Hội nhập quốc tế đang là xu thế tất yếu ở tất cả các lĩnh vực hiện nay, đặc biệt là trong giáo dục đại học. Trên thực tế, rất nhiều cơ sở giáo dục đại học mong muốn tuyển dụng giảng viên cơ hữu là người nước ngoài nhằm giúp cho nhà trường và người học ngày càng tiệm cận hơn với chất lượng đào tạo quốc tế.
Đáng nói, việc tuyển dụng được đội ngũ này lại tương đối khó khăn và không đơn giản, khiến nhiều trường đại học dù muốn cũng không tuyển dụng được, gây ảnh hưởng đến mục tiêu chiến lược phát triển của trường.
Đội ngũ giảng viên nước ngoài đóng vai trò then chốt trong chiến lược phát triển trường đại học
Trước thực trạng trên, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Trào – Hiệu trưởng Trường Đại học Hà Nội bày tỏ, việc đẩy mạnh hội nhập quốc tế trong giáo dục và đào tạo đã trở thành một trong những nhiệm vụ trọng tâm, động lực nhằm đưa giáo dục đại học Việt Nam phát triển, nhanh tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.
Đồng thời, đây cũng là yêu cầu khách quan cấp thiết nhằm đáp ứng thị trường lao động chất lượng cao ngày càng đòi hỏi khắt khe và là một trong những tiêu chí hàng đầu để đánh giá chất lượng, đẳng cấp và thương hiệu của một cơ sở đào tạo. Có thể thấy, một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá trình độ hay năng lực quốc tế hóa của một cơ sở đào tạo là số lượng các chương trình đào tạo giảng dạy bằng ngoại ngữ, được đối sánh với các chương trình đào tạo tương đương của các cơ sở giáo dục uy tín trên thế giới và có sự tham gia giảng dạy của giảng viên nước ngoài.
Theo thầy Trào, đội ngũ giảng viên người nước ngoài sẽ là sự bổ sung đáng kể vào nguồn nhân lực giảng dạy mà Việt Nam hiện còn đang thiếu và đang phải cử đi đào tạo ở nước ngoài.
Khi tham gia vào lực lượng giảng dạy của Việt Nam, giảng viên người nước ngoài sẽ mang đến sự đa dạng trong kinh nghiệm, nền tảng học vấn và tư duy (ý tưởng). Mỗi giảng viên người nước ngoài có thể truyền tải vào chương trình đào tạo sự hiểu biết sâu sắc của họ trong nghiên cứu, phương pháp giáo dục tiên tiến, kỹ năng sư phạm, kinh nghiệm trong đào tạo trên thế giới. Những yếu tố này chính là tiền đề quan trọng cho các cơ hội giao lưu học thuật và giao lưu văn hóa giữa giảng viên Việt Nam và giảng viên người nước ngoài.
Đối với sinh viên, khi được học tập cùng giảng viên người nước ngoài, các em sẽ có cơ hội được cung cấp một góc nhìn mới về môn học, ngành học. Hơn nữa, người học được tăng cường năng lực giao tiếp liên văn hóa, môi trường học tập liên văn hóa ngay tại nước mình; có cơ hội tạo lập mối liên hệ với chuyên gia nước ngoài và cơ hội giao lưu quốc tế trong học tập và nghiên cứu khoa học.
Đối với nhà trường, sự tham gia của giảng viên người nước ngoài góp phần nâng cao tỉ lệ quốc tế hoá về giáo dục đào tạo, mở rộng mạng lưới đối tác quốc tế, đặc biệt là liên kết đào tạo các trình độ và nghiên cứu quốc tế.
Là một cơ sở giáo dục đại học xác định ngay từ khi thành lập là giảng dạy hoàn toàn bằng tiếng Anh, Trường Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) đã luôn xác định vai trò quan trọng của giảng viên cơ hữu là người nước ngoài trong cơ sở giáo dục đại học. Chia sẻ từ Thạc sỹ Trần Quỳnh Hoa - Trưởng Phòng Tổ chức Cán bộ của nhà trường cho biết, đội ngũ giảng viên người nước ngoài mang lại nhiều thuận lợi trong công tác đào tạo, giảng dạy.
Thứ nhất, giảng viên người nước ngoài thường mang đến những phương pháp giảng dạy tiên tiến, giúp sinh viên tiếp cận với kiến thức và kỹ năng mới từ các nước phát triển. Qua đó, người học có thể nâng cao chất lượng giảng dạy và tiếp cận nhanh chóng các phương pháp học tập hiện đại ngay tại cơ sở giáo dục. Có thể thấy, một số trường đại học tại Việt Nam thường được đánh giá cao nhờ đội ngũ giảng viên nước ngoài với các chương trình học theo tiêu chuẩn quốc tế.
Thứ hai, sự hiện diện của giảng viên người nước ngoài tạo ra môi trường học tập đa văn hóa. Nhờ vậy, sinh viên không những có môi trường để phát triển kỹ năng giao tiếp bằng ngoại ngữ mà còn có thể tiếp cận và học hỏi được các văn hóa, cách thức làm việc, giảng dạy và nghiên cứu khác nhau thông qua các giảng viên nước ngoài đến từ các quốc gia trên thế giới. Với những thuận lợi đó, các em có thể lựa chọn cho mình phương thức học tập, nghiên cứu phù hợp hơn.
Thứ ba, việc có được đội ngũ giảng viên người nước ngoài còn góp phần nâng cao nguồn lực đội ngũ nhân sự của trường đại học, giúp các trường đại học có thêm cơ hội mở rộng các quan hệ hợp tác, trao đổi, tiếp cận với các đối tác quốc tế tiến tới mở ra các hợp tác thiết thực. Đơn cử như các chương trình trao đổi quốc tế, tạo thêm cơ hội cho các sinh viên Việt Nam được giao lưu và trao đổi văn hóa với người nước ngoài.
Thứ tư, giảng viên người nước ngoài thường có mạng lưới nghiên cứu rộng lớn và kinh nghiệm làm việc trong môi trường đa quốc gia sẽ góp phần giúp các trường đại học Việt Nam tăng cường hoạt động nghiên cứu và đẩy mạnh hoạt động công bố quốc tế chuẩn mực, mở rộng mạng lưới hợp tác quốc tế, thu hút các dự án nghiên cứu và tài trợ từ các tổ chức quốc tế. Nếu năng động, các trường hoàn toàn có thể tận dụng đội ngũ này để mở rộng, gia tăng các dự án hợp tác nghiên cứu lớn với những trường đại học và tổ chức quốc tế.
Thứ năm, việc có đội ngũ giảng viên nước ngoài chất lượng cao góp phần nâng cao uy tín của trường đại học ở cả trong và ngoài nước, thu hút nhiều sinh viên tài năng đăng ký học. Trên thực tế, yếu tố giảng viên/sinh viên nước ngoài tại một cơ sở giáo dục đại học là một chỉ số quan trọng trong thang đánh giá thứ hạng các trường đại học theo chuẩn quốc tế.
Cùng bày tỏ quan điểm về vấn đề trên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giao thông vận tải Thành phố Hồ Chí Minh cho hay, trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc có đội ngũ giảng viên cơ hữu là người nước ngoài tại các cơ sở giáo dục đại học đóng vai trò then chốt trong chiến lược phát triển của mỗi trường.
Bởi, đội ngũ này không chỉ mang đến những tri thức, kinh nghiệm quốc tế quý báu mà còn tạo ra môi trường học thuật đa văn hóa, giúp sinh viên tiếp cận với các phương pháp giảng dạy và nghiên cứu tiên tiến trên thế giới. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những ngành có tính toàn cầu cao như vận tải, logistics, công nghệ thông tin và xây dựng, nơi mà sự giao thoa về kiến thức và thực tiễn quốc tế là yếu tố cốt lõi.
Khó khăn xin giấy phép lao động, tuyển dụng, ký kết hợp đồng
Nói về thực trạng đội ngũ giảng viên người nước ngoài tại nhà trường hiện nay, thầy Trào cho biết, do các quy định pháp luật, Trường Đại học Hà Nội cũng như nhiều cơ sở giáo dục đại học công lập khác chưa được tuyển dụng người nước ngoài làm giảng viên cơ hữu.
Theo thầy Trào, nhà trường có nhiều giảng viên người nước ngoài tham gia giảng dạy các chương trình đào tạo. Tuy nhiên, những người này đều thuộc diện tình nguyện viên hoặc trường hợp thoả thuận trao đổi giảng viên giữa nhà trường với những cơ sở giáo dục đại học nước ngoài. Đáng nói, diện đối tượng này cũng đang dần thu hẹp vì ngày các ít các tổ chức quốc tế, các quỹ, các cơ quan ngoại giao dành ngân sách tài trợ phái cử chuyên gia đi làm việc tại nước ngoài, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục.
Thầy Trào bày tỏ, vướng mắc trong việc có được đội ngũ này nằm ở các quy định pháp luật liên quan đến việc xin giấy phép lao động, tuyển dụng, ký kết hợp đồng lao động đối với người nước ngoài.
Điểm e, Khoản 1, Điều 10, Nghị định 99/2019/NĐ-CP quy định: "Giảng viên cơ hữu, cán bộ quản lý cơ hữu của trường đại học công lập là giảng viên, cán bộ được tuyển dụng, sử dụng và quản lý theo quy định về số lượng người làm việc và vị trí việc làm trong đơn vị sự nghiệp công lập".
Trong khi đó, theo quy định của Bộ luật Lao động, Nghị định số 152/2020/NĐ-CP và Nghị định số 70/2023/NĐ-CP của Chính phủ, để ký kết hợp đồng lao động với người nước ngoài phải thực hiện các thủ tục xin cấp “chứng chỉ hành nghề” và “giấy phép lao động” hoặc xin xác nhận thuộc trường hợp miễn giấy phép lao động. Quy trình này rất phức tạp và không chủ động.
Hơn nữa, trường hợp ký kết hợp đồng với người làm công việc chuyên môn, nghiệp vụ trong đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định tại Nghị định số 111/2022/NĐ-CP lại gặp vướng mắc với tiêu chuẩn, điều kiện là người nước ngoài “phải có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam”.
Đối với Trường Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh), cô Hoa thông tin, theo chiến lược phát triển giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn 2045 (cập nhật đến tháng 10 năm 2024), trường đang cố gắng đẩy mạnh việc thu hút giảng viên nước ngoài về và làm việc tại trường. Cụ thể, đến nay, số lượng giảng viên người nước ngoài của trường đang đạt tỷ lệ khoảng 2,63% tổng số lượng giảng viên tại trường và con số này dự kiến sẽ tăng trong thời gian tới (một số hồ sơ đã được cân nhắc để làm thủ tục tuyển dụng trong thời gian tới).
Cũng theo cô Hoa, hiện nay công tác tuyển dụng đội ngũ giảng viên cơ hữu là người nước ngoài của trường tuy đã có những kết quả ban đầu khả quan, nhưng nhà trường vẫn đang nỗ lực để thay đổi tốt hơn nữa.
Nguyên nhân chính khiến tỷ lệ giảng viên là người nước ngoài của nhà trường còn chưa cao là do mức chi trả thu nhập cho giảng viên nước ngoài dù đã được quan tâm và xây dựng nhưng vẫn chưa đủ hấp dẫn. Bởi, nguồn lực tài chính của các trường đại học công lập vẫn còn một số hạn chế. Hiện nhà trường vẫn đang trong quá trình tìm kiếm và xây dựng các chính sách hiệu quả hơn để thu hút và giữ chân các giảng viên, nhà khoa học quốc tế có uy tín đến làm việc lâu dài.
Hơn nữa, vấn đề chế độ đãi ngộ và xây dựng môi trường làm việc quốc tế để giảng viên người nước ngoài mau chóng hòa nhập cũng cần được quan tâm và xây dựng. Thực tế cho thấy, việc thu hút, chiêu mộ và tuyển dụng giảng viên người nước ngoài gặp khó khăn trong việc cạnh tranh về chế độ đãi ngộ so với với các trường đại học tại các quốc gia khác trên thế giới. Ngoài ra, khi đã tuyển dụng được, chúng ta vẫn chưa thực sự xây dựng môi trường làm việc quốc tế để góp phần giữ chân lực lượng giảng viên này.
Hiện nay các cơ sở giáo dục đại học trong nước đã và đang có nhiều sự đầu tư khác nhau để cải thiện chất lượng giáo dục và nghiên cứu nhằm mở rộng kết nối và hội nhập quốc tế thông qua số lượng dự án nghiên cứu quốc tế và chương trình liên kết giảng dạy bằng tiếng Anh từ các trường với đối tác nước ngoài tại các quốc gia ở khu vực Bắc Mỹ, châu Âu, và nước Úc,... Vấn đề này dẫn đến sự cạnh tranh ngày càng gay gắt trong công tác tuyển dụng giảng viên, đặc biệt là giảng viên nước ngoài trình độ cao.
Còn theo thầy Tuấn, hiện nay Trường Đại học Giao thông vận tải Thành phố Hồ Chí Minh chưa có đội ngũ giảng viên cơ hữu là người nước ngoài. Tuy nhiên, định hướng của nhà trường là hợp tác với các đối tác và doanh nghiệp nước ngoài trong lĩnh vực giao thông vận tải nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và tiệm cận với tiêu chuẩn quốc tế.
Trong tương lai gần, nhà trường sẽ đẩy mạnh các chương trình hợp tác đào tạo, trao đổi giảng viên và chuyên gia từ các quốc gia có nền giáo dục tiên tiến. Những chuyên gia này không chỉ trực tiếp tham gia giảng dạy mà còn mang lại các phương pháp đào tạo và nghiên cứu hiện đại, đồng thời giúp kết nối sinh viên với các dự án quốc tế, đặc biệt là trong các ngành liên quan đến giao thông và đường sắt - những lĩnh vực mà Việt Nam đang cần nhiều chuyên gia có tầm nhìn và năng lực quốc tế để đáp ứng nhu cầu phát triển.
“Việc tuyển dụng giảng viên người nước ngoài là một phần trong chiến lược dài hạn và chúng tôi luôn xem xét kỹ lưỡng để đảm bảo rằng mỗi bước tiến đều đồng nhất với chiến lược phát triển của Nhà trường tại từng thời điểm.
Bên cạnh đó, nhà trường cũng luôn linh hoạt trong việc tạo điều kiện để thu hút và hợp tác với các chuyên gia quốc tế thông qua các chương trình ngắn hạn, trao đổi học thuật hoặc hợp tác nghiên cứu, nhằm đảm bảo chất lượng đào tạo không ngừng được nâng cao. Điều này giúp chúng tôi duy trì được sự cân bằng và bền vững trong việc phát triển nguồn lực giảng dạy, bất kể những khó khăn về quy định hoặc thị trường lao động quốc tế”, thầy Tuấn cho biết.
Chưa linh hoạt khi yêu cầu từ 3-5 năm kinh nghiệm chuyên môn đối với giảng viên nước ngoài
Hiện nay, theo Nghị định số 152/2020/NĐ-CP và Nghị định số 70/2023/NĐ-CP của Chính phủ, yêu cầu về kinh nghiệm làm việc của ứng viên người nước ngoài muốn giảng dạy tại trường đại học phải có từ 3-5 năm kinh nghiệm chuyên môn.
Đối với thực tế này, cô Hoa bày tỏ, yêu cầu về 03 năm kinh nghiệm là quy định chung cho việc xin giấy phép lao động cho người lao động nước ngoài tại vị trí chuyên gia. Tuy nhiên, nếu có thể nên linh hoạt hơn trong việc xác định phạm vi của “kinh nghiệm chuyên môn”, đặc biệt là đối với vị trí đặc thù như giảng viên đại học.
Trên thực tế, theo cô Hoa, việc chưa linh hoạt khi xem xét minh chứng về 03 năm kinh nghiệm chuyên môn đối với giảng viên, nhà khoa học, chuyên gia người nước ngoài đã phần nào làm phát sinh khó khăn trong việc tuyển dụng của các trường đại học để phục vụ cho việc mở và duy trì các ngành mới đào tạo trên thế giới hiện nay.
Đối với thực tế này, thầy Trào bày tỏ, ở góc độ chuyên môn và những kỳ vọng về chất lượng đào tạo, việc yêu cầu 5 năm kinh nghiệm chuyên môn đối với người nước ngoài muốn giảng dạy tại cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam cũng là điều có thể lý giải được. Bởi, ngoài trình độ chuyên môn, kinh nghiệm giảng dạy đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm chất lượng đào tạo của các chương trình đào tạo.
Tuy nhiên, với sự phát triển chóng mặt của khoa học công nghệ, sự ra đời của nhiều ngành đào tạo mới trên thế giới cần có sự sự linh hoạt, mềm dẻo trong quy định về số năm kinh nghiệm đối với đội ngũ này.
Khi Bộ Giáo dục và Đào tạo xác nhận lao động người nước ngoài, trường đại học có nhiều thuận lợi
Mặt khác, theo thầy Trào, không giống với những ngành nghề khác, giảng viên đến Việt Nam tham gia giảng dạy tại các cơ sở giáo dục đại học là mang đến tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm cho người học, nâng cao tỉ lệ quốc tế hoá chương trình đào tạo và hội nhập quốc tế về giáo dục đào tạo của Việt Nam. Trong điều kiện và thực tế hiện nay, giảng viên người nước ngoài đến giảng dạy tại Việt Nam chưa hoặc không cạnh tranh về việc làm với lao động trong nước vì chúng ta vẫn đang thiếu đội ngũ giảng viên có học hàm, học vị cao.
Tuy vậy, hiện nay, việc xin giấy phép lao động hoặc xin miễn giấy phép lao động đối với người nước ngoài có mong muốn trở thành giảng viên của cơ sở giáo dục đại học Việt Nam luôn là vấn đề trở ngại.
Chính vì vậy, cần có thông tư và văn bản hướng dẫn cụ thể việc thực hiện việc xin miễn và xin cấp giấy phép lao động. Trong đó nên quy định rõ vai trò và thẩm quyền của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong việc xác nhận giảng viên người nước ngoài vào làm việc với các cơ sở giáo dục đại học tại Việt Nam (cho cả giảng viên tự do và theo diện thỏa thuận).
Ngoài ra, nên giao Bộ Giáo dục và Đào tạo xác nhận, quản lý giảng viên người nước ngoài để giảm tải các thủ tục hành chính và khó khăn trong việc tiếp nhận đội ngũ này.
Hơn nữa, cần đảm bảo sự thống nhất trong quy định giữa thông tư hướng dẫn thực hiện với các quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật khác. Hiện nay, Nghị định số 152/2020/NĐ-CP và Nghị định số 70/2023/NĐ-CP cho phép ký kết hợp đồng sử dụng có điều kiện đối với lao động người nước ngoài nhưng Nghị định số 111/2022/ NĐ-CP lại không cho phép việc này.
Đồng tình với quan điểm trên, thầy Tuấn bày tỏ, Nghị định số 152/2020/NĐ-CP và Nghị định số 70/2023/NĐ-CP của Chính phủ đã nêu rõ những trường hợp người lao động nước ngoài không thuộc diện cấp giấy phép lao động, trong đó có trường hợp Bộ Giáo dục và Đào tạo xác nhận người lao động nước ngoài vào Việt Nam để giảng dạy, nghiên cứu hoặc nhà quản lý. Đây là một bước tiến quan trọng giúp các cơ sở giáo dục đại học, trong đó có Trường Đại học Giao thông vận tải Thành phố Hồ Chí Minh được thuận lợi hơn trong việc tuyển dụng đội ngũ giảng viên quốc tế, giảm thiểu các thủ tục hành chính và tối ưu hóa quá trình nhập cảnh.
Chính vì vậy, việc ban hành một Thông tư hướng dẫn cụ thể sẽ giúp hệ thống hóa quy trình, tạo điều kiện cho các trường đại học dễ dàng tiếp cận với quy định, từ đó tối ưu hoá quy trình tuyển dụng. Điều này đặc biệt cần thiết để hỗ trợ các trường trong việc thu hút giảng viên và chuyên gia quốc tế, nhất là trong các lĩnh vực đang đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao như giao thông, đường sắt và logistics.
Thông tư này cũng sẽ giúp đảm bảo tính nhất quán và minh bạch trong việc triển khai các quy định của Nghị định, góp phần thúc đẩy sự phát triển và hội nhập quốc tế trong lĩnh vực giáo dục đại học.
“Nhà trường tin tưởng rằng việc Bộ Giáo dục và Đào tạo được trao quyền xác nhận các trường hợp này sẽ mang lại lợi ích lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ sở giáo dục trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu, đồng thời giúp các trường đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong bối cảnh hội nhập toàn cầu”, thầy Tuấn nhấn mạnh.
Đối với vấn đề này, theo cô Hoa, văn bản xác nhận của Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ là một trong những tài liệu để thực hiện thủ tục đề nghị xác nhận không thuộc diện cấp giấy phép lao động theo quy định tại Điều 8 Nghị định số 152/2020/NĐ-CP.
“Hiện tại Bộ Giáo dục và Đào tạo đang trong quá trình hoàn thiện Dự thảo Luật Nhà giáo. Chính vì vậy, chúng tôi mong rằng sẽ sớm có hướng dẫn, quy định thuận lợi cho các trường đại học thực hiện các công tác có liên quan đến việc tuyển dụng giảng viên nước ngoài”, cô Hoa nói.
