻ về truyền thống ngành, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Thị Quyên - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội điểm lại: “Ngành phát hành sách là một trong những ngành học ra đời từ rất sớm. Ngành được mở từ tháng 9/1960 do nhu cầu đào tạo cán bộ tuyên truyền, giới thiệu, bán sách và phát triển các phong trào thi đua đọc sách những năm 60 phục vụ đắc lực công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Đây là một trong 4 ngành đào tạo truyền thống đầu tiên của Trường Đại học Văn hóa Hà Nội bao gồm: Thư viện, Phát hành sách, Bảo tàng và Văn hóa quần chúng. Đến năm 2010, ngành Phát hành sách được Bộ Giáo dục và Đào tạo đổi tên thành ngành Kinh doanh xuất bản phẩm”.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Thị Quyên cũng cho biết thêm: “Xuất phát từ ngành học đào tạo cán bộ làm nghề sách, tuyên truyền, phổ biến tri thức trong cộng đồng, hiện nay là nhà kinh doanh, quản trị kinh doanh xuất bản phẩm chuyên nghiệp với việc ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ hiện đại như công nghệ xuất bản, công nghệ in, công nghệ kinh doanh và công nghệ quản trị.
Vì vậy, ngành Kinh doanh xuất bản phẩm có sức hấp dẫn lớn đối với các bạn trẻ năng động sáng tạo và đam mê với nghề sách, kinh doanh, truyền thông và phổ biển lan tỏa tri thức trong xã hội”.
Theo cô Quyên, ngành học có số lượng tuyển sinh cao và ổn định vào những năm 2000, chỉ tiêu tuyển sinh lên đến 200 sinh viên/khóa. Tuy nhiên, những năm gần đây, công tác tuyển sinh khó khăn hơn giống như một số ngành đào tạo truyền thống của trường cũng như nhiều trường đại học hiện nay.
“Một phần do nhiều ngành đào tạo mới ra đời có sức thu hút và hấp dẫn người học, các ngành đào tạo truyền thống trở nên không còn hấp dẫn như trước và khó tuyển sinh.
Những năm gần đây, công tác tuyển sinh ngành đào tạo Kinh doanh xuất bản phẩm trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Số lượng sinh viên nhập học giảm đáng kể so với chỉ tiêu được tuyển, ví dụ như năm học 2018-2019: 70/100, năm học 2019-2020: 58/80, năm học 2023-2024: 67/70...
Thực tế, sự tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đối với ngành là rất lớn. Nhu cầu đọc sách đã có sự thay đổi lớn chuyển từ đọc sách truyền thống sang đọc các ấn phẩm điện tử, từ hình thức mua hàng tại các điểm bán sách truyền thống sang hình thức mua online qua mạng... Công nghệ xuất bản, phát hành thay đổi tất yếu công nghệ quản lý, quản trị kinh doanh đòi hỏi phải thay đổi theo. Việc đầu tư các nguồn lực cho nhà xuất bản, in, đơn vị phát hành của Nhà nước và doanh nghiệp chưa ngang tầm với thực tiễn đòi hỏi và phát triển. Những khó khăn và thách thức của ngành trong thực tiễn cũng là những khó khăn và thách thức lớn đối với công tác đào tạo và tuyển sinh của nhà trường hiện nay” - cô Quyên lý giải.
Một trong những lợi thế của ngành là đào tạo theo định hướng nghề nghiệp, mục tiêu và nội dung chương trình đào tạo theo hướng trang bị những kiến thức, kỹ năng chuyên sâu, phát triển năng lực làm việc gắn với một số chức danh nghề nghiệp cụ thể.
Hiện nay, Việt Nam có 58 nhà xuất bản, trên 1.500 đơn vị phát hành xuất bản phẩm. Trong đó, nhiều đơn vị có mô hình chuỗi cửa hàng bán lẻ trên phạm vi rộng như mô hình bán lẻ rộng khắp cả nước, các mô hình bán lẻ hiện đại trong phạm vi khu vực, địa phương, trong nước...
“Vì vậy, nhu cầu nhân lực trong các đơn vị phát hành sách là rất lớn, tạo ra cơ hội việc làm lớn và hấp dẫn cho sinh viên ngành Kinh doanh xuất bản phẩm sau khi tốt nghiệp.
Thực tế số liệu nhà trường khảo sát mấy năm gần đây cho thấy: Tỉ lệ sinh viên tốt nghiệp có việc làm ngay sau khi tốt nghiệp khá cao và ổn định như năm 2019 đạt 96,49%, năm 2020 đạt 96,8% và do dịch bệnh Covid-19 ảnh hưởng năm 2021, 2022 cơ hội việc làm của sinh viên khó khăn hơn, tỉ lệ sinh viên có việc làm giảm sút đáng kể (năm 2021 đạt 89,8%, 2022 đạt 84,4%). Năm 2023 tỉ lệ sinh viên có việc làm sau khi tốt nghiệp lại trở về mức ổn định như trước đại dịch là 93,2%.
Theo khảo sát, mức lương khởi điểm của sinh viên mới tốt nghiệp dao động trong khoảng từ 6-15 triệu đồng/tháng, cao hơn có thể đạt đến 16-18 triệu đồng”, cô Quyên chia sẻ.
Một cơ sở giáo dục đại học khác cũng đào tạo cử nhân ngành Kinh doanh xuất bản phẩm là Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh. Xuất phát từ nhu cầu của các đơn vị hoạt động trong ngành phát hành sách cần phải nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ hoạt động trong lĩnh vực này, đặc biệt là các đơn vị phát hành sách phía Nam, Trường Lý luận nghiệp vụ 2 (nay là Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh) tổ chức các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ ngắn hạn cho đội ngũ làm công tác phát hành sách của ngành.
“Theo sự phát triển từ đó cho đến nay, nhà trường đã tổ chức đào tạo trung cấp Phát hành sách, cao đẳng phát hành xuất bản phẩm và hiện nay đang đào tạo cử nhân đại học ngành Kinh doanh xuất bản phẩm”, Tiến sĩ Thái Thu Hoài - Phó Trưởng khoa, Khoa Xuất bản, Phát hành (Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh).
Chia sẻ về thu nhập của sinh viên tốt nghiệp ngành này, Tiến sĩ Thái Thu Hoài thẳng thắn nhìn nhận: “Về thu nhập, trên mặt bằng chung dù lương khởi điểm còn chưa cao so với các ngành thuộc khối kinh tế, tuy nhiên, đối với những bạn trẻ thực sự năng động và sáng tạo, các em sẽ nhận được mức thu nhập tương xứng với sự cố gắng, dấn thân và cống hiến đối với ngành”.
“Bài toán” đặt ra cho ngành đào tạo trong bối cảnh chuyển đổi số
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Thị Quyên, ngành Kinh doanh xuất bản phẩm trong bối cảnh hiện nay gặp nhiều khó khăn thách thức, chủ yếu liên quan đến xu hướng chuyển đổi số, các nền tảng công nghệ ứng dụng.
Cụ thể, cô Quyên chỉ ra: “Đội ngũ nhân lực ngành Kinh doanh xuất bản phẩm đang còn có khuyết thiếu, chưa tiếp cận và làm chủ các yêu cầu mà bối cảnh mới đòi hỏi. Chưa có nhiều chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực nhằm nghiên cứu, phát hiện vấn đề và đưa ra hệ thống giải pháp đột phá. Bên cạnh đó, nhu cầu và mức thụ hưởng xuất bản phẩm của công chúng cũng có những biến động đáng kể, bởi những ảnh hưởng của các xu hướng phát triển.
Đứng trước sự phát triển của công nghệ số, của trí tuệ nhân tạo... nhân lực ngành này phải đối mặt thêm với những thách thức lớn về bản quyền, sở hữu trí tuệ và vấn đề bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan đối với các tác giả, chủ sở hữu tác phẩm.
Nhà trường từng bước điều chỉnh chương trình đào tạo, cập nhật, bổ sung và chú trọng các mảng kiến thức như xuất bản, phát hành điện tử, truyền thông marketing, thương mại điện tử, chuyển đổi số..., tăng cường dung lượng thực hành, thực tập nghề nghiệp, kết nối và hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp để trang bị cho người học kiến thức, kỹ năng đáp ứng yêu cầu của thực tiễn”.
Cô Quyên cũng chia sẻ thêm một số khó khăn trong công tác đào tạo hiện nay: “Ngành đào tạo hẹp, ngành nghề đặc thù, ít cơ hội việc làm có thu nhập cao, luôn phải nhạy bén và thích ứng với sự biến động của thị trường, sự phát triển của khoa học công nghệ, nhu cầu xuất bản phẩm trong cộng đồng không cao. Xuất bản là ngành công nghiệp gắn liền với việc ứng dụng các thành tựu công nghệ kỹ thuật trong hoạt động. Chương trình đào tạo ngành Kinh doanh xuất bản phẩm vì thế luôn phải cập nhật, điều chỉnh mục tiêu nội dung cho phù hợp và đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn.
Nâng cao chất lượng đào tạo luôn gắn liền với chất lượng đội ngũ giảng viên của nhà trường thông qua các chỉ số như biên soạn giáo trình, đề tài nghiên cứu, công bố bài báo trong nước, quốc tế và học hàm học vị của giảng viên. Các yêu cầu về Chuẩn chương trình đào tạo và Chuẩn cơ sở giáo dục của Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định đang là “bài toán” đặt ra cho ngành đào tạo hiện nay”.
“Chương trình đào tạo ngành Kinh doanh xuất bản phẩm mặc dù được cập nhật bổ sung hằng năm nhưng vẫn cần một chiến lược phát triển bền vững với những định hướng, lộ trình, giải pháp trước mắt và lâu dài, đặc biệt về đội ngũ giảng viên, quản lý ngành đào tạo của nhà trường hiện nay”, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội nhấn mạnh.
Chia sẻ về khó khăn trong thực tiễn của Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, Tiến sĩ Thái Thu Hoài cũng đề cập: “Thách thức lớn nhất của đội ngũ nhân lực ngành Kinh doanh xuất bản phẩm hiện nay, theo tôi là luôn phải làm mới mình, tự nâng cấp bản thân, phải cập nhật những kiến thức mới, những kỹ năng cần thiết để bắt kịp với sự phát triển của khoa học công nghệ trong hoạt động xuất bản nói chung, kinh doanh xuất bản phẩm nói riêng.
Trong những năm qua, chuyển đổi số trong ngành xuất bản đã có những bước tiến mạnh mẽ. Điều này có ảnh hưởng rất lớn đến nguồn nhân lực của ngành, đòi hỏi chương trình đào tạo ngành cũng phải thường xuyên được cập nhật và bổ sung những học phần phù hợp đáp ứng với sự thay đổi này”.
“Còn về khó khăn chung trong công tác đào tạo ngành Kinh doanh xuất bản phẩm, chính là đội ngũ giảng viên cơ hữu của khoa còn thiếu so với quy mô đào tạo của ngành.
Vì thế, hằng năm, số lượng chỉ tiêu tuyển sinh ngành Kinh doanh xuất bản phẩm vẫn còn hạn chế so với nhu cầu hiện nay của xã hội. Nhà trường đã tổ chức thi tuyển biên chế và có các chính sách thu hút đội ngũ giảng viên cho khoa, nhưng vẫn chưa cải thiện được tình hình.
Hy vọng trong tương lai, vấn đề này được cải thiện, khoa sẽ tuyển dụng được những giảng viên đáp ứng các tiêu chuẩn và từng bước nâng cao về số lượng và chất lượng nguồn lực giảng viên của khoa” - Phó Trưởng khoa, Khoa Xuất bản, Phát hành (Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết thêm.
Tập trung phát triển nguồn nhân lực, đẩy mạnh các đề án khoa học công nghệ
Từ những khó khăn trong công tác đào tạo hiện nay, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội chia sẻ một số nhiệm vụ: “Đối với nhà trường: Thường xuyên cập nhật đổi mới mục tiêu nội dung chương trình đào tạo gắn với chuẩn đầu ra về kiến thức, kỹ năng, phẩm chất, thái độ phù hợp với từng giai đoạn phát triển của ngành (đổi mới bao gồm các yếu tố: Mục tiêu, nội dung chương trình đào tạo, chuẩn đầu ra, học liệu, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy và học, đội ngũ giảng viên).
Xây dựng đội ngũ giảng viên mạnh về số lượng và nâng cao về chất lượng (bao gồm cả đội ngũ giảng viên cơ hữu và thỉnh giảng).
Hợp tác đào tạo chặt chẽ với các cơ quan, đơn vị doanh nghiệp - nhà tuyển dụng và sử dụng lao động (bao gồm các lĩnh vực như đào tạo, thực tập nghề nghiệp, thực hành, tuyển dụng, sử dụng người học...).
Mỗi cán bộ giảng viên phải thực sự là tấm gương đạo đức về học tập, nghiên cứu, sáng tạo và sự cống hiến, thực sự là người truyền cảm hứng nghề nghiệp; mỗi bài giảng là một góc nhỏ của thực tiễn sinh động bên cạnh những cơ hội lại tiềm ẩn, chứa đựng những nguy cơ thách thức của ngành và ngược lại”.
Bên cạnh đó, vị Chủ tịch Hội đồng trường cũng có một số kiến nghị, đề xuất đối với cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực chuyên ngành: “Chỉ đạo sát sao và có những định hướng phát triển phù hợp cho ngành đào tạo thông qua chiến lược phát triển ngành Xuất bản, In, Phát hành.
Thông tin kịp thời đường lối, chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước; những thay đổi, biến động lớn, nguy cơ và thách thức của ngành.
Chỉ đạo và phối hợp cơ sở đào tạo xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực ngành, thực hiện các nhiệm vụ, đề án khoa học và công nghệ của ngành...”.
Nhà xuất bản tập trung thu hút nhân lực, ưu tiên nguồn đào tạo chính quy
Từ góc độ đại diện đơn vị sử dụng lao động, Tiến sĩ Trần Chí Đạt - Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông đánh giá: “Hiện, bộ phận kinh doanh/phát hành của Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông đang có 80% nhân lực được đào tạo chính quy chuyên ngành Kinh doanh xuất bản phẩm và trong số đó, có 60% do Trường Đại học Văn hóa Hà Nội đào tạo.
Ưu điểm của nhân lực ngành này là được đào tạo bài bản, nắm vững được những kiến thức, nghiệp vụ của xuất bản, phát hành, tiếp cận và triển khai công việc nhanh chóng mà không cần qua một thời gian bồi dưỡng về xuất bản như những nhân sự tuyển dụng từ những chuyên ngành khác.
Tuy nhiên, có một số hạn chế: Do đầu vào tuyển sinh chủ yếu từ nhóm học sinh có thế mạnh về khoa học xã hội, nên sinh viên sau khi ra trường sẽ gặp nhiều hạn chế về mặt thị trường, kinh tế, tài chính và công nghệ. Việc này sẽ là điểm khó khăn đối với sinh viên khi ứng tuyển, đặc biệt là trong tình hình như hiện nay: các đơn vị xuất bản, phát hành, bên cạnh là đơn vị thực hiện các nhiệm vụ chính trị trong lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, còn là đơn vị kinh tế, tính chất hoạt động như một doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường”.
Theo Tiến sĩ Trần Chí Đạt, hiện nay, các nhà xuất bản đang tập trung thu hút nhân lực cho các khâu ưu tiên nguồn đào tạo chính quy; và đặc biệt đang đầu tư nhiều cho đầu ra - hoạt động kinh doanh/phát hành xuất bản phẩm; bởi bên cạnh “điều kiện cần” là đội ngũ nòng cốt làm nội dung thì đội ngũ kinh doanh mới là “điều kiện đủ” để một đơn vị phát triển mạnh mẽ và bền vững. Do đó, sinh viên mới tốt nghiệp ngành kinh doanh xuất bản phẩm sẽ có nhiều cơ hội, nhiều sự lựa chọn khi ứng tuyển vào các đơn vị xuất bản, phát hành.
Mức lương được hưởng theo hiệu quả kinh doanh, xứng tầm với đội ngũ “sale” của các ngành, các lĩnh vực khác; các vị trí Giám đốc kinh doanh/Trưởng phòng kinh doanh hoặc cán bộ kinh doanh xuất sắc hoàn toàn có đủ điều kiện, năng lực để đạt được mức lương cao.
Tiến sĩ Trần Chí Đạt cũng bày tỏ: “Năng lực, kỹ năng cần thiết cho nhân lực kinh doanh xuất bản phẩm hiện nay tập trung vào các nội dung như kinh tế, tài chính, marketing, công nghệ và hàng loạt các kỹ năng mềm. Nhân lực kinh doanh xuất bản phẩm được đào tạo chính quy, đồng thời được trang bị đầy đủ những năng lực, kỹ năng này sẽ là một lợi thế khi ứng tuyển vào các đơn vị xuất bản, phát hành.
Để đáp ứng được những đòi hỏi từ thị trường, trước những tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, công tác đào tạo cần thường xuyên cập nhật những xu hướng mới, thiết kế các chương trình, nội dung đào tạo để định hướng cho sinh viên tiếp cận, hoàn thiện, phát triển được các năng lực, kỹ năng phù hợp.
Trong thời gian tới, nhu cầu tuyển dụng đội ngũ kinh doanh xuất bản phẩm của Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông nói riêng và ngành xuất bản nói chung là khá lớn. Do đó, chúng tôi kỳ vọng sẽ tuyển dụng được những lớp sinh viên thực sự chất lượng sau khi ra trường”.
Nhà trường cần tăng khung chương trình ngoại khóa, mở rộng chuyên đề về quản trị, kinh doanh trên môi trường số
Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Ngọc Bảo - Phó Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho biết: “Công tác đào tạo nguồn nhân lực ngành Kinh doanh xuất bản phẩm trong thời gian qua đã có những bước chuyển đổi phù hợp với xu thế phát triển ngành Xuất bản, nội dung chương trình đào tạo gắn với yêu cầu thực tiễn, vì vậy sinh viên của trường khi tốt nghiệp có thể làm việc được ngay.
Với mục tiêu, chương trình đào tạo như hiện nay, sinh viên của chuyên ngành này có cơ hội việc làm tốt, không chỉ là các doanh nghiệp kinh doanh xuất bản phẩm mà còn là các doanh nghiệp bưu chính, phát hành báo chí, thương mại điện tử và các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành... Còn mức thu nhập bước đầu thì phải phụ thuộc vào từng lĩnh vực, công việc, từng cơ quan, doanh nghiệp. Theo tôi được biết, với một nhân viên kinh doanh tại doanh nghiệp phát hành tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh bình quân khoảng 10 triệu đồng/tháng”.
“Trước xu thế phát triển của công nghệ, chuyển đổi số, ngành Xuất bản cũng đã có những bước chuyển đổi nhanh, bên cạnh việc xuất bản, tổ chức kinh doanh xuất bản phẩm truyền thống, cũng đã phát triển xuất bản điện tử, kinh doanh xuất bản phẩm trên các nền tảng công nghệ, sàn thương mại điện tử...
Đây cũng là một yêu cầu cần phải đổi mới toàn diện trong công tác đào tạo nguồn nhân lực.
Ngoài chương trình đào tạo hiện có, các nhà trường cần phải tăng khung chương trình ngoại khóa, mở rộng thêm các chuyên đề về quản trị, kinh doanh trên môi trường số, mặt khác cần lượng kiến thức về pháp luật không chỉ là pháp luật chuyên ngành mà là các pháp luật liên quan đến doanh nghiệp, bản quyền, thương mại điện tử...” - ông Nguyễn Ngọc Bảo nhấn mạnh.
Phó Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành cũng cho biết thêm: “Với trách nhiệm của mình, thời gian qua, tôi đã chủ động tham mưu, đề xuất nghiên cứu xây dựng Chiến lược phát triển ngành, lĩnh vực. Trong đó, đặc biệt đặt trọng tâm vào nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đây là yếu tố quyết định sự phát triển của hoạt động xuất bản trong thời gian tới.
Với yêu cầu, mục tiêu phát triển mới của hoạt động xuất bản sẽ là điều kiện, cơ hội để các bạn sinh viên có nhiều sự lựa chọn khi định hướng tương lai cho mình”.
