Tính cách người Hải Phòng vốn dĩ không phải một vấn đề mới, bởi vì nó đã được những nhà sử học, những nhà dư địa chí thời phong kiến nhắc tới nhiều lần. Thế nên, để đi tìm một kiến giải về mặt lịch sử, tôi đã tìm gặp nhà sử học Lê Văn Lan. Nhưng, thật bất ngờ là ông từ chối mọi bình luận. Ông nói rằng, ông đã gây hấn quá nhiều với người Hải Phòng, vì thế không muốn nói thêm gì về họ. Phải chăng, lịch sử dân tộc đã có những đánh giá không mấy tốt đẹp về tính cách của người dân đất Cảng?
Tại Hội Khoa học – Lịch sử Hải Phòng, nhà sử học Ngô Đăng Lợi (chủ tịch hội), một người Hải Phòng chính gốc, đã có nhiều năm nghiên cứu về lịch sử, văn hóa bản địa, đã nói rằng: “Bản chất người Hải Phòng không phải bản chất của tên đại giang hồ như người ta thường nghĩ. Mà đó là sự dũng hãn (nghĩa là chuộng nghĩa và chơi đẹp) của một người quân tử”.
 |
| Nhà sử học Ngô Đăng Lợi, chủ tịch hội Khoa học lịch sử Hải Phòng (ngồi bên phải) |
Theo ông, nguyên nhân chính là do Hải Phòng có một vị trí địa lý và lịch sử phát triển khá đặc biệt. Xưa kia, đây là vùng đất sình lầy ven biển do nữ tướng Lê Chân cùng với những thủ hạ của mình khai phá. Do nằm ở vị trí yếu hiểm, nên hầu như kẻ thù nào có ý định xâm lăng hay rút chạy khỏi nước ta đều đi qua Hải Phòng. Thế nên, nơi đây trở thành một trong tứ trấn của kinh thành Thăng Long ngày trước.
Ở mảnh đất đầu sóng ngọn gió, được nuôi dưỡng trong một lịch sử chống xâm lăng hào hùng từ thời Ngô Quyền chống Nam Hán, Hưng Đạo Vương 3 lần chống Mông Nguyên, …đến kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, nên người Hải Phòng vừa dữ dằn, mạnh bạo vừa chính nghĩa, kiên cường.
Đồng quan điểm này, nhà văn Lê Lựu, người đã gắn bó hơn 40 năm đời lính với thành phố Cảng nói thêm: Tôi đã viết một số tác phẩm về con người Hải Phòng. Không dám nhận là đã khám phá hết tính cách con người nơi đây nhưng tôi đã cảm nhận được những đặc điểm nổi trội. Đó là bản tính phóng khoáng, mạnh mẽ của những người dân vùng biển, quen va vập hàng ngày với sóng gió, sông nước, sình lầy. Nhưng điều khiến ông ấn tượng nhất về người Hải Phòng chính là sự quyết liệt, dữ dội mà ít con người nơi đâu có được.
 |
| Nhà văn Lê Lựu, người đã sống và viết nhiều tác phẩm về người Hải Phòng |
Hải Phòng nằm ở ven biển, nhưng bản tính con người Hải Phòng không hoàn toàn giống bản tính của những người chài lưới. Bởi vì, trong lịch sử dân tộc, đất Cảng là một trong số ít những nơi có thành thị sớm nhất. Do đó, ngay từ khi đại đa số người dân nước ta còn là những người nông dân quen sống trong lũy tre làng thì người Hải Phòng đã trở thành những thị dân ven biển, với những ứng xử mang tính “hoa tiêu”, đã biết cò mồi, mối manh, buôn bán, ….thậm chí cướp giật, móc túi để kiếm tiền.
Cùng quan điểm với nhà văn Lê Lựu, nhà báo Phạm Thế Khoa (Báo An ninh Hải Phòng) trong bài viết “Thử nhận diện tính cách người Hải Phòng” đưa ra một lý giải sâu sắc hơn về điều này: Từ sau chiến thắng của Ngô Quyền trên sông Bạch Đằng (938) đến thời Pháp thuộc, Hải Phòng đã đón nhận nhiều đợt di cư lớn do thiên tai hoặc những biến cố xã hội. Vì thế, người Hải Phòng có nhiều giai tầng, quê quán, ngành nghề, …khác nhau, do đó tính cách có phần pha trộn.
Tính cách đặc biệt của người Hải Phòng
Ngoài sự dũng hãn, thì người Hải Phòng cũng rất manh động, thích nổi loạn. Theo một số tài liệu của Hội Khoa học – Lịch sử Hải Phòng mà ông Ngô Đăng Lợi cung cấp thì: trong hàng trăm năm lịch sử các nhà sử học, nhà dư địa chí đều ghi chép rằng, con dân 7 huyện Nghi Dương (Kiến Thụy, Đồ Sơn), An Dương (nội thành Hải Phòng nay), An Lão, Giáp Sơn, Đông Triều, Thủy Đường (Thủy Nguyên), …đều có bản tính hung hãn, thô kệch. Đây là trung tâm nảy nở nhiều cuộc khởi nghĩa, bạo loạn chống đối triều đình đương thời.
Hải Phòng từ xưa vốn cũng là một mảnh đất không ham hố nhiều trong chuyện học hành thi cử như những tỉnh ven biển khác, cho nên trong vòng 250 năm từ thời Lê- Trịnh đến Nguyễn, vẻn vẹn chỉ có 5 người đỗ tiến sĩ. Vì thế, đối với mảnh đất dân dễ làm liều, dễ nổi loạn như Hải Phòng thì các triều đại phong kiến lẫn thực dân Pháp sau này đều e ngại trong việc chọn lựa quan cai trị.
Tất cả những điều ấy đã làm bức chân dung về người Hải Phòng có phần tối màu trong mắt mọi người. Nhà xã hội học Trịnh Hoà Bình (Giám đốc trung tâm Dư luận xã hội, viện Xã hội học) cho rằng: Tính cách của người Hải Phòng là tính cách đặc biệt. Dù là một người dân bình thường, hay một tên giang hồ cộm cán đều có những điểm gặp nhau trong bản chất. Đó là sự bạo liệt, dữ dằn. Do đặc trưng sông nước, sình lẫy, ven biển nên người Hải Phòng mang đậm tính thảo khấu, giang hồ.
 |
| Nhà xã hội học Trịnh Hòa Bình |
Những tên thảo khấu hiện đại có thể chỉ mặt, gọi tên là Lâm Già, Cu Nên, Dung Hà. Họ không phải là những đại diện tiêu biểu cho tính cách người Hải Phòng. Nhưng ở họ có cả sự hiệp nghĩa, dũng hãn của người quân tử trong hành động chăm lo đời sống cho đàn em mình, dang tay giúp đỡ những đàn em có hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn. Nhưng cũng chính họ lại thích chống lại những quy tắc, chuẩn mực xã hội chung, để lập ra cho mình một thế giới ngầm, với luật pháp riêng, sẵn sàng nổ súng giết người khi cảm thấy cần thiết.
Tôi đã từng rất tò mò về chuyện, trong những năm tháng cả 3 nhóm giang hồ đất Cảng hoạt động rầm rộ nhất, người Hải Phòng đã phải sống trong cảm giác sợ sệt như thế nào? Nhà báo Đỗ Thế Khoa (sinh ra, lớn lên ở Hải phòng trong giai đoạn này) nói rằng: Sự hoang mang, lo lắng của người Hải Phòng đương nhiên là có, nhưng nó không nghiêm trọng như nhiều người nghĩ. Bởi vì, trong trường hợp xảy ra chuyện cướp bóc đến nhà, thì có lẽ bất kì người Hải Phòng nào có súng trong nhà cũng sẽ bắn trả mà không phân vân, do dự.
Như vậy, có thể thấy bản chất giang hồ Hải Phòng không đại diện cho tính cách con người Hải Phòng. Việc giang hồ đất Cảng được sinh ra, nuôi dưỡng và đào luyện ở Hải Phòng chỉ đúng với 1 bộ phận. Đó là kết quả của tính cách dũng hãn dưới sự tác động của nhiều yếu tố ngoại cảnh mà thành.
