Trong bài phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, có nhấn mạnh: “Với mục tiêu trở thành nước công nghiệp hiện đại vào năm 2030 và nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, chúng ta phải coi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chủ chốt. Đây chính là "chìa khóa vàng", là yếu tố sống còn để vượt qua bẫy thu nhập trung bình và nguy cơ tụt hậu, đồng thời hiện thực hóa khát vọng hùng cường và thịnh vượng của dân tộc ta”. [1]
Trước đó, ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã khẳng định phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu.
Một trong những trụ cột quan trọng của khoa học và công nghệ chính là các ngành khoa học cơ bản, đóng vai trò nền tảng trong việc tạo ra tri thức mới, phát triển công nghệ và ứng dụng vào thực tiễn.
Trong đó, ngành Hóa học giữ vị trí đặc biệt quan trọng, không chỉ góp phần thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp mũi nhọn như dược phẩm, vật liệu mới, năng lượng, mà còn hỗ trợ giải quyết các thách thức toàn cầu về môi trường, sản xuất bền vững và an ninh lương thực. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác tuyển sinh ngành Hóa học ở các trường đại học tại Việt Nam còn gặp một số thách thức.
Do nhận thức xã hội chưa đầy đủ về vai trò quan trọng của ngành Hóa học
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An - Đại biểu Quốc hội khoá XIII, nguyên Chủ tịch Hội Hóa học Hà Nội nhận định, Hóa học không chỉ giúp hiểu rõ về thành phần và tính chất của vật chất mà còn đóng góp trực tiếp vào nhiều ngành công nghiệp quan trọng như: Công nghiệp dược phẩm, công nghiệp thực phẩm, vật liệu mới, năng lượng và môi trường.
Theo bà An, mặc dù đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống, ngành Hóa học tại Việt Nam chưa thực sự thu hút được sự quan tâm lớn từ phía người học, có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt nhân lực trong lĩnh vực Hóa học. Minh chứng rõ nét là trong những năm gần đây, ngành Hóa học tại các trường đại học ở Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng suy giảm số lượng sinh viên đăng ký.
“Tôi cho rằng, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, trong đó có sự thay đổi trong xu hướng chọn ngành của thí sinh, tâm lý lo ngại về cơ hội việc làm, chương trình đào tạo chưa thực sự hấp dẫn và những hạn chế trong cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy.
Trước hết, một trong những lý do khiến ngành Hóa học chưa thực sự hấp dẫn đối với học sinh phổ thông là sự dịch chuyển trong xu hướng chọn ngành. Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, nhiều học sinh có xu hướng lựa chọn các ngành kinh tế, công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo hoặc những lĩnh vực liên quan đến khoa học dữ liệu. Bởi đây là những ngành nghề có triển vọng với mức thu nhập hấp dẫn. Ngược lại, ngành Hóa học, mặc dù có vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực nhưng chưa nhận được sự quan tâm lớn do thiếu sự quảng bá và định hướng nghề nghiệp rõ ràng từ các cơ sở đào tạo và cơ quan quản lý giáo dục”, bà An nêu quan điểm.
Bên cạnh đó, nguyên Chủ tịch Hội Hóa học Hà Nội cho biết, một yếu tố quan trọng khác dẫn đến việc ngành Hóa học giảm sức hút với người học là tâm lý e ngại về cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp. Không giống như các ngành kỹ thuật, công nghệ hoặc kinh tế, ngành Hóa học là một lĩnh vực đặc thù, đòi hỏi kiến thức nền tảng vững chắc mới có thể làm việc. Thực tế, mặc dù có nhiều cơ hội trong lĩnh vực nghiên cứu, sản xuất, kiểm định chất lượng hay giáo dục, nhưng không phải sinh viên nào cũng nắm rõ thông tin cũng như đủ khả năng, tự tin về những vị trí này. Do đó, nhiều học sinh và phụ huynh lo lắng sau khi hoàn thành chương trình đào tạo, sinh viên sẽ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm phù hợp hoặc phải chấp nhận làm trái ngành, thu nhập không ổn định, đặc biệt trong bối cảnh thị trường lao động ngày càng cạnh tranh gay gắt.
“Ngoài ra, chương trình đào tạo tại một số trường đại học vẫn còn nhiều hạn chế, chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động hiện đại. Hiện nay, nhiều chương trình đào tạo ngành Hóa học vẫn nặng về lý thuyết, trong khi chưa chú trọng đúng mức đến các ứng dụng thực tiễn và kỹ năng nghề nghiệp cần thiết. Trong khi đó, sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là các công nghệ mới như hóa học xanh, công nghệ nano, vật liệu tiên tiến hay hóa dược, đòi hỏi chương trình đào tạo phải liên tục được cập nhật để phù hợp với thực tế. Tuy nhiên, ở một số trường, việc đổi mới chương trình diễn ra chậm, khiến sinh viên sau khi tốt nghiệp chưa thể đáp ứng ngay yêu cầu của doanh nghiệp.
Không chỉ dừng lại ở nội dung đào tạo, cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy cũng là một vấn đề đáng quan tâm. Ngành Hóa học là một ngành khoa học thực nghiệm, đòi hỏi hệ thống phòng thí nghiệm hiện đại, trang thiết bị đầy đủ và tiên tiến để phục vụ cho việc thực hành, nghiên cứu. Tuy nhiên, tại nhiều trường đại học, các phòng thí nghiệm chưa được đầu tư đồng bộ, trang thiết bị cũ kỹ, lạc hậu, không đáp ứng được nhu cầu học tập và nghiên cứu của sinh viên. Điều này khiến việc đào tạo thiếu đi tính thực tế, sinh viên không có đủ cơ hội để tiếp cận với các kỹ thuật phân tích, tổng hợp hay các phương pháp nghiên cứu tiên tiến, làm giảm khả năng cạnh tranh của họ trên thị trường lao động”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An phân tích.
Cùng bàn vấn đề này, Đại biểu Quốc hội, Tiến sĩ Nguyễn Thị Lan Anh - Trưởng khoa Nông Lâm - Xây dựng, Trường Cao đẳng Lào Cai nhận định, một trong những nguyên nhân chính khiến ngành Hóa học chưa thực sự thu hút thí sinh là do nhận thức xã hội chưa đầy đủ về vai trò quan trọng của ngành này. Trong khi đó, Hóa học là nền tảng cho nhiều lĩnh vực khoa học và công nghệ, từ y dược, vật liệu mới đến môi trường và năng lượng. Tuy nhiên, do sự thiếu quan tâm từ xã hội dẫn đến việc thí sinh ít lựa chọn ngành Hóa học, gây ra tình trạng khó tuyển sinh ở nhiều trường đại học.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Lan Anh, nhiều phụ huynh, sinh viên thường lo ngại về môi trường làm việc sau khi tốt nghiệp. Đa số họ đều có tâm lý sẽ làm việc tại tại các viện nghiên cứu hoặc giảng dạy tại các trường học. Trên thực tế, số lượng các vị trí nghiên cứu tại Việt Nam còn hạn chế và mức thu nhập trong lĩnh vực nghiên cứu thường không cao bằng các ngành khác, điều này càng khiến sinh viên cân nhắc khi lựa chọn theo đuổi ngành Hóa học.
“Để giải quyết tình trạng trên, tôi cho rằng cần có những giải pháp đồng bộ nhằm thu hút thí sinh theo học ngành Hóa học và đảm bảo đầu ra cho sinh viên tốt nghiệp. Trước hết, các trường học cần có sự định hướng nghề nghiệp rõ ràng hơn cho học sinh ngay từ bậc phổ thông. Học sinh cần được hiểu rõ vai trò của hóa học trong cuộc sống, cũng như những cơ hội nghề nghiệp mà ngành này mang lại. Bên cạnh đó, việc tổ chức các chương trình thực tế, trải nghiệm tại các phòng thí nghiệm, doanh nghiệp sẽ giúp học sinh có cái nhìn thực tế hơn về ngành nghề.
Ngoài ra, Nhà nước nên xem xét, điều chỉnh chính sách đào tạo của ngành Hóa học để thu hút sinh viên. Trong đó, Nhà nước có thể xem xét áp dụng các chính sách hỗ trợ học phí tương tự như ngành Sư phạm hoặc hỗ trợ thêm kinh phí để giúp sinh viên an tâm thực hiện nghiên cứu khoa học. Đồng thời, cần có sự kết nối chặt chẽ hơn giữa các trường đại học và doanh nghiệp, nhằm đảm bảo sinh viên có cơ hội thực tập và tìm kiếm việc làm ngay sau khi tốt nghiệp.
Đặc biệt, cần có những chính sách rõ ràng về đầu ra cho sinh viên ngành Hóa học. Nếu không có môi trường làm việc phù hợp, sinh viên dù yêu thích ngành học cũng khó có thể gắn bó lâu dài. Do đó, cần có sự đầu tư mạnh mẽ vào các viện nghiên cứu, doanh nghiệp hóa học để tạo cơ hội việc làm cho sinh viên. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng cần có chính sách tuyển dụng và đào tạo nhân sự trong lĩnh vực này, thay vì chỉ tập trung vào tuyển dụng lao động từ các ngành ‘hot’ khác.
Nếu có những chính sách hợp lý, ngành Hóa học hoàn toàn có thể phát triển mạnh mẽ, đóng góp quan trọng cho nền khoa học và công nghệ của đất nước”, Tiến sĩ Lan Anh nêu.
Tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, trường đại học và doanh nghiệp
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An, để tăng sức hút cho ngành Hóa học, các trường đại học, doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ để triển khai một loạt giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và thu hút nhân lực cho ngành Hóa học.
Thứ nhất, một trong những yếu tố quan trọng giúp ngành Hóa học trở nên hấp dẫn hơn với sinh viên là đổi mới chương trình đào tạo theo hướng thực tiễn. Hiện nay, nhiều chương trình vẫn tập trung quá nhiều vào lý thuyết mà chưa chú trọng đúng mức đến ứng dụng thực tế. Do đó, các trường đại học cần cập nhật nội dung giảng dạy, đưa các lĩnh vực mới như hóa học xanh, hóa học vật liệu tiên tiến, công nghệ nano vào chương trình để sinh viên có thể tiếp cận những xu hướng hiện đại. Bên cạnh đó, việc tăng cường các môn học liên quan đến công nghệ và kỹ thuật phân tích, kết hợp với đào tạo kỹ năng mềm như quản lý dự án, làm việc nhóm, sẽ giúp sinh viên có sự chuẩn bị tốt hơn cho môi trường làm việc.
Thứ hai, việc liên kết với các doanh nghiệp trong lĩnh vực hóa chất, dược phẩm, thực phẩm không chỉ giúp nâng cao chất lượng đào tạo mà còn giúp sinh viên tiếp cận môi trường làm việc thực tế ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Các trường đại học có thể phối hợp với doanh nghiệp để tổ chức các chương trình thực tập, đào tạo theo nhu cầu thực tế của thị trường lao động. Điều này giúp sinh viên có cơ hội rèn luyện kỹ năng, nắm bắt xu hướng phát triển của ngành và tăng cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp. Đồng thời, doanh nghiệp cũng có thể tham gia vào quá trình xây dựng chương trình đào tạo, góp phần đảm bảo tính thực tiễn và đáp ứng đúng nhu cầu của thị trường lao động.
Thứ ba, Hóa học là một ngành khoa học thực nghiệm, do đó, việc nâng cấp cơ sở vật chất, đầu tư trang thiết bị hiện đại phục vụ giảng dạy và nghiên cứu là điều kiện tiên quyết để nâng cao chất lượng đào tạo. Các trường đại học cần chú trọng xây dựng và cải thiện hệ thống phòng thí nghiệm, trang bị các thiết bị phân tích tiên tiến nhằm giúp sinh viên có điều kiện thực hành nhiều hơn. Ngoài ra, việc hợp tác với các viện nghiên cứu và doanh nghiệp để sinh viên có thể tiếp cận với các phòng thí nghiệm thực tế cũng là một giải pháp quan trọng giúp nâng cao kỹ năng và kinh nghiệm thực tế cho người học.
Thứ tư, một trong những lý do khiến sinh viên ít lựa chọn ngành Hóa học là lo ngại về cơ hội nghề nghiệp và áp lực học tập. Để giải quyết vấn đề này, cần có thêm chính sách hỗ trợ cụ thể như cấp học bổng, miễn giảm học phí hoặc hỗ trợ tài chính cho sinh viên theo học ngành này. Ngoài ra, việc xây dựng các chương trình thực tập hưởng lương tại các doanh nghiệp cũng giúp sinh viên vừa có thêm kinh nghiệm, vừa giảm bớt áp lực tài chính. Mặt khác, các cơ quan quản lý cũng cần có chính sách ưu đãi đối với sinh viên tốt nghiệp ngành Hóa học khi tuyển dụng vào các cơ quan nghiên cứu, doanh nghiệp hóa chất, hoặc khuyến khích khởi nghiệp trong lĩnh vực này.
Thứ năm, nhận thức của học sinh và phụ huynh về ngành Hóa học còn nhiều hạn chế, dẫn đến việc số lượng thí sinh đăng ký ngành này có xu hướng giảm. Để khắc phục tình trạng này, cần đẩy mạnh công tác hướng nghiệp ngay từ bậc trung học phổ thông. Các trường đại học có thể phối hợp với các trường trung học phổ thông để tổ chức các buổi tư vấn nghề nghiệp, ngày hội khoa học, cuộc thi sáng tạo nhằm giúp học sinh hiểu rõ hơn về tiềm năng phát triển và cơ hội nghề nghiệp của ngành Hóa học. Ngoài ra, cần có chiến lược truyền thông hiệu quả trên các nền tảng mạng xã hội, trang web của trường để thu hút sự quan tâm của học sinh và phụ huynh đối với ngành học này.
“Ngành Hóa học có vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội, đóng góp lớn cho các lĩnh vực công nghiệp, y tế, môi trường và nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, trước tình trạng suy giảm số lượng sinh viên theo học, việc đổi mới chương trình đào tạo, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng chính sách hỗ trợ và đẩy mạnh công tác hướng nghiệp là những giải pháp cần thiết để nâng cao chất lượng đào tạo và thu hút nhân lực. Nếu có sự đầu tư đúng mức và chiến lược phát triển phù hợp, ngành Hóa học sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, góp phần vào sự tiến bộ chung của đất nước”, bà An bày tỏ.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://quochoi.vn/tintuc/pages/su-kien-noi-bat.aspx?ItemID=92191
