Theo thống kê của Bộ Y tế, gần 15 triệu người dân Việt Nam, tương đương 14,9% dân số, đang phải vật lộn với một trong mười chứng rối loạn tâm thần phổ biến [1]. Thực tế này đặt ra nhu cầu cấp thiết về việc đào tạo đội ngũ chuyên gia tâm lý bài bản để đáp ứng tình trạng gia tăng các vấn đề sức khỏe tâm thần trong cộng đồng.
Trong lĩnh vực giáo dục và phát triển, vai trò của nhà tâm lý học trở nên thiết yếu. Giáo sư Howard Gardner từ Đại học Harvard đã chỉ ra trong lý thuyết về đa trí thông minh, việc hiểu rõ đặc điểm tâm lý của mỗi cá nhân là chìa khóa để phát triển tiềm năng con người. Còn trong môi trường doanh nghiệp hiện đại, kiến thức tâm lý học đóng vai trò then chốt trong quản trị nhân sự và phát triển tổ chức.
Với ngành Tâm lý học của Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, nhà trường đào tạo ra các chuyên viên tâm lý trong các lĩnh vực Tham vấn - Trị liệu có khả năng hỗ trợ quá trình phát triển toàn diện của cá nhân từ trẻ em đến người trưởng thành.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Vũ Xuân Hướng - Phó Trưởng khoa Khoa Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành cho rằng, việc đào tạo nhân lực ngành Tâm lý học không chỉ đáp ứng nhu cầu thị trường lao động mà còn góp phần xây dựng một xã hội khỏe mạnh hơn về mặt tinh thần.
Ngành Tâm lý học của Trường Đại học Nguyễn Tất Thành được tuyển sinh từ năm 2019 với hai chuyên ngành gồm: Tham vấn - Trị liệu và Tham vấn - Quản trị. Đến nay, công tác tuyển sinh của ngành này đạt được nhiều kết quả nổi bật khi có sự tăng trưởng đều đặn về số lượng thí sinh đăng ký xét tuyển (tăng hơn 30% trong 3 năm qua). Tỷ lệ sinh viên ngành Tâm lý học tốt nghiệp đúng hạn cao hơn mức trung bình của các ngành thuộc Khoa học xã hội của nhà trường.
Dự kiến trong năm học tới, chỉ tiêu tuyển sinh đối với ngành Tâm lý học của nhà trường là 150 sinh viên. Ngoài ra, nhà trường sẽ mở rộng hợp tác quốc tế, tạo cơ hội cho sinh viên tham gia các chương trình trao đổi với trường đại học có thế mạnh về tâm lý học tại Singapore, Úc và Hoa Kỳ, từ đó giúp nâng cao trải nghiệm học tập và khả năng hội nhập quốc tế cho sinh viên.
Trang bị cho sinh viên kiến thức vững vàng, kỹ năng thực hành chuyên nghiệp
Theo thầy Hướng, chương trình đào tạo ngành Tâm lý học của nhà trường bảo đảm tiên tiến và thực tiễn. Với triết lý giáo dục "Thực học – Thực hành – Thực danh – Thực nghiệp", chương trình đào tạo ngành Tâm lý học được thiết kế dựa trên tham khảo mô hình tiên tiến của các trường đại học hàng đầu thế giới như Đại học Melbourne (Úc) và Đại học Stanford (Mỹ). Đặc biệt, hai chuyên ngành đào tạo của ngành tâm lý học là Tham vấn - Trị liệu và Tham vấn - Quản trị nhân sự sẽ giúp sinh viên có nhiều lựa chọn phát triển nghề nghiệp.
Thứ hai, cơ sở vật chất và môi trường thực hành chuyên nghiệp. Nhà trường có Phòng Tham vấn Tâm lý của ngành, nơi sinh viên không chỉ được thực hành các kỹ năng tham vấn, trị liệu mà còn có cơ hội hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho cộng đồng sinh viên toàn trường.
Thứ ba, mạng lưới đối tác thực tập rộng lớn. Để phục vụ công tác đào tạo ngành Tâm lý học, nhà trường đã kết nối với hơn 50 đối tác trong và ngoài nước, bao gồm các bệnh viện lớn như Bệnh viện Nhi Đồng 1, Bệnh viện Thủ Đức, Bệnh viện 175; các trung tâm tham vấn uy tín như Viện Tâm Lý SUNNYCARE, Trung tâm Nhân Hòa; và nhiều doanh nghiệp đa ngành.
Thứ tư, đội ngũ giảng viên giàu kinh nghiệm với 50% giảng viên của nhà trường có trình độ tiến sĩ hoặc đang làm nghiên cứu sinh; 100% giảng viên ngành Tâm lý học có kinh nghiệm thực tế trong lĩnh vực tâm lý. Đặc biệt, nhà trường thường xuyên mời các doanh nghiệp, chuyên gia hàng đầu trong và ngoài nước tham gia giảng dạy, mang đến cho sinh viên cơ hội tiếp cận với kiến thức và xu hướng mới nhất trong lĩnh vực tâm lý học.
“Với những điểm mạnh kể trên có thể tin tưởng rằng sinh viên tốt nghiệp ngành Tâm lý học của nhà trường không chỉ có kiến thức vững vàng mà còn có kỹ năng thực hành chuyên nghiệp, sẵn sàng đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường lao động”, thầy Hướng cho biết.
Một trong những vấn đề được nhà trường quan tâm đó là xây dựng chiến lược toàn diện để đảm bảo cho sinh viên tốt nghiệp ngành Tâm lý học có việc làm đúng ngành, chuyên ngành với 4 trụ cột.
4 trụ cột trên đã được chứng minh hiệu quả qua tỷ lệ sinh viên có việc làm sau 6 tháng tốt nghiệp đạt 94%, trong đó 75% làm công việc phù hợp chuyên ngành. Đây là con số đáng tự hào đối với nhà trường trong bối cảnh ngành Tâm lý học còn khá mới tại Việt Nam.
Trước hết, về đào tạo theo nhu cầu thị trường. Nhà trường thường xuyên khảo sát nhu cầu nhân lực và cập nhật chương trình đào tạo. Theo báo cáo của LinkedIn năm 2023, nhu cầu về chuyên gia tâm lý tại Việt Nam tăng 35% trong 5 năm qua, đặc biệt, trong lĩnh vực giáo dục, y tế và doanh nghiệp. Dựa trên dữ liệu này, nhà trường đã điều chỉnh tỷ lệ đào tạo giữa hai chuyên ngành, tăng cường các nội dung đào tạo về tâm lý học đường, tâm lý lâm sàng và tâm lý tổ chức.
Về xây dựng hệ sinh thái kết nối doanh nghiệp - nhà trường. Theo nghiên cứu của Robert Hogan - chuyên gia tâm lý tổ chức hàng đầu thế giới, việc kết nối sớm giữa sinh viên và môi trường làm việc thực tế giúp tăng 40% khả năng tìm được việc làm phù hợp sau tốt nghiệp. Do đó, tại Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, nhà trường không chỉ ký kết hợp tác với hơn 50 đối tác để sinh viên thực tập mà còn phát triển các dự án nghiên cứu và tư vấn chung. Điển hình như dự án hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho cộng đồng tại các trung tâm bảo trợ xã hội, các trường trung học phổ thông, tạo cơ hội cho sinh viên áp dụng kiến thức vào thực tiễn và xây dựng mối quan hệ nghề nghiệp từ sớm.
Về phát triển năng lực khởi nghiệp và tự tạo việc làm. Nhà trường tích hợp các học phần về khởi nghiệp và quản lý dịch vụ tâm lý vào chương trình đào tạo. Sinh viên được hướng dẫn xây dựng mô hình kinh doanh, marketing dịch vụ tâm lý và các kỹ năng quản lý cần thiết để có thể tự mở các trung tâm tham vấn hoặc dịch vụ tư vấn độc lập.
Về hỗ trợ phát triển nghề nghiệp liên tục. Không chỉ hỗ trợ sinh viên trong quá trình học tập, nhà trường còn duy trì kết nối sau khi tốt nghiệp. Trung tâm Hỗ trợ Việc làm của trường thường xuyên cập nhật cơ hội việc làm, tổ chức các khóa đào tạo nâng cao và hội thảo chuyên đề giúp cựu sinh viên cập nhật kiến thức và mở rộng mạng lưới nghề nghiệp. Bên cạnh đó, nhà trường cũng có chương trình "Mentorship" kết nối sinh viên mới tốt nghiệp với các cựu sinh viên thành công, tạo điều kiện cho việc chia sẻ kinh nghiệm và cơ hội nghề nghiệp.
Chủ động tìm giải pháp vượt qua thách thức, tạo khác biệt để đào tạo Tâm lý học
Tại Việt Nam, ngành Tâm lý học đang phát triển mạnh mẽ nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức. Và việc đặt ra giải pháp nhằm vượt qua những thách thức đó cũng là điểm nổi bật trong đào tạo ngành tâm lý học của Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, góp phần khẳng định vị thế quan trọng trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam.
Chia sẻ về điều này, thầy Hướng cho rằng, nhận thức xã hội về ngành Tâm lý học còn hạn chế. Nhiều người vẫn có những hiểu biết chưa thực sự đầy đủ về ngành, cho rằng đây chỉ là ngành dành cho những người có vấn đề tâm lý hoặc không hiểu rõ về phạm vi ứng dụng rộng lớn của ngành này. Do đó, nhà trường tích cực tổ chức các hoạt động truyền thông và hỗ trợ chăm sóc sức khỏe cộng đồng tại các trung tâm bảo trợ và các trường phổ thông,... Các hoạt động này đã tiếp cận tới nhiều đối tượng và thành phần trong xã hội khác nhau, góp phần thay đổi nhận thức xã hội về ngành học này.
Thiếu giảng viên có chuyên môn cao và kinh nghiệm thực tiễn cũng là một khó khăn, vấn đề chung của nhiều trường đại học đào tạo Tâm lý học. Nhằm giải quyết khó khăn này, nhà trường triển khai chiến lược phát triển đội ngũ theo ba hướng gồm: Hỗ trợ giảng viên hiện tại nâng cao trình độ thông qua học bổng nghiên cứu sinh trong và ngoài nước; Thu hút chuyên gia từ thực tiễn tham gia giảng dạy bán thời gian; Ưu tiên tuyển dụng các tiến sĩ được đào tạo từ các trường đại học có danh tiếng trên thế giới.
Khó khăn vì thiếu tài liệu giảng dạy cập nhật bằng tiếng Việt. Hầu hết các tài liệu tâm lý học hiện đại đều bằng tiếng Anh và chưa được dịch sang tiếng Việt, hoặc nếu có thì thường không cập nhật với những tiến bộ mới nhất trong lĩnh vực này. Thầy Hướng cho biết, tại Trường Đại học Nguyễn Tất Thành đã thành lập nhóm Nghiên cứu và Phát triển Tài liệu Tâm lý học, tập trung vào việc nghiên cứu, biên soạn và dịch thuật tài liệu chuyên ngành. Đến nay, nhóm đã có nhiều các công trình công bố quốc tế uy tín.
Cuối cùng, đào tạo ngành Tâm lý học gặp khó khăn trong việc xây dựng môi trường thực hành chuyên nghiệp. Theo thầy Hướng, Tâm lý học là ngành đòi hỏi thực hành nhiều, nhưng việc tạo ra môi trường thực hành an toàn, hiệu quả và đạo đức là một thách thức lớn. Do đó, nhà trường đã đầu tư xây dựng Phòng Tham vấn Tâm lý với đầy đủ trang thiết bị chuyên dụng, nơi sinh viên có thể thực hành dưới sự giám sát của giảng viên. Ngoài ra, nhà trường cũng xây dựng các tình huống mô phỏng (simulation) và sử dụng công nghệ thực tế ảo (VR) để tạo môi trường thực hành an toàn trước khi sinh viên làm việc với thân chủ thực.
Làm thế nào để sinh viên biết bản thân có phù hợp với ngành Tâm lý học?
Được biết, tính đến nay, thầy Hướng đã có 25 năm gắn bó với ngành Tâm lý học. Bằng những kiến thức, kinh nghiệm và trải nghiệm thực chiến, thầy Hướng dành nhiều lời khuyên "đắt giá" cho các sinh viên đang quan tâm đến lĩnh vực tâm lý.
“Sinh viên cần hiểu rõ bản chất của ngành. Tâm lý học không chỉ là "đọc tâm" hay "cho lời khuyên" như nhiều người vẫn thường hiểu mà đây là một ngành khoa học đòi hỏi phương pháp nghiên cứu chặt chẽ và ứng dụng thực tiễn đa dạng. Như nhà tâm lý học nổi tiếng Daniel Kahneman, người đoạt giải Nobel Kinh tế năm 2002 đã nói: "Tâm lý học không phải là phép màu, mà là khoa học về những điều kỳ diệu trong tâm trí con người." Sinh viên hãy dành thời gian tìm hiểu kỹ về các chuyên ngành, lĩnh vực ứng dụng và cơ hội nghề nghiệp trước khi quyết định học ngành Tâm lý học”, thầy Hướng chia sẻ.
Ngoài ra, theo thầy Hướng, sinh viên hãy tự đánh giá tính cách và năng lực của bản thân. Bởi, ngành Tâm lý học đòi hỏi nhiều phẩm chất quan trọng như khả năng lắng nghe, đồng cảm, tư duy phản biện, khả năng quan sát và phân tích. Mỗi sinh viên hãy tự hỏi bản thân có thực sự quan tâm đến con người và muốn thấu hiểu sâu sắc hơn không, có kiên nhẫn và khả năng lắng nghe tốt không.
Sinh viên học ngành Tâm lý học cần chuẩn bị cho một hành trình học tập suốt đời. Tâm lý học là lĩnh vực không ngừng phát triển với những khám phá mới. Thầy Hướng chia sẻ, theo Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA), một nhà tâm lý chuyên nghiệp cần cập nhật kiến thức liên tục và tham gia ít nhất 20 giờ phát triển chuyên môn mỗi năm. Và tại Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, nhà trường đặc biệt chú trọng phát triển kỹ năng tự học và nghiên cứu độc lập cho sinh viên, chuẩn bị cho họ thói quen học tập suốt đời.
Trau dồi ngoại ngữ và kỹ năng công nghệ cũng là một trong những điều mà thầy Hướng gửi đến sinh viên ngành Tâm lý học. Bởi, hầu hết các nghiên cứu và tài liệu cập nhật trong lĩnh vực tâm lý học đều bằng tiếng Anh. Do đó, khả năng đọc hiểu tài liệu chuyên ngành bằng tiếng Anh sẽ mở ra cho sinh viên cánh cửa tiếp cận kiến thức toàn cầu. Đồng thời, trong kỷ nguyên số, các nhà tâm lý học cũng cần thành thạo công nghệ để áp dụng trong đánh giá, can thiệp và nghiên cứu.
Bên cạnh đó, sinh viên cần tham gia các hoạt động thực tế càng sớm càng tốt. Các em có thể bắt đầu bằng việc tham gia các câu lạc bộ tâm lý học, hoạt động tình nguyện tại các tổ chức xã hội, hay thậm chí là quan sát và phân tích hành vi con người trong cuộc sống hàng ngày.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://vov.vn/suc-khoe/gan-15-trieu-nguoi-viet-nam-dang-phai-vat-lon-voi-roi-loan-tam-than-post1156917.vov
