LTS: Bàn về vấn đề chống lãng phí khi đốt vàng mã, Giáo sư Nguyễn Lân Dũng trích dẫn lại bài báo của cụ Nguyễn Công Tiễu, một nhà khoa học tiên phong trong lĩnh vực phổ biến khoa học.
Bài báo được đăng trên Tạp chí Khoa học số ra năm 1932 đã có những tư tưởng rất tiến bộ về chủ đề này.
Toà soạn trân trọng gửi đến độc giả bài viết.
Vâng, đấy là bài báo của nhà khoa học tiên phong trong lĩnh vực phổ biến khoa học - Cụ Nguyễn Công Tiễu (1892-1976).
Cụ sinh ra tại làng Trà Bồ, xã Phan Sào Nam, huyện Phù Cừ, tỉnh Hưng Yên.
Cụ tốt nghiệp Trường Cao đẳng Nông Lâm năm 1912, từ đó gắn bó với sự nghiệp nghiên cứu nông nghiệp và phổ biến khoa học.
Cụ tự mình lập ra hai tờ báo: tờ “Khoa học tạp chí” dành cho đối tượng rộng rãi và tờ “Vệ nông báo” dành riêng cho nông dân.
Tờ Khoa học tạp chí ra đời từ năm 1931 và ra được 232 số. Số cuối cùng là vào tháng 8 năm 1941.
 |
| Cụ Nguyễn Công Tiễu hồi trẻ. (Ảnh tư liệu do tác giả cung cấp) |
Cụ lấy nhà riêng (Thuỷ tiên trang) làm toà soạn, dùng tài sản gia đình đi thế chấp và vay nặng lãi để có kinh phí làm báo.
Cụ đảm nhiệm luôn tất cả các công việc từ chủ nhiệm, chủ bút, phóng viên, biên tập viên cho đến người sửa morat.
Thậm chí cả các công việc trị sự như cân đối thu chi, trả nhuận bút cho các cộng tác viên cũng một tay cụ làm hết.
Cụ đặt mua sách báo từ Pháp và tự dịch các từ chuyên môn sang tiếng Việt.
Tạp chí Khoa học đã ra đời được 10 năm liền với sự hoan nghênh của đông đảo độc giả thời ấy.
Rất may gia đình cụ (Giáo sư đầu ngành tim mạch Phạm Gia Khải là cháu ngoại của cụ) còn lưu giữ được khá nhiều số báo cho nên tôi mới có dịp tìm đọc.
 |
| Ảnh chụp tờ Khoa học Tạp chí do tác giả cung cấp |
Nhân có những lời kêu gọi chống lãng phí một cách vô lý về tục đốt vàng mã tôi xin đăng lại bài viết của cụ trên Tạp chí Khoa học số ra năm 1932, nghĩa là cách đây những 86 năm để tất cả chúng ta cùng suy nghĩ:
"ĐỒ MÃ, ĐÃ BỎ
Nguyễn Công Tiễu
Hôm nay là mười tám tháng chạp rồi. Chỉ mười hai ngày nữa thì đã Tết. Tết nhất đã sau lưng, ông vải thì mừng con cháu thì lo.
Lo gì? Lo tiền để may quần áo mới, đóng góp họ hàng, làng nước để sắm thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ, để mua tranh, pháo và nhất là để thửa mũ Thổ công, vàng hoa, nón giấy, tức là các đồ mã thờ Tết…
Hẳn những người đã biết rằng xe ô tô chạy bằng máy, máy chuyển nhờ dầu xăng, xy lanh, pít tông… Không thể nào tin được việc dùng ô tô giấy.
Những người dùng đèn điện cũng vậy, đã biết rằng cái bóng đèn phải hợp vào với sức điện thì mới cháy, không thể tin anh thợ mã có tài gì mà làm cho giấy hoá pha lê.
Đã không tin mà phải cưỡng bách dùng, thiết tưởng thật có hại cho việc thờ cúng tổ tiên, là một việc ta chẳng muốn cho hạng thiếu niên lãnh đạm.
Hại vì rằng họ đã biết đồ mã là đồ giả, dùng đồ mã là một việc tin nhảm, thờ cúng tổ tiên là ở lòng thành, thực muốn giả ơn người trước.
Nếu đem đồ giả dùng vào việc thực thì sao khỏi có hại. Dùng đồ mã đã hại về đường tinh thần lại còn về đường vật chất.
Vì nó mà nhiều người phải chạy ngược chạy xuôi, cơm không có đủ ăn, áo không có đủ mặc. Thế mà phải lo tiền sắm đồ giấy thì có ngược đời không?
Nếu sắm đồ giả mà ông vải được dùng thật thì cũng cam tâm, nhưng quả là không dùng được.
Tôi nói cả quyết như vậy, rồi có người quá tin ở những sự hoang đường bẻ tôi rằng: Lấy gì làm bằng cớ mà dám nói cả quyết đồ mã đốt xuống âm phủ không dùng được?
Tôi xin giả nhời trước và xin hỏi lại rằng: Lấy gì làm bằng cớ mà dám nói đồ mã đốt xuống âm phủ có dùng được? Kẻ nói đi người nói lại như thể cưa rơm.
Âm dương cách biệt nào lấy đâu làm chân lý? Nhưng ai cũng trông thấy cái thực sự ở trước mắt mọi người là, đang buổi đồng tiền khó kiếm, cách sinh nhai eo hẹp, khắt khe, không có áo mặc rét, không có cơm ăn no, thế mà chả lo tiền mua vải, đong gạo, lại phí của sắm đồ mã, đồ giấy.
Của mồ hôi nước mắt trong khoảnh khắc thành đống tro tàn.
Trong cảnh thương tâm ấy, giá mà ông bà ông vải ta có khôn thiêng chăng nữa cũng phải vì lòng thương con cháu mà về báo mộng cho ta biết rằng: đến Tết thấy con cháu nheo nhếch chạy tiền sắm mã như thế các cụ cũng đau lòng lo thay cho con cháu, chứ chẳng mừng đâu.
Dù âm, dù dương lẽ phải vẫn là một, cớ sao ta không theo lẽ phải mà lại cứ thiên về thói dị đoan?"
 |
| Thông tin về cụ Nguyễn Công Tiễu, ảnh do tác giả cung cấp |
Bài báo của cụ Tiễu chỉ có vậy và viết cách đây những 86 năm, vậy mà vì sao đến nay ta vẫn chưa thức tỉnh?
Trong thời đại 4.0 mà chúng ta vẫn còn u mê tin vào những chuyện nhảm nhí và quá lãng phí trên khắp đất nước.
Người nước ngoài đi qua phố Hàng Mã thấy biết bao nhà lầu, xe hơi, xe máy, máy tính, điện thoại thông minh… bằng giấy, và thấy mọi người tấp nập mua bán, không hiểu họ sẽ nghĩ gì về trình độ khoa học của dân mình?
Mong sao các thầy cô giáo dành chút thời gian đọc lại bài báo này cho các em học sinh nghe và hỏi các em có đồng ý với các ý kiến của nhà khoa học lão thành Nguyễn Công Tiễu hay không?
Nếu thấy cụ Tiễu nói hoàn toàn đúng thì hãy về khuyên bố mẹ nên nghĩ lại và đừng phí tiền bạc làm những chuyện quá phi lý mãi như vậy?
