Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế sâu rộng, đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, nhu cầu nhân lực chất lượng cao trong ngành công nghệ cao trên thế giới cũng như tại Việt Nam ngày càng lớn. Phát triển nhân lực các lĩnh vực công nghệ cao là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của hệ thống giáo dục và đào tạo.
Trong bài viết “Chuyển đổi số - Động lực quan trọng phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới” của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm nhân dịp Quốc khánh 02/9/2024 đã nhấn mạnh một trong các nhiệm vụ trọng tâm là: “...Phát huy tối đa nguồn lực con người - nhân tố quyết định của sự nghiệp đổi mới. Có cơ chế đột phá thu hút nhân tài trong và ngoài nước; xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực có kiến thức, kỹ năng và tư duy đổi mới, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế số và cách mạng công nghiệp lần thứ tư”.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Đại biểu Quốc hội, Tiến sĩ Trịnh Thị Tú Anh - Trưởng phòng Quản lý khoa học - Hợp tác quốc tế (Trường Đại học Đà Lạt), Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng có một số chia sẻ xung quanh vấn đề thu hút, phát triển nhân lực 4.0 trong bối cảnh hiện nay.
Phóng viên: Đại biểu đánh giá như thế nào về vai trò, nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao tại Việt Nam trong bối cảnh hiện nay?
Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh: Tôi xin phép được chia sẻ một số nhận định về vai trò, nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao tại Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. Như chúng ta đã biết, trong kỷ nguyên cách mạng công nghiệp lần thứ tư, công nghệ đang thay đổi cuộc sống và sản xuất một cách chóng mặt. Để nắm bắt cơ hội và vượt qua thách thức, Việt Nam cần một nguồn nhân lực chất lượng cao, có khả năng thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ.
Theo đó, việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ đáp ứng 3 vai trò sau:
Thứ nhất, động lực phát triển - nguồn nhân lực chất lượng cao là động lực chính thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động và cạnh tranh của nền kinh tế;
Thứ hai, cầu nối công nghệ - nhân lực có trình độ sẽ là cầu nối quan trọng để chuyển giao công nghệ, hấp thụ tinh hoa khoa học kỹ thuật trên thế giới và phát triển các sản phẩm, dịch vụ có giá trị gia tăng cao;
Thứ ba, an ninh quốc gia - đầu tư vào nguồn nhân lực là đầu tư cho an ninh quốc gia, giúp Việt Nam chủ động hơn trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia và hội nhập quốc tế.
Những nhiệm vụ đặt ra nhằm đáp ứng nhu cầu đào tạo trên gồm có: Xây dựng hệ thống đào tạo linh hoạt, cần đổi mới chương trình đào tạo, gắn liền với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp và xu hướng phát triển của công nghệ. Phát triển đội ngũ giảng viên, đầu tư nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm cho đội ngũ, tạo điều kiện để họ cập nhật kiến thức mới. Liên kết giữa nhà trường, doanh nghiệp và viện nghiên cứu, tăng cường hợp tác giữa các bên để tạo ra môi trường học tập và làm việc thực tế cho sinh viên. Hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi để sinh viên khởi nghiệp, biến ý tưởng sáng tạo thành sản phẩm, dịch vụ có giá trị. Có những chính sách ưu đãi để thu hút nhân tài trong và ngoài nước về Việt Nam làm việc và nghiên cứu.
Tuy nhiên, điều này cũng sẽ đứng trước một số thách thức: Một là, thiếu hụt nguồn lực, do vậy, cần tăng cường đầu tư cho giáo dục, đặc biệt là giáo dục đại học và sau đại học. Hai là, chưa đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp để đào tạo ra nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động. Ba là, khả năng cạnh tranh toàn cầu, cần nâng cao chất lượng đào tạo để sinh viên Việt Nam có thể cạnh tranh với sinh viên quốc tế.
Phóng viên: Để thực hiện tốt nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao, cần lưu ý những gì, thưa đại biểu?
Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh: Để thực hiện tốt nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao, tôi đề nghị: Xây dựng một chiến lược quốc gia về phát triển nhân lực, cần bao gồm các mục tiêu cụ thể, lộ trình thực hiện và các giải pháp tài chính. Tăng cường đầu tư cho nghiên cứu khoa học, đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, robot, vật liệu mới... Hỗ trợ, tạo điều kiện để các doanh nghiệp công nghệ trong nước phát triển và thu hút nhân tài. Xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động, nơi các ý tưởng sáng tạo được ươm mầm và phát triển.
Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt, nhân lực phục vụ phát triển các ngành công nghệ cao là một nhiệm vụ cấp bách và lâu dài. Để thành công, chúng ta cần sự chung tay của toàn xã hội, từ Chính phủ, doanh nghiệp đến các trường đại học và mỗi cá nhân.
Phóng viên: Để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, việc phát triển công nghệ cao trong các lĩnh vực cần được tập trung thúc đẩy. Chúng ta đang đứng trước những thời cơ và thách thức như thế nào trong bối cảnh hiện nay, thưa bà?
Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh: Câu hỏi này đã đặt ra một vấn đề hết sức cấp bách và thời sự, đó là thế mạnh, thời cơ và thách thức của Việt Nam trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế số và đáp ứng nguồn nhân lực.
Về thế mạnh, Việt Nam sở hữu nhiều lợi thế để phát triển các lĩnh vực công nghệ cao. Trong đó, phải kể đến như nguồn nhân lực dồi dào, Việt Nam có lực lượng lao động trẻ, năng động, sẵn sàng học hỏi và tiếp thu công nghệ mới. Chi phí nhân công cạnh tranh, bởi, so với các nước phát triển, chi phí nhân công tại Việt Nam còn khá thấp, tạo điều kiện thu hút đầu tư. Thị trường nội địa lớn, với dân số đông và nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng, Việt Nam là một thị trường hấp dẫn cho các sản phẩm công nghệ.
Ngoài ra, Việt Nam có nhiều lợi thế với các chính sách hỗ trợ của Nhà nước; theo đó, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách ưu đãi để khuyến khích phát triển công nghệ cao, tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng có lợi thế khi đã tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu trong nhiều lĩnh vực, tạo cơ hội để tiếp cận công nghệ tiên tiến và học hỏi kinh nghiệm.
Về thời cơ, tôi đánh giá, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang tạo ra nhiều cơ hội mới cho Việt Nam, đặc biệt là trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet of Things (IoT), Big Data... Mặt khác, các hiệp định thương mại tự do đã tạo ra nhiều cơ hội mới để xuất khẩu các sản phẩm công nghệ cao của Việt Nam.
Đồng thời, Việt Nam đang thu hút nhiều đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực công nghệ cao, giúp chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực sản xuất. Thêm nữa, nhiều doanh nghiệp lớn trên thế giới đang có xu hướng chuyển dịch sản xuất sang các nước có chi phí thấp và nguồn nhân lực dồi dào như Việt Nam.
Tuy nhiên, Việt Nam cũng đang đứng trước một số thách thức lớn, khi theo đuổi các mục tiêu trên. Cụ thể, mặc dù có nguồn nhân lực dồi dào, nhưng Việt Nam vẫn thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn. Một vấn đề nữa, hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông của Việt Nam chưa đồng bộ và hiện đại so với các nước phát triển. Khả năng đổi mới sáng tạo của các doanh nghiệp Việt Nam còn hạn chế, chưa tạo ra được nhiều sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Đặc biệt, Việt Nam phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các nước trong khu vực và trên thế giới.
Để tận dụng tối đa các cơ hội và vượt qua thách thức, Việt Nam cần đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Đầu tư vào nghiên cứu khoa học, phát triển và tạo ra các sản phẩm công nghệ có tính cạnh tranh cao. Hỗ trợ tạo môi trường thuận lợi để các doanh nghiệp khởi nghiệp phát triển. Đầu tư vào xây dựng hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông để tạo nền tảng cho phát triển công nghệ cao. Đồng thời, tham gia sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu, tăng cường hợp tác với các đối tác quốc tế để nâng cao năng lực sản xuất và tiếp cận thị trường mới.
Việt Nam đang đứng trước những cơ hội lớn để phát triển kinh tế số. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Để thành công, chúng ta cần có một chiến lược phát triển rõ ràng, sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị và sự tham gia tích cực của cộng đồng doanh nghiệp và người dân.
Phóng viên: Theo đại biểu, để có cơ chế, chính sách đủ mạnh nhằm thu hút nhân tài và phát triển đào tạo nhân lực phục vụ các ngành công nghệ cao, cần đến những giải pháp như thế nào?
Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh: Câu hỏi này đặt ra một trong những vấn đề cốt lõi để Việt Nam có thể phát triển bền vững trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0, đó là thu hút và phát triển nhân tài. Để trả lời câu hỏi này, tôi xin đưa ra một số giải pháp thu hút nhân tài và phát triển nhân lực như sau:
Thứ nhất, xây dựng môi trường làm việc hấp dẫn: Đảm bảo mức lương và phúc lợi cạnh tranh, cụ thể, cần thiết phải có những chính sách để nâng cao mức lương và phúc lợi cho người lao động trong lĩnh vực công nghệ cao, đặc biệt là những người có trình độ cao. Đầu tư xây dựng các cơ sở hạ tầng phục vụ nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ. Tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp, hiện đại, năng động, khuyến khích sáng tạo và đổi mới. Đảm bảo nhân tài có nhiều cơ hội để học hỏi, nâng cao trình độ và thăng tiến trong công việc.
Thứ hai, hoàn thiện hệ thống chính sách: Trong đó, ban hành, áp dụng các chính sách ưu đãi về thuế cho các doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, thu hút nhân tài. Rút gọn thủ tục cấp visa cho chuyên gia nước ngoài, tạo điều kiện thuận lợi để họ đến sinh sống và làm việc tại Việt Nam. Cung cấp các chính sách hỗ trợ nhà ở cho người lao động, đặc biệt là những người làm việc trong lĩnh vực công nghệ cao.
Thứ ba, đổi mới chương trình đào tạo: Cập nhật chương trình đào tạo theo hướng liên kết chặt chẽ với thực tiễn sản xuất, kinh doanh; chương trình cần được thiết kế sao cho gắn liền với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, tạo ra những kỹ sư, chuyên gia có khả năng làm việc ngay khi ra trường. Khuyến khích các trường đại học mở các chương trình đào tạo liên ngành, tạo ra những người có kiến thức đa ngành. Đặc biệt, phát triển các chương trình đào tạo trực tuyến, mở rộng cơ hội học tập cho người học.
Thứ tư, xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp: Hỗ trợ tài chính, thông qua việc cung cấp các nguồn vốn vay ưu đãi, đầu tư cho các dự án khởi nghiệp. Tạo ra các không gian làm việc chung, các trung tâm ươm mầm doanh nghiệp để hỗ trợ các startup. Đồng thời, tổ chức các sự kiện kết nối giữa các startup với các nhà đầu tư.
Phóng viên: Như chia sẻ của đại biểu, rõ ràng cần những cơ chế, chính sách đột phá so với hiện nay?
Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh: Tôi cho rằng, cần đặc biệt quan tâm, tạo cơ chế đột phá trong những giải pháp chung nhằm thu hút và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay.
Trong đó, phải kể đến một số điểm như: Thành lập một quỹ phát triển nhân tài, với nguồn vốn lớn để đầu tư vào đào tạo, nghiên cứu và thu hút nhân tài; Lập một chương trình quốc gia về nhân tài, xác định rõ các mục tiêu, chỉ tiêu và các giải pháp cụ thể. Ngoài ra, tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực đào tạo nhân lực, học hỏi kinh nghiệm từ các nước phát triển; Và xây dựng một hệ thống đánh giá và khen thưởng công khai, minh bạch để khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới.
Tôi kỳ vọng rằng, với những giải pháp trên, chúng ta sẽ tạo ra được một môi trường hấp dẫn để thu hút và phát triển nhân tài, từ đó, góp phần đưa Việt Nam trở thành một quốc gia có nền công nghiệp hiện đại và năng động.
Phóng viên: Từ những thuận lợi và thách thức trong thực tiễn, đại biểu có kiến nghị, đề xuất gì để thu hút, phát triển nhân lực cho các ngành công nghệ cao trong bối cảnh hiện nay?
Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh: Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc thu hút, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực có trình độ cao, đặc biệt là cho các ngành công nghệ cao, là một yêu cầu cấp bách.
Chúng ta cần nhìn nhận rõ những thành tựu và thách thức trong bối cảnh hiện nay, trước khi đề cập đến giải pháp. Mặc dù đã đạt được những thành tựu nhất định trong đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là ở các lĩnh vực công nghệ thông tin song, vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức. Thách thức ấy đến từ việc số lượng sinh viên tốt nghiệp ngày càng tăng nhưng chất lượng chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động, đặc biệt là các ngành công nghệ cao; một số chính sách về thu hút, phát triển nhân tài còn chưa đồng bộ, chưa tạo được môi trường thuận lợi; chưa thu hút được nhiều chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài về làm việc tại Việt Nam…
Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông ra mắt chứng chỉ “Thiết kế và Kiểm thử vi mạch bán dẫn chuyên sâu” dành cho sinh viên năm cuối và cử nhân mới tốt nghiệp các ngành kỹ thuật, cùng chương trình đào tạo STEM - Nhập môn vi mạch bán dẫn cho học sinh phổ thông. Ảnh: NTCC.
Từ những thách thức ấy, tôi xin đưa ra một số kiến nghị cụ thể như sau:
Thứ nhất, đầu tư mạnh mẽ cho giáo dục, cụ thể, tăng cường đầu tư cho giáo dục từ mầm non đến đại học, đặc biệt là các ngành khoa học tự nhiên và công nghệ.
Thứ hai, xây dựng, phát triển các trung tâm nghiên cứu cấp quốc gia và quốc tế để thu hút các nhà khoa học hàng đầu thế giới.
Thứ ba, tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, đưa sinh viên đi học tập và làm việc tại các nước phát triển.
Thứ tư, xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi cho các startup, doanh nghiệp công nghệ phát triển.
Cuối cùng, tăng cường truyền thông về vai trò quan trọng của nguồn nhân lực chất lượng cao đối với sự phát triển của đất nước.
Việc thu hút và phát triển nhân tài là một quá trình lâu dài và đòi hỏi sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị. Tôi tin rằng, với những giải pháp trên, chúng ta sẽ xây dựng được một đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn những chia sẻ của đại biểu!
