Khi năm học 2020-2021 kết thúc, Nghị định 86/2015/NĐ-CP quy định về “cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí hỗ trợ chi phí học tập từ năm học 2015 - 2016 đến năm học 2020 - 2021” sẽ hết hiệu lực.
Câu chuyện tăng học phí đào tạo đối với các trường đại học tự chủ lại trở thành vấn đề “nóng” gây xôn xao dư luận.
Mới đây, đại diện Vụ Kế hoạch Tài chính - Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang trình Chính phủ dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 86/2015/NĐ-CP.
Theo đó, Nghị định dự thảo lần này có nhiều điểm mới, sẽ gắn mức thu học phí không chỉ theo mức độ tự chủ tài chính của các trường công lập mà còn gắn với kết quả kiểm định chất lượng giáo dục và đào tạo của các trường.
Nhiều trường đại học đều khẳng định, tăng học phí là cách tốt nhất để giải quyết bài toán chất lượng giáo dục đào tạo. Tuy nhiên, chất lượng đó sẽ được đo lường như thế nào, kiểm định ra sao và liệu có đủ căn cứ thuyết phục cho việc tăng học phí?
Trong cuộc trao đổi mới nhất với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đã nêu ra những bất cập trong kiểm định chất lượng các trường đại học.
Khi người học chưa biết chất lượng giáo dục “tròn” hay “méo”
Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh cho biết, cách tính học phí hiện nay đang rất phức tạp và không có công thức chung nào.
Theo hướng dẫn, đa số các trường đang tính theo chi phí đào tạo, bao gồm chi phí trả lương, chi phí vật tư, chi phí quản lý, chi phí khấu hao tài sản cố định,...
Tuy nhiên, vẫn có nhiều quan điểm về chính sách tài chính cho giáo dục, có thể có nhiều cơ chế khác nhau trong việc tính và áp dụng mức học phí đại học, có trường tính theo chi phí đào tạo, có trường lại tính theo khả năng chi trả của người học hay khả năng thu lại lợi ích từ việc đầu tư cho học tập của cá nhân người học.
 |
Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh cho rằng, người học sẵn sàng trả mức học phí cao nếu chất lượng chương trình tốt, chuẩn đầu ra được đảm bảo (Ảnh: XT) |
Theo Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh, việc tính học phí gắn với kiểm định chất lượng giáo dục được nêu trong Nghị định dự thảo góp phần làm rõ trách nhiệm giải trình của các trường đại học. Các trường cần công bố công khai về chất lượng, cần giải trình cho việc thu học phí.
Tuy nhiên, việc kiểm định các trường đại học (institutional accreditation) hiện nay dường như lại không đáp ứng được mong muốn đó của người học. Quá trình kiểm định mới chỉ tập trung ở các yếu tố đầu vào mà ít chú ý đến kết quả đầu ra của quá trình giáo dục, cụ thể là không tập trung vào chuẩn đầu ra của chương trình mà người học đạt được.
“Người học sẵn sàng trả mức học phí cao nếu chất lượng chương trình tốt, chuẩn đầu ra được đảm bảo, sinh viên có khả năng làm được những việc như chuẩn đầu ra khẳng định trong chương trình, nghĩa là họ tin vào những lợi ích mình nhận được sau khi học xong chương trình đó”, Tiến sĩ Vinh nhấn mạnh.
Thay vì kiểm định theo kết quả đầu ra của chương trình, chúng ta lại chú trọng quá nhiều đến các yếu tố đầu vào như: diện tích, đội ngũ giảng viên, tài chính, cơ sở vật chất, thư viện,...
Tất nhiên không thể phủ nhận vai trò, ý nghĩa của những yếu tố đầu vào, nhưng đó chỉ điều kiện cần về đảm bảo chất lượng chứ chưa phải điều kiện đủ để khẳng định về chất lượng giáo dục.
“Vừa rồi chúng ta kiểm định các trường, về mặt khách quan là chưa thực sự hiệu quả, bởi lẽ, hầu như trường nào cũng đạt mức kiểm định.
Trường đại học top đầu đạt kiểm định, các trường ở top dưới cũng đạt kiểm định, như vậy là vô lý và không mang lại ý nghĩa gì cho người học.
Người học lựa chọn chương trình của một trường đại học nhưng không thể biết được chất lượng đào tạo là “tròn” hay “méo” ngay như mua một đồ vật hoặc dịch vụ khác trên thị trường.
Nếu chỉ kiểm định các yếu tố đầu vào, trường nào chưa đạt cũng chỉ đưa ra khuyến cáo. Chính vì vậy, nên có lựa chọn ưu tiên kiểm định chương trình đi trước hơn là kiểm định cơ sở giáo dục.
Khi ấy, giáo dục đại học Việt Nam có một đội ngũ chuyên gia các ngành đào tạo hàng đầu đất nước đi đánh giá, đưa ra ý kiến tư vấn thiết thực hơn là một đoàn kiểm định nhà trường nặng về các thủ tục hành chính và giấy tờ và với các "chuyên gia" không hiểu biết nhiều về ngành đào tạo”, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh khẳng định.
Nên kiểm định chương trình, chuẩn đầu ra của người học
Mỗi trường đại học có nhiều chương trình với mức chất lượng khác nhau và chi phí đào tạo từng chương trình cũng khác nhau. Nếu như chỉ kiểm định về cơ sở vật chất, diện tích, đội ngũ,... thì không thể đánh giá khách quan chất lượng của từng chương trình đào tạo.
Đó cũng là lý do khiến người học không thể xác định được chất lượng thực sự của ngành học, chương trình học nào đó.
 |
Kiểm định chương trình là gắn với lợi ích của người học (Ảnh minh họa: Lã Tiến) |
Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh cho rằng, bên cạnh các yếu tố đầu vào thì nên kiểm định theo chương trình, bởi lẽ quan trọng nhất vẫn là chuẩn đầu ra của người học, người học sẽ đạt được gì từ chương trình mình đã chọn.
Có ít nhất 5 ưu điểm khi kiểm định chương trình đào tạo trong các trường đại học.
Thứ nhất, kiểm định chương trình gắn liền với lợi ích của người học. Nhà trường phải phối hợp với các đơn vị sử dụng nhân lực và dựa theo Khung trình độ quốc gia Việt Nam để xây dựng chuẩn đầu ra cho các chương trình đào tạo của mình.
Chất lượng chương trình được đảm bảo, bài toán việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên được cải thiện, đồng thời cơ hội hợp tác nhà trường và doanh nghiệp sẽ tốt hơn.
Thứ hai, kiểm định chương trình đồng nghĩa với việc giúp nhà trường cải thiện liên tục chính chương trình đó tốt hơn. Điều này gắn với trách nhiệm giải trình của khoa chuyên môn, của các giảng viên và giúp định hướng nâng cao chất lượng cho chương trình.
Cụ thể, ví dụ với chương trình tốt đã được kiểm định, người học sẵn sàng trả học phí cao, nhà trường lại có cơ hội để đầu tư nhiều hơn, mời đội ngũ giảng viên giỏi về dạy học tại trường.
Thứ ba, lợi ích của việc kiểm định chương trình còn là điều tiết quy mô người học theo chương trình đào tạo trong các trường đại học. Dựa theo nhu cầu lao động của xã hội, nhu cầu học tập mỗi trường sẽ có những điều chỉnh phù hợp, nên tăng hay giảm quy mô người học ở chương trình nào đó.
Thứ tư, kiểm định chương trình sẽ giúp ngăn chặn vấn nạn học giả và bằng thật hay còn gọi là chấm dứt hoạt động của những "cỗ máy in bằng tốt nghiệp".
Thứ năm, nhờ kiểm định chương trình mà tác động giúp cho việc liên thông và cơ chế chuyển đổi đáng tin cậy hơn giữa các trường cao đẳng và đại học hoặc giữa các trường đại học với nhau.
Thậm chí, trường học có thể dừng triển khai với những chương trình đã được kiểm định mà không đảm bảo chất lượng, không đảm bảo chuẩn đầu ra.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Xuân Nhĩ - Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam cũng đánh giá cao vai trò của việc kiểm định chương trình bên cạnh kiểm định các yếu tố về cơ sở vật chất, số lượng - trình độ của đội ngũ giảng viên,...
Theo Phó Giáo sư Trần Xuân Nhĩ, kiểm định chương trình đào tạo cần phải đánh giá cả quá trình, cần tính đến số lượng sinh viên ra trường có việc làm, tỷ lệ đạt bao nhiêu.
Bên cạnh đó, cũng cần thực hiện khảo sát chất lượng lao động, mức thu nhập của sinh viên như thế nào sau khi tốt nghiệp chương trình đào tạo và gia nhập vào thị trường lao động.
Tất cả những yếu tố đó nói lên chất lượng đào tạo của trường, căn cứ vào chất lượng đã được kiểm định để đưa ra mức học phí phù hợp.
Nếu đào tạo có chất lượng thì mới có cơ sở để thu học phí cao nhưng đào tạo không chất lượng, không đảm bảo chuẩn đầu ra thì trường học không có cơ sở để tăng học phí.
