Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Thông tư 02/2022/TT-BGDĐT ngày 18/01/2022 về quy định điều kiện, trình tự, thủ tục mở ngành đào tạo, đình chỉ hoạt động của ngành đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ, tiến sĩ.
Theo Khoản 1, Điều 4 yêu cầu: "Có ít nhất 01 tiến sĩ ngành phù hợp là giảng viên cơ hữu, không trùng với giảng viên cơ hữu là điều kiện mở ngành đào tạo trình độ đại học của các ngành khác..."
Khoản 5, Điều 2, Thông tư này cũng định nghĩa: "Ngành phù hợp ở trình độ tiến sĩ đối với ngành đào tạo dự kiến mở ở trình độ đại học/thạc sĩ là ngành có cùng tên và cùng 6 chữ số cuối của mã ngành theo Danh mục thống kê ngành đào tạo; trường hợp ngành đó chưa được đào tạo trong nước ở trình độ tiến sĩ hoặc chưa có nhiều người tốt nghiệp thì ngành phù hợp là ngành có nội dung kiến thức chuyên môn gần nhất và thuộc cùng nhóm ngành với ngành đào tạo ở trình độ đại học/thạc sĩ..."
Song, đến nay còn nhiều ngành chưa có mã ngành đào tạo trình độ tiến sĩ nên khi trường đại học muốn mở mã ngành đào tạo trình độ đại học buộc phải lấy tiến sĩ chủ trì ngành có "ngành phù hợp". Trong khi đó, việc lựa chọn giảng viên có trình độ tiến sĩ để chủ trì ngành phù hợp lại có thể được mỗi trường hiểu theo cách khác nhau. Bởi việc xác định ngành có nội dung kiến thức chuyên môn gần nhất trong cùng nhóm ngành làm ngành phù hợp chưa có tiêu chí quy định cụ thể.
Cụ thể, tại khối ngành V (Toán và thống kê, Máy tính và công nghệ thông tin, Công nghệ kỹ thuật, Kỹ thuật, Sản xuất và chế biến, Kiến trúc và xây dựng, Nông lâm và thủy sản, Thú y) có một số ngành đã được đào tạo ở trình độ đại học nhưng chưa có mã ngành đào tạo trình độ tiến sĩ như: Nông học; Nông nghiệp; Khuyến nông; Thiết kế nội thất; Kiến trúc cảnh quan;...
Trường đại học áp dụng quy định tiến sĩ ngành phù hợp như thế nào?
Trao đổi với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Lộc Hiền - Trưởng khoa Di truyền và chọn giống cây trồng - Trường Đại học Cần Thơ cho biết, hiện nay chưa có mã ngành đào tạo trình độ tiến sĩ ngành Nông học (thuộc khối ngành V).
Theo Thông tư 02/2022/TT-BGDĐT: “trường hợp ngành đó chưa được đào tạo trong nước ở trình độ tiến sĩ hoặc chưa có nhiều người tốt nghiệp thì ngành phù hợp là ngành có nội dung kiến thức chuyên môn gần nhất và thuộc cùng nhóm ngành với ngành đào tạo ở trình độ đại học/thạc sĩ”.
Trong khi, đội ngũ giảng viên trong khoa đều tốt nghiệp tiến sĩ từ những chuyên ngành và ngành gần, có liên quan đến ngành Nông học như Di truyền và chọn giống cây trồng; Chăn nuôi;… Do vậy, việc chọn tiến sĩ chủ trì ngành có chuyên môn phù hợp để chủ trì ngành Nông học không quá khó khăn.
Sinh viên thực hành nghiên cứu chọn giống lúa. Ảnh minh họa: nguồn VNUA.
Nhiều người thắc mắc rằng khi tốt nghiệp đại học ngành Nông học thì sẽ học sau đại học như thế nào khi hiện nay chưa có mã ngành đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ, Tiến sĩ Hiền cho rằng, học viên hoàn toàn có thể học các ngành có liên quan và có kiến thức tương tự với lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản vì đã có mã ngành đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ.
Bởi lẽ, ngành Nông học vốn trang bị cho người học những kiến thức chuyên môn và kỹ năng chung của cả quá trình sản xuất và chọn giống cây trồng; các nguyên lý về kỹ thuật chăn nuôi thú y và nuôi trồng thủy sản;… Ngành Nông học tại Trường Nông nghiệp, Trường Đại học Cần Thơ đào tạo kỹ sư có chuyên môn ở cả 3 lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản; có khả năng thực hành và huấn luyện các kỹ thuật canh tác cây trồng, kỹ thuật chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản; có khả năng tổ chức và quản lý hệ thống nông nghiệp phục vụ cho sự phát triển nông nghiệp bền vững.
Với các ngành đào tạo chưa có mã ngành đào tạo tiến sĩ trong nước, khi chọn tiến sĩ để chủ trì ngành, nhà trường phải lựa chọn tiến sĩ có chuyên môn phù hợp với ngành dự kiến mở. Trường hợp này, để chọn tiến sĩ chủ trì ngành ngành Nông học, các trường thường sẽ chọn tiến sĩ ở các ngành gần/ngành phù hợp như: Khoa học cây trồng và Bảo vệ thực vật; Di truyền và chọn giống cây trồng.
Còn đối với ngành Thiết kế nội thất - một ngành học cũng thuộc khối ngành V, Tiến sĩ Phan Thị Việt Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Hoa Sen cho hay, nhà trường có đào tạo trình độ đại học ngành này, nhưng hiện chưa có mã ngành đào tạo trình độ tiến sĩ. Vì vậy, việc cơ sở giáo dục phân công giảng viên chủ trì mở ngành được đào tạo trình độ tiến sĩ theo đúng mã ngành là không có.
Vì vậy, nhà trường buộc phải chọn giảng viên có trình độ tiến sĩ ở các ngành gần/ngành phù hợp. Khi đó, nhà trường phải giải trình, báo cáo với xã hội, cơ quan quản lý những công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến ngành chủ trì mở.
Đối với những ngành đặc thù của khối nghệ thuật như vậy, công tác tìm kiếm và tuyển dụng đội ngũ giảng viên có trình độ tiến sĩ để phụ trách mở ngành đã là thách thức, việc đảm bảo thu hút đủ số lượng tiến sĩ để tham gia giảng dạy cũng có hạn chế nhất định.
Xét về đặc thù ngành học, nguồn lực chất lượng cao ở nước ta có chuyên môn về lĩnh vực Thiết kế nội thất không có nhiều vì mã ngành đào tạo bậc tiến sĩ ở Việt Nam còn chưa có. Vì vậy, nhiều cơ sở giáo dục chọn cách thu hút, chiêu mộ giảng viên Thiết kế nội thất ở nước ngoài.
Giảng viên và sinh viên Trường Đại học Hoa Sen. Ảnh: NTCC.
Nhà trường xây dựng và thực hiện nhiều chính sách trọng dụng, mời giảng viên trình độ tiến sĩ đã có kinh nghiệm học tập, tốt nghiệp đúng ngành Thiết kế nội thất ở nước ngoài, về Việt Nam để tham gia giảng dạy và chủ trì mở ngành.
Theo Tiến sĩ Phan Thị Việt Nam, hiện tại, đội ngũ giảng viên có trình độ tiến sĩ chủ trì mở ngành thuộc lĩnh vực thiết kế – nghệ thuật nói riêng và tất cả các ngành học nói chung của Trường Đại học Hoa Sen đều có yếu tố cấp bằng học thuật từ nước ngoài.
Đối với những giảng viên có trình độ tiến sĩ được đào tạo ngành đúng, ngành gần, ngành liên quan ở nước ngoài, nếu muốn tham gia giảng dạy trong nước thì phải được công nhận văn bằng theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Cần có quy định cụ thể về chuyên môn phù hợp của tiến sĩ chủ trì mở ngành
Tiến sĩ Nguyễn Lộc Hiền nêu quan điểm rằng, chúng ta cần có cổng thông tin dữ liệu thống kê về ngành đào tạo các trình độ của cơ sở giáo dục, số lượng người tốt nghiệp để có thể làm minh chứng cho việc được chọn tiến sĩ ngành phù hợp với ngành đào tạo ở trình độ đại học/thạc sĩ.
Việc quy định cụ thể hơn chuyên môn phù hợp của giảng viên trình độ tiến sĩ làm cơ sở cho việc phân công người chủ trì ngành dự kiến mở là cần thiết. Điều này giúp đảm bảo chất lượng mặt bằng chung, tránh mỗi nơi hiểu một kiểu.
Còn theo Tiến sĩ Phan Thị Việt Nam, quy định điều kiện mở ngành đào tạo đại học cần có sự linh hoạt hơn và có cơ chế đặc thù. Có như vậy mới thúc đẩy được các trường đại học tham gia vào đào tạo nguồn nhân lực xã hội cần.
Trường Đại học Hoa Sen xây dựng chương trình đào tạo có khoảng 50% các học phần được giảng dạy bằng ngoại ngữ tiếng Anh. Do đó, đây cũng là một định hướng mà nhà trường ưu tiên tuyển dụng đội ngũ giảng viên trình độ tiến sĩ có nước ngoài về chủ trì ngành và làm việc tại trường.
Vấn đề giấy phép lao động cho người nước ngoài làm việc tại nước ta vẫn còn một số khó khăn về quy trình thủ tục. Chúng ta nên xây dựng một chính sách thông thoáng, tạo điều kiện để giảng viên thuận lợi tham gia, công tác tại trường đại học ở Việt Nam thông qua việc rút ngắn và đơn giản hóa quá trình làm giấy phép lao động hoặc thị thực lao động cho đội ngũ giảng viên nước ngoài. Từ đó mở rộng hơn mạng lưới giáo dục quốc tế hóa, xây dựng một môi trường đại học Việt Nam năng động, linh hoạt và chất lượng tiệm cận thế giới.
Mặt khác, nhằm xây dựng văn hóa giáo dục cởi mở, môi trường học thuật năng động, dễ dàng trao đổi và tôn trọng sự khác biệt, Trường Đại học Hoa Sen định hướng tạo điều kiện ưu tiên tuyển dụng thông thoáng, phù hợp đối với giảng viên trình độ tiến sĩ ở nước ngoài cũng như giảng viên Việt Nam có kinh nghiệm làm việc, học tập trên thế giới để về làm việc và chủ trì mở ngành.
Với đội ngũ giảng viên đã có thời gian làm việc ở nước ngoài, nhà trường sẽ tạo lập được mạng lưới kết nối, hợp tác liên kết chặt chẽ giữa các cơ sở đào tạo trên thế giới. Từ đó góp phần giúp các em sinh viên có nhiều cơ hội tiếp tục học lên cao ở các khoa, các trường mà thầy cô đã học.
